دوره 22، شماره 5 - ( آذر و دی 1398 )
جلد 22 شماره 5 صفحات 135-124 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mirnezami M, Sadeghi B, Ghadbighi S, Sahabi F, Ahmadloo M. Investigation on the Effect of 7% Chamomile Extract on Cutaneous Side Effects of Minoxidil in Treatment of Male Androgenetic Alopecia. J Arak Uni Med Sci 2019; 22 (5) :124-135
URL: http://jams.arakmu.ac.ir/article-1-6060-fa.html
URL: http://jams.arakmu.ac.ir/article-1-6060-fa.html
میر نظامی مینا، صادقی بهمن، قدبیگی سجاد، ثاقبی فرید، احمدلو مجتبی. بررسی اثر بابونه هفت درصد بر عوارض جلدی ماینوکسیدیل در درمان ریزش موی آندروژنیک مردان مراجعه‌کننده به درمانگاه‌های پوست دانشگاه علوم‌پزشکی اراک در بازه زمانی 1395-1397 (کارآزمایی بالینی دوسوکور). مجله دانشگاه علوم پزشكي اراك. 1398; 22 (5) :124-135
مینا میر نظامی1 
، بهمن صادقی 2، سجاد قدبیگی3 ، فرید ثاقبی4 ، مجتبی احمدلو5
، بهمن صادقی 2، سجاد قدبیگی3 ، فرید ثاقبی4 ، مجتبی احمدلو5
1- گروه پوست، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی اراک، اراک، ایران.
2- گروه پزشکی اجتماعی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی اراک، ایران. ،dr.sadeghis@arakmu.ac.ir
3- شرکت زیست تخمیر تهران، تهران، ایران.
4- مرکز بهداشت شهر اراک، اراک، ایران.
5- پایگاه توسعه و تحقیقات بالینی، مرکز آموزشی و درمانی امیرالمؤمنین، دانشگاه علوم‌پزشکی اراک، ایران.
2- گروه پزشکی اجتماعی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی اراک، ایران. ،
3- شرکت زیست تخمیر تهران، تهران، ایران.
4- مرکز بهداشت شهر اراک، اراک، ایران.
5- پایگاه توسعه و تحقیقات بالینی، مرکز آموزشی و درمانی امیرالمؤمنین، دانشگاه علوم‌پزشکی اراک، ایران.
متن کامل [PDF 2788 kb]
(1355 دریافت)
| چکیده (HTML) (2887 مشاهده)
آمار توصیفی و تجزیه و تحلیل خصوصیات جمعیت‌شناختی و برخی از متغیر‌های مخدوش‌کننده همان‌طور که در جدول شماره 2 آمده است، بر اساس آزمون مجذور کای و تست تی گروه‌های مستقل نشان داد بین دو گروه اختلاف آماری معنی‌داری وجود نداشته است. در جدول شماره 2، تأثیر عوامل جمعیت‌شناختی بر بروز آلوپسی آندروژنیک بر اساس رگرسیون لجستیک گزارش شده است.
میانگین سن در گروه کنترل 6±3/27 سال و در گروه آزمایش 5±8/27 سال بود که با توجه به آزمون مقایسه میانگین (تی مستقل) اختلاف معنادار آماری وجود نداشت (P≥0/05). همسان‌سازی بر اساس سن انجام پذیرفته است.
در این مطالعه بین وضیعت تأهل، سن و قد با ریزش مو ارتباط معنا‌داری دیده نشد، اما بین ریزش مو با مدت زمان ریزش، شاخص توده بدنی، سابقه فامیلی (مثبت)، مدت‌زمان ریزش مو و مصرف سیگار ارتباط معنادار آماری دیده شد (جدول شماره 2). بر این اساس دو گروه از نظر وضعیت تأهل، استعمال دخانیات، سابقه فامیلی، میانگین سن، مدت‌زمان ریزش مو، وزن، قد و شاخص توده بدن که ممکن است بر ریزش مو تأثیر داشته باشند، قبل از شروع مطالعه همسان بوده و یکسان شده‌اند (P≥0/05).
بر اساس این اطلاعات، بین وضیعت تأهل، سن و قد با ریزش مو ارتباط معنا‌داری دیده نشد، اما بین ریزش مو با مدت‌زمان ریزش، شاخص توده بدنی، سابقه فامیلی (مثبت)، مدت‌زمان ریزش مو و مصرف سیگار ارتباط معنادار آماری دوطرفه دیده شد (جدول شماره 3).
همان‌طور که در جدول شماره 4 دیده می‌شود در پایان ماه دوم در گروه بیماران تحت درمان با محلول ترکیبی ماینوکسیدیل و بابونه، اریتم و پوسته‌ریزی و خارش نسبت به بیمارانی که تنها از محلول ماینوکسیدیل استفاده می‌کردند کمتر گزارش شده است که این تفاوت بین دو گروه از نظر آماری معنی‌دار بود (P≤0/05). این اختلاف در پایان ماه چهارم و ششم نیز دیده شد.
همان‌طور که در جدول شماره 4 دیده می‌شود در پایان ماه دوم در گروه بیماران تحت درمان با محلول ترکیبی ماینوکسیدیل و بابونه، خارش کاهش آماری معنی‌داری داشت، اما پوسته‌ریزی و اریتم تفاوت نداشت، اما در پایان ماه چهارم و ششم هر سه عارضه پوستی در گروه آزمایش کمتر از گروه کنترل بود.
عدد P بین گروه‌ها نشان می‌داد به مرور زمان هر سه عارضه در هر دو گروه کاهش یافته و عدد P درون‌گروهی نیز نشان‌دهنده این واقعیت است که دو عارضه پوسته‌ریزی و خارش در هر دو گروه کنترل و آزمایش با گذشت زمان کاهش معنی‌دار پیدا کرده است. اما کاهش اریتم در گروه کنترل معنی‌دار نبود، ولی در گروه آزمایش کاهش اریتم معنی‌دار بود؛ به عبارت دیگر افزودن بابونه به محلول ماینوکسیدیل منجر به کاهش عوارض و به‌ویژه اریتم شده است.
بحث
در این مطالعه کارآزمایی بالینی، 100 نفر مرد مبتلا به آلوپسی آندروژنیک در دو گروه آزمایش (51 نفر) و کنترل (49 نفر) به مدت شش ماه درمان و پیگیری شدند. بیشتر داوطلبان از نظر شدت ریزش مو در طبقه‌بندی درجه سه هامیلتون بودند. و تأهل، وزن و قد به‌تنهایی بر ریزش مو مؤثر نبودند، اما افزایش سن، به‌ویژه از 30سالگی به بعد، نسبت شانس ریزش مو را زیاد می‌کرد. همچنین شاخص توده بدنی بالاتر از 25 (اضافه‌وزن)، سابقه فامیلی ریزش مو و سیگارکشیدن با نسبت خطر بالاتری از ریزش مو همراه بود.
در هر دو گروه تحت درمان با ماینوکسیدیل به‌تنهایی (کنترل) و ماینوکسیدیل به همراه بابونه (مداخله) در طی شش ماه پیگیری پوسته‌ریزی و خارش به‌تدریج روند کاهشی داشت. اما اریتم در گروه کنترل سیر تصاعدی داشت، در حالی که در گروه آزمایش اریتم نیز روند کاهشی داشت.
مقایسه گروه تحت درمان با ماینوکسیدیل به‌تنهایی (کنترل) و ماینوکسیدیل به همراه بابونه (آزمایش) در طی شش ماه نیز نشان داد که افزودن بابونه به محلول ماینوکسیدیل منجر به کاهش عوارض جلدی پوسته‌ریزی، خارش و اریتم می‌شود و این کاهش با گروه کنترل تفاوت آماری معنی‌دار داشت.
در مطالعه یانگ و همکاران در سال 2014 نیز 189 مرد با آلوپسی آندروژنیک و با میانگین سنی 30 سال مورد بررسی قرار گرفتند و مشخص شد که درآلوپسی آندروژنیک شدید (درجه چهار و پنج)، با شاخص توده بدنی بالاتر و آلوپسی متوسط (درجه دو و سه)، با شاخص توده بدنی کمتر همراه بود.که بعد از تطبیق چندگانه و حذف اثر مخدوش‌کننده‌ها مشخص شد که شاخص توده بدنی بالاتر از 24 کیلوگرم بر متر مربع، با خطر بالاتر آلوپسی مردانه همراه است [22 ،21] که با مطالعه ما در این زمینه هم‌خوانی دارد.
مطالعه ماتیلایین و همکاران شروع زودرس آلوپسی آندروژنیک در زنان را به عنوان یک شاخص مهم مقاومت به انسولین دانسته است و با این مکانیسم نتیجه‌گیری کرده است که بالابودن شاخص توده بدن هم با بالا‌رفتن مقاومت به انسولین همراه است و بدین صورت آلوپسی و بالابودن شاخص توده بدنی مرتبط خواهند بود [23].
هم‌راستا با نتایج تحقیق ما، در مطالعات متعددی نیز اشاره شده است که آلوپسی آندروژنیک یا طاسی تیپ مردانه جزء شایع‌ترین بیماری‌های موست که دو عامل آندروژن و ژنتیک در به‌وجودآوردن آن مؤثر هستند [24].
همچنین در بسیاری از مطالعات آمده است که آلوپسی آندروژنیک یک پدیده مینیاتوریزایشن پیش‌رونده موهای ترمینال است که در مردان و زنان با افزایش سن اتفاق می‌افتد [14].
ماینوکسیدیل مشتق، پیریمیدینی است که با اتساع عروق محیطی سبب افزایش خون‌رسانی به فولیکو‌های مو و افزایش جریان خون پاپیلای درمی می‌شود [15]. از طرف دیگرماینوکسیدیل، فولیکول مو در فاز تلوژن را تحریک می‌کند و آن را به طرف آناژن سوق می‌دهد و محققان دیگری نشان دادند که ماینوکسیدیل کانال پتاسیمی را باز می‌کند و باعث رشد مستقیم مو می‌شود [17]. به‌موازات این، اثرات فارماکولوژیک مشابه هر داروی دیگری، عوارضی نیز در پی خواهد داشت که شایع‌ترین عوارض آن مربوط به عوارض جلدی و از همه مهم‌تر خارش، اریتم و پوسته‌ریزی است که می‌تواند به صورت درماتیت تماس تحریکی، درماتیت تماسی آلرژیک یا تشدید سبورئیک درماتیت نمایان شود [12 ،11 ،9 ،6 ،3].
برای کاهش عوارض جانبی ماینوکسیدیل می‌توان از داروهای ضدالتهابی استفاده کرد که شایع‌ترین آن‌ها استروئید‌های موضعی است که در کاهش علائم خارشالتهاب و پوسته‌ریزی بسیار کمک‌کننده است، اما در مصرف طولانی‌مدت عوارضی از جمله آتروفی پوست، تلانژکتازی، اختلالات رنگدانه‌ای ایجاد می‌کند. به همین علت استفاده از آن‌ها محدود است [14].
هم‌راستا با نتایج تحقیق ما در خصوص نقش ترمیمی و ضدالتهابی بابونه، هارتمن و همکاران با انجام مطالعه خود به این نتیجه رسیدندکه زخم‌هایی که با روغن گیاهی بابونه درمان شدند، نسبت به بیماران تحت درمان متداول، روند ترمیمی و طول مدت‌درمان در آن‌ها سریع‌تر بوده است [19] گلوانیا و همکاران نیز، کمپرس بابونه را در کاهش مساحت زخم ناحیه خالکوبی در مقایسه با دارونما مؤثرتر دانسته‌اند [20].
در مطالعه پاتزلت و همکاران پماد جلدی حاوی بابونه در درمان اتوپیک درماتیت به کار رفته [25] و در مطالعه اشویگر و همکاران برای کاهش التهاب کف سر، بعد از کاشت مو از شامپوی حاوی بابونه استفاده شده است [16]. در یک مطالعه دیگر نیز اثرات آنتی آلرژیک بابونه مورد بررسی و تأیید قرار گرفته است [15].
در مطالعه سمنانی و همکاران برای درمان ضایعات پوستی حاصل از حشره‌بند (Paederus Spp)، گیاهانی مورد بررسی قرار گرفتند که دارای اثرات ضدالتهاب، ضدباکتری و ضدقارچ باشند تا بتوانند علاوه بر رفع التهاب، از ایجاد عفونت‌های ثانویه که عامل گسترش ضایعات و تأخیر در بهبود آن‌هاست جلوگیری کنند و باعث تسریع روند بهبود عارضه شوند. بدین منظور گیاهان بابونه و میر انتخاب شدند. عصاره اتانولی بابونه و تنتور میر جهت ساخت فراورده‌ها تهیه شدند.
در این مطالعه با توجه به عوارض سوزش و خارش شدید حاصل از مصرف فراورده موضعی حاوی بابونه 3/5 درصد، این فراورده از مطالعه حذف شد و علت آن را نیز وجود تراکم و غلظت بالای آپی‌ژنین دانستند. دلایل احتمالی تفاوت نتایج به‌دست‌آمده با مطالعه ما، شاید مرتبط با عدم کورسازی، حجم نمونه پایین و از همه مهم‌تر، غلظت 3/5 درصد بابونه به کار رفته است [21].
اما تاکنون مطالعه‌ای در مورد اثرات ضدالتهابی بابونه بر عوارض جلدی ماینوکسیدل انجام نشده است. تنها یک مطالعه توسط صمدی و همکاران در سال 1394 انجام شده است که در آن مطالعه، بی‌خطری محلول ترکیبی ماینوکسیدیل پنج درصد و بابونه هفت درصد مورد بررسی قرار گرفت؛ به این صورت کهترکیب ماینوکسیدیل پنج درصد و بابونه هفت درصد را بر روی پوست ساعد 15 داوطلب سالم مالیده و پارامترهایی از جمله میزان تبخیر آب از اپیدرم، رطوبت لایه شاخی، ph، محتوای ملانین و هموگلوبین مورد بررسی قرار گرفت. این پارامترها قبل از مطالعه و یک هفته بعد از مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند. دراین مطالعه ایمن‌بودن (بی‌خطری) محلول ترکیبی ماینوکسیدیلپنج درصد و بابونه هفت درصد نشان داده شد [20].
در اکثر مطالعات انجام‌شده، هم‌راستا با تحقیق ما، ذکر شده است که بابونه یکی از داروهای گیاهی است که در طب سنتی به علت خواص گوناگون مورد توجه است. اجزای اصلی آن شامل آلفابیزابولول، بیزابولول اکساید، اسپیرو واتر، کامازولین و فلاونوید است [19]. بیزابولول در کاهش التهاب و تب و در بهبود زخم مؤثر است و همچنین اثرات ضد‌دردی دارد و فلاونوئید اثرات ضدالتهابی و آرام‌بخشی دارد [17-15]. بابونه به صورت وسیع در دنیا استفاده می‌شود و جزء فهرست دارویی 21 کشور جهان است و به صورت استعمال داخلی و خارجی در درمان زخم‌ها، اگزما‌ها، سوختگی‌ها، ماستیت، تحریک پوستی و دردهای رماتیسمی استفاده می‌شود [24].
نتیجه‌گیری
از آنجا که در درمان آلوپسی اندروژنتیک، عوارض جانبی ماینوکسیدیل در بعضی از موارد بیمار را از ادامه درمان منصرف می‌کند، به نظر می‌رسد تجویز هم‌زمان عصاره بابونه هفت درصد منجر به کاهش شدت و مدت عوارض جلدی محلول ماینوکسیدیل پنج درصد در درمان آلوپسی آندروژنیک مردان می‌شود. بنابراین همراهی بیمار در ادامه درمان افزایش یافته و نهایتاً شانس درمان آلوپسی نیز زیادتر خواهد شد.
پیگیری شش‌ماهه طولانی جزء محدودیت‌های مطالعه بود و مسئله داده‌های ازدست‌رفته با افزایش حجم نمونه، احتساب سایش 3 درصد و پیگیری تلفنی، کاهش یافت. جهت کاهش بایاس داوطلب از توجیه بیماران و ورود آگاهانه و تخصیص تصادفی استفاده شد. از آنجایی که عوارض ماینوکسیدیل در بعضی از موارد بیمار را از ادامه درمان منصرف می‌کند، جهت کاهش سوگیرایی نیز از کورسازی دوطرفه استفاده شد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه با کد اخلاق IR.ARAKMU.REC.1395.456 در کمیته اخلاق پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اراک و کد ثبت کارآزمایی بالینی 2017042420258N41 به ثبت رسیده است.
حامی مالی
این مقاله حامی مالی نداشته است.
مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان معیارهای استاندارد نویسندگی بر اساس پیشنهادات کمیته بین المللی ناشران مجلات پزشکی را دارا بودند و به یک اندازه در نگارش مقاله سهیم بودند.
تعارض منافع
نویسندگان تصریح می‌کنند هیچ‌گونه تضاد منافعی در خصوص پژوهش حاضر وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان این طرح تحقیقاتی بر خود لازم می‌دانند از مساعدت و یاری مالی معاونت محترم تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی اراک و همچنین از مدیریت محترم شرکت داروسازی بهورزان تقدیر و تشکر کنند.
متن کامل: (6955 مشاهده)
مقدمه
ریزش مو می‌تواند به دلایل متعددی ایجاد شود، مانند آلوپسی اندروژنتیک، آلوپسی آره آتا، آلوپسی نئوپلاستیک و غیره. شایع‌ترین فرم ریزش مو، آلوپسی اندروژنتیک است که بین 23 تا 87 درصد مردم در جمعیت‌های مختلف به آن مبتلا هستند. این ریزش مو گاهی همراه با سایر علائم ناشی از افزایش اندروژن دی‌هیدرو تستوسترن (DHT) نظیر اکنه، سبوره و هیرسوتیسم است [1]. البته ممکن است علت آن افزایش حساسیت فولیکول‌های مو به اثرات اندروژن باشد [2]. نتیجه اثرات اندروژن بر مو، کوتاه‌شدن دوره اناژن، طولانی‌شدن فاز تلوژن، کاهش فولیکول‌های ترمینال و افزایش فولیکول‌های کرکی است [3].
شیوع آلوپسی آندروژنیک با افزایش سن به طور ثابت افزایش می‌یابد به نحوی که بیش از 50 درصد مردان زیر 40 سال را درگیر می‌کند [4]. در این فرم از ریزش مو، ابتدا موهای ناحیه فرونتال و فرونتوپاریتال عقب‌نشینی می‌کنند و سپس موهای ناحیه ورتکس شروع به نازک‌شدن و ریزش کرده که سرانجام موهای ترمینال به موهای نازک تبدیل می‌شوند و سپس می‌ریزند [5]. ماینوکسیدیل موضعی و فیناستراید خوراکی توسط اداره غذا و داروی ایالات متحده برای درمان ریزش مو آندروژنیک در آقایان تأیید شده است [6 ،3].
ماینوکسیدیل یکی از مشتقات پیریمیدین است که در ابتدا به عنوان یک داروی ضد‌فشار خون قوی تولید و مورد استفاده قرار گرفت ولی شواهد به‌دست‌آمده ضمن مصرف، تأثیر آن را بر تحریک رشد فولیکول‌های مو نشان داد و این عارضه جانبی منتهی به استفاده کلینیکی ماینوکسیدیل در درمان آلوپسی اندرژنتیک AGA شد [5].
اگرچه مکانیسم دقیق اثر ماینوکسیدیل در تحریک رشد فولیکول‌های مو به‌درستی مشخص نشده است، ظاهراً این دارو از طریق طولانی‌کردن سیکل رشد مو (افزایش مدت‌زمان اناژن) عمل می‌کند [8 ،7]. از طرف دیگر ماینوکسیدیل، بازکننده کانال‌های پتاسیم است که سبب هیپرپولاریزاسیون غشای سلولی و متعاقب آن اتساع عروق شده و سبب افزایش اکسیژن‌رسانی و خون‌رسانی به فولیکول‌های مو و افزایش رشد مو می‌شود [10 ،9 ،6 ،2]؛ اما مصرف این دارو می‌تواند اثرات جانبی نیز به همراه داشته باشد. از شایع‌ترین واکنش‌های جلدی گزارش شده از مصرف موضعی ماینوکسیدیل می‌توان به درماتیت تماسی، خشکی پوست، قرمزی، خارش و پوسته‌ریزی اشاره کرد [12 ،11 ،9 ،8 ،6]. همچنین میزان بروز خارش و قرمزی با افزایش غلظت ماینوکسیدیل (از دو به پنج درصد) افزایش معنادار دارد [13].
از این رو گاهی اضافه‌کردن ترکیبات ضدالتهاب به آن می‌تواند بروز عوارض جانبی را به حداقل برساند. یکی از شایع‌ترین این ترکیبات، استروئید موضعی است، اما مصرف طولانی‌مدت این ترکیبات عوارض خاص خود را داشته و می‌توانند سبب اتروفی پوست، تلانژکتازی، تغییرا ت رنگدانه‌ای و غیره شوند [14].
بابونه با نام علمی Matricaria chamomilla.L یکی از قدیمی‌ترین، پرکاربرد‌ترین و مستند‌ترین گیاهان دارویی در جهان است که در درمان التهاب‌های پوستی، مخاطی و بهبود روند ترمیم زخم به کار می‌رود. این گیاه متعلق به تیره کاسنیاست که فراورده‌های حاصل از آن ویژگی‌های درمانی‌‌ای چون ضدالتهاب، ضد‌میکروب و آنتی‌اکسیدان‌بودن، دارند [18-15].
مشتقات فعال بابونه عبارت‌اند از آلفا بیزابولول و بیزابولولاکسیدهای A و Bisabolol Oxide A (Bα&)، لوومنول، ماتریسین، کامازولن و فلاونوئیدهاست که سبب مهار سیکلواکسیژنار و لیپواکسیژناز، مهار رهایی هیستامین و در نتیجه کاهش تولید پروستاگلاندین‌ها و لوکوترین‌ها می‌شود که این عوامل مدیاتورهای اصلی در ایجاد التهاب هستند [19]. در نتیجه بابونه می‌تواند خاصیت ضدالتهابی داشته باشد [17-15] و از طرفی سبب تسریع تشکیل بافت گرانوتین و تسریع روند ترمیم زخم می‌شود [17].
از آنجا که تاکنون مطالعه‌ای در مورد اثر گیاه بابونه بر عوارض پوستی ماینوکسیدیل انجام نشده است و فرم موضعی آن در درمان بسیاری از بیماری‌های التهابی مورد استفاده قرار گرفته و در یک مقاله هم افزودن غلظت هفت درصد آن به ماینوکسیدیل، ایمن و غیرحساسیت‌زا و بی‌خطر بوده است [20]، بر آن شدیم اثرات تجویز توأم ماینوکسیدیل با غلظت پنج درصد و بابونه هفت درصد را بر عوارض ماینوکسیدیل مورد بررسی قرار دهیم.
مواد و روش‌ها
این مطالعه به صورت کارآزمایی بالینیِ دوسوکور تصادفی انجام شد. حجم نمونه با فرمول مقایسه دو نسبت در دو گروه محاسبه شد. 100 بیمار مرد مبتلا به ریزش موی اندروژنتیکمراجعه‌کننده به کلینیک پوست بیمارستان ولی‌عصر اراک بعد از کسب رضایت‌نامه کتبی آگاهانه، طی سال‌های 1395 تا 1397 وارد مطالعه شدند.
بیماران دارای شرایط ورود به مطالعه به طور تصادفی آسان، بر اساس لیست اعداد به دو گروه تقسیم شدند. اعداد زوج به گروه A و اعداد فرد به گروه B تقسیم‌بندی شدند. دو گروه از نظر متغیر‌های جمعیت‌شناختی و برخی از عوامل مؤثر بر متغیر‌های وابسته مطالعه، نظیر سابقه فامیلی و استعمال دخانیات به صورت فردی همسان شدند.
گروه A از محلول ماینوکسیدیل پنج درصد استفاده کردند و گروه B از ماینوکسیدیل پنج درصد + هفت درصد بابونه استفاده کردند. داروی مورد مصرف در هر گروه به صورت محلولی در شیشه‌های تیره‌رنگ بود که پزشک و بیمار از نوع داروی مورد مصرف بی‌اطلاع بودند و صرفاً داروخانه همکار طرح، از نوع داروی مصرفی مطلع بود. بیماران بر اساس دستور‌العمل کتبی هر 12 ساعت یک میلی‌لیتر از دارو را به صورت قطره‌قطره بر روی نقاط مختلف سر چکانده و ماساژ می‌دادند. بیماران در فواصل ماهانه تا شش ماه مراجعه می‌کردند و در هربار مراجعه متغیر‌ها مورد بررسی قرار گرفته و مجددًا دارو به بیمار داده می‌شد. در صورت هرگونه تأخیر یا عدم مراجعه نیز پیگیری تلفنی انجام می‌شد.
نحوه تهیه ماینوکسیدیل پنج درصد + بابونه هفت درصد، با توجه به تسهیم نسبت‌های وزنی و درصدی آن‌ها به مقدار 100 میلی‌گرم از محلول ماینوکسیدیل پنج درصد با 140 میلی‌گرم از محلول بابونه بود. عصاره بابونه هم از قسمت گل و گیاه و از شهر اردبیل تهیه شد.
برای عصاره‌گیری این محصول، ابتدا گل‌ها در داخل ظرف عصاره‌گیری ریخته شد و هشت برابر وزن گل‌ها، اتانول ۷۰ درصد اضافه شد. بعد از ۴۸ ساعت، حاصل فیلتر شد و بعد از فیلترشدن تغلیظ و به یک‌دهم رسید و سپس میزان اپی جنین عصاره اندازه‌گیری شد که حدود 6/5 دهم میلی‌گرم در هر میلی‌لیتر از عصاره بود.
چک‌لیست محقق‌ساز، شامل متغیر‌های اصلی مورد مطالعه در این تحقیق عبارت بودند از خارش، اریتم و پوسته‌ریزی که خارش بر اساس معیار VAS از صفر تا 10 ارزیابی می‌شد و پوسته‌ریزی بر اساس مشاوره متخصص پوست، به صورت دارد و ندارد و کم، خفیف، متوسط و شدید ارزیابی شد. ارتیم نیز خفیف، متوسط و شدید بر اساس مشاوره پوست قابل ارزیابی بود. شدت و وسعت ریزش مو نیز بر اساس معیار هامیلتون از 1 تا 5 توسط متخصص پوست درجه‌بندی شد.
معیارهای ورود به مطالعه در این پژوهش، مردان 18 تا 40 سال مبتلا به ریزش موی اندروژنتیک با شدت 2 تا 5 درجه‌بندی هامیلتون و مدت ریزش کمتر از 10 سال بود. معیارهای خروج از مطالعه، استفاده از درمان‌های طبی یا جراحی برای ریزش مو در شش ماه گذشته، سابقه بیماری قلبی و یا مصرف داروهای کاهنده فشار خون، سابقه حساسیت یا مشاهده حساسیت به میتوکسیدیل و یا بابونه هفت درصد بود.
پس از جمع‌آوری داده‌ها و ورود اطلاعات در نسخه 18 نرم‌افزار آماری SPSS با استفاده از آزمون‌های آماری (کای‌دو، تی مستقل، رگرسیون لجستیک) تجزیه و تحلیل آماری صورت گرفت.
یافته‌ها
این مطالعه کار آزمایی بالینی با هدف تعیین تأثیر افزودن عصاره بابونه به محلول ماینوکسیدیل جهت کاهش عوارض جلدی آن در مردان مبتلا به آلوپسی آندروژنتیک انجام شد. همان‌طور که در جدول شماره 1 دیده می‌شود توزیع شدت ریزش مو بر اساس طبقه‌بندی هامیلتون بین دو گروه کنترل و آزمایش با استفاده از آزمون مجذور کای، تفاوت معنی‌داری نشان نداد (P≥0/05). بر این اساس دو گروه در شروع مطالعه از نظر شدت ریزش مو توزیع یکسان داشتند.
ریزش مو می‌تواند به دلایل متعددی ایجاد شود، مانند آلوپسی اندروژنتیک، آلوپسی آره آتا، آلوپسی نئوپلاستیک و غیره. شایع‌ترین فرم ریزش مو، آلوپسی اندروژنتیک است که بین 23 تا 87 درصد مردم در جمعیت‌های مختلف به آن مبتلا هستند. این ریزش مو گاهی همراه با سایر علائم ناشی از افزایش اندروژن دی‌هیدرو تستوسترن (DHT) نظیر اکنه، سبوره و هیرسوتیسم است [1]. البته ممکن است علت آن افزایش حساسیت فولیکول‌های مو به اثرات اندروژن باشد [2]. نتیجه اثرات اندروژن بر مو، کوتاه‌شدن دوره اناژن، طولانی‌شدن فاز تلوژن، کاهش فولیکول‌های ترمینال و افزایش فولیکول‌های کرکی است [3].
شیوع آلوپسی آندروژنیک با افزایش سن به طور ثابت افزایش می‌یابد به نحوی که بیش از 50 درصد مردان زیر 40 سال را درگیر می‌کند [4]. در این فرم از ریزش مو، ابتدا موهای ناحیه فرونتال و فرونتوپاریتال عقب‌نشینی می‌کنند و سپس موهای ناحیه ورتکس شروع به نازک‌شدن و ریزش کرده که سرانجام موهای ترمینال به موهای نازک تبدیل می‌شوند و سپس می‌ریزند [5]. ماینوکسیدیل موضعی و فیناستراید خوراکی توسط اداره غذا و داروی ایالات متحده برای درمان ریزش مو آندروژنیک در آقایان تأیید شده است [6 ،3].
ماینوکسیدیل یکی از مشتقات پیریمیدین است که در ابتدا به عنوان یک داروی ضد‌فشار خون قوی تولید و مورد استفاده قرار گرفت ولی شواهد به‌دست‌آمده ضمن مصرف، تأثیر آن را بر تحریک رشد فولیکول‌های مو نشان داد و این عارضه جانبی منتهی به استفاده کلینیکی ماینوکسیدیل در درمان آلوپسی اندرژنتیک AGA شد [5].
اگرچه مکانیسم دقیق اثر ماینوکسیدیل در تحریک رشد فولیکول‌های مو به‌درستی مشخص نشده است، ظاهراً این دارو از طریق طولانی‌کردن سیکل رشد مو (افزایش مدت‌زمان اناژن) عمل می‌کند [8 ،7]. از طرف دیگر ماینوکسیدیل، بازکننده کانال‌های پتاسیم است که سبب هیپرپولاریزاسیون غشای سلولی و متعاقب آن اتساع عروق شده و سبب افزایش اکسیژن‌رسانی و خون‌رسانی به فولیکول‌های مو و افزایش رشد مو می‌شود [10 ،9 ،6 ،2]؛ اما مصرف این دارو می‌تواند اثرات جانبی نیز به همراه داشته باشد. از شایع‌ترین واکنش‌های جلدی گزارش شده از مصرف موضعی ماینوکسیدیل می‌توان به درماتیت تماسی، خشکی پوست، قرمزی، خارش و پوسته‌ریزی اشاره کرد [12 ،11 ،9 ،8 ،6]. همچنین میزان بروز خارش و قرمزی با افزایش غلظت ماینوکسیدیل (از دو به پنج درصد) افزایش معنادار دارد [13].
از این رو گاهی اضافه‌کردن ترکیبات ضدالتهاب به آن می‌تواند بروز عوارض جانبی را به حداقل برساند. یکی از شایع‌ترین این ترکیبات، استروئید موضعی است، اما مصرف طولانی‌مدت این ترکیبات عوارض خاص خود را داشته و می‌توانند سبب اتروفی پوست، تلانژکتازی، تغییرا ت رنگدانه‌ای و غیره شوند [14].
بابونه با نام علمی Matricaria chamomilla.L یکی از قدیمی‌ترین، پرکاربرد‌ترین و مستند‌ترین گیاهان دارویی در جهان است که در درمان التهاب‌های پوستی، مخاطی و بهبود روند ترمیم زخم به کار می‌رود. این گیاه متعلق به تیره کاسنیاست که فراورده‌های حاصل از آن ویژگی‌های درمانی‌‌ای چون ضدالتهاب، ضد‌میکروب و آنتی‌اکسیدان‌بودن، دارند [18-15].
مشتقات فعال بابونه عبارت‌اند از آلفا بیزابولول و بیزابولولاکسیدهای A و Bisabolol Oxide A (Bα&)، لوومنول، ماتریسین، کامازولن و فلاونوئیدهاست که سبب مهار سیکلواکسیژنار و لیپواکسیژناز، مهار رهایی هیستامین و در نتیجه کاهش تولید پروستاگلاندین‌ها و لوکوترین‌ها می‌شود که این عوامل مدیاتورهای اصلی در ایجاد التهاب هستند [19]. در نتیجه بابونه می‌تواند خاصیت ضدالتهابی داشته باشد [17-15] و از طرفی سبب تسریع تشکیل بافت گرانوتین و تسریع روند ترمیم زخم می‌شود [17].
از آنجا که تاکنون مطالعه‌ای در مورد اثر گیاه بابونه بر عوارض پوستی ماینوکسیدیل انجام نشده است و فرم موضعی آن در درمان بسیاری از بیماری‌های التهابی مورد استفاده قرار گرفته و در یک مقاله هم افزودن غلظت هفت درصد آن به ماینوکسیدیل، ایمن و غیرحساسیت‌زا و بی‌خطر بوده است [20]، بر آن شدیم اثرات تجویز توأم ماینوکسیدیل با غلظت پنج درصد و بابونه هفت درصد را بر عوارض ماینوکسیدیل مورد بررسی قرار دهیم.
مواد و روش‌ها
این مطالعه به صورت کارآزمایی بالینیِ دوسوکور تصادفی انجام شد. حجم نمونه با فرمول مقایسه دو نسبت در دو گروه محاسبه شد. 100 بیمار مرد مبتلا به ریزش موی اندروژنتیکمراجعه‌کننده به کلینیک پوست بیمارستان ولی‌عصر اراک بعد از کسب رضایت‌نامه کتبی آگاهانه، طی سال‌های 1395 تا 1397 وارد مطالعه شدند.
بیماران دارای شرایط ورود به مطالعه به طور تصادفی آسان، بر اساس لیست اعداد به دو گروه تقسیم شدند. اعداد زوج به گروه A و اعداد فرد به گروه B تقسیم‌بندی شدند. دو گروه از نظر متغیر‌های جمعیت‌شناختی و برخی از عوامل مؤثر بر متغیر‌های وابسته مطالعه، نظیر سابقه فامیلی و استعمال دخانیات به صورت فردی همسان شدند.
گروه A از محلول ماینوکسیدیل پنج درصد استفاده کردند و گروه B از ماینوکسیدیل پنج درصد + هفت درصد بابونه استفاده کردند. داروی مورد مصرف در هر گروه به صورت محلولی در شیشه‌های تیره‌رنگ بود که پزشک و بیمار از نوع داروی مورد مصرف بی‌اطلاع بودند و صرفاً داروخانه همکار طرح، از نوع داروی مصرفی مطلع بود. بیماران بر اساس دستور‌العمل کتبی هر 12 ساعت یک میلی‌لیتر از دارو را به صورت قطره‌قطره بر روی نقاط مختلف سر چکانده و ماساژ می‌دادند. بیماران در فواصل ماهانه تا شش ماه مراجعه می‌کردند و در هربار مراجعه متغیر‌ها مورد بررسی قرار گرفته و مجددًا دارو به بیمار داده می‌شد. در صورت هرگونه تأخیر یا عدم مراجعه نیز پیگیری تلفنی انجام می‌شد.
نحوه تهیه ماینوکسیدیل پنج درصد + بابونه هفت درصد، با توجه به تسهیم نسبت‌های وزنی و درصدی آن‌ها به مقدار 100 میلی‌گرم از محلول ماینوکسیدیل پنج درصد با 140 میلی‌گرم از محلول بابونه بود. عصاره بابونه هم از قسمت گل و گیاه و از شهر اردبیل تهیه شد.
برای عصاره‌گیری این محصول، ابتدا گل‌ها در داخل ظرف عصاره‌گیری ریخته شد و هشت برابر وزن گل‌ها، اتانول ۷۰ درصد اضافه شد. بعد از ۴۸ ساعت، حاصل فیلتر شد و بعد از فیلترشدن تغلیظ و به یک‌دهم رسید و سپس میزان اپی جنین عصاره اندازه‌گیری شد که حدود 6/5 دهم میلی‌گرم در هر میلی‌لیتر از عصاره بود.
چک‌لیست محقق‌ساز، شامل متغیر‌های اصلی مورد مطالعه در این تحقیق عبارت بودند از خارش، اریتم و پوسته‌ریزی که خارش بر اساس معیار VAS از صفر تا 10 ارزیابی می‌شد و پوسته‌ریزی بر اساس مشاوره متخصص پوست، به صورت دارد و ندارد و کم، خفیف، متوسط و شدید ارزیابی شد. ارتیم نیز خفیف، متوسط و شدید بر اساس مشاوره پوست قابل ارزیابی بود. شدت و وسعت ریزش مو نیز بر اساس معیار هامیلتون از 1 تا 5 توسط متخصص پوست درجه‌بندی شد.
معیارهای ورود به مطالعه در این پژوهش، مردان 18 تا 40 سال مبتلا به ریزش موی اندروژنتیک با شدت 2 تا 5 درجه‌بندی هامیلتون و مدت ریزش کمتر از 10 سال بود. معیارهای خروج از مطالعه، استفاده از درمان‌های طبی یا جراحی برای ریزش مو در شش ماه گذشته، سابقه بیماری قلبی و یا مصرف داروهای کاهنده فشار خون، سابقه حساسیت یا مشاهده حساسیت به میتوکسیدیل و یا بابونه هفت درصد بود.
پس از جمع‌آوری داده‌ها و ورود اطلاعات در نسخه 18 نرم‌افزار آماری SPSS با استفاده از آزمون‌های آماری (کای‌دو، تی مستقل، رگرسیون لجستیک) تجزیه و تحلیل آماری صورت گرفت.
یافته‌ها
این مطالعه کار آزمایی بالینی با هدف تعیین تأثیر افزودن عصاره بابونه به محلول ماینوکسیدیل جهت کاهش عوارض جلدی آن در مردان مبتلا به آلوپسی آندروژنتیک انجام شد. همان‌طور که در جدول شماره 1 دیده می‌شود توزیع شدت ریزش مو بر اساس طبقه‌بندی هامیلتون بین دو گروه کنترل و آزمایش با استفاده از آزمون مجذور کای، تفاوت معنی‌داری نشان نداد (P≥0/05). بر این اساس دو گروه در شروع مطالعه از نظر شدت ریزش مو توزیع یکسان داشتند.
آمار توصیفی و تجزیه و تحلیل خصوصیات جمعیت‌شناختی و برخی از متغیر‌های مخدوش‌کننده همان‌طور که در جدول شماره 2 آمده است، بر اساس آزمون مجذور کای و تست تی گروه‌های مستقل نشان داد بین دو گروه اختلاف آماری معنی‌داری وجود نداشته است. در جدول شماره 2، تأثیر عوامل جمعیت‌شناختی بر بروز آلوپسی آندروژنیک بر اساس رگرسیون لجستیک گزارش شده است.
میانگین سن در گروه کنترل 6±3/27 سال و در گروه آزمایش 5±8/27 سال بود که با توجه به آزمون مقایسه میانگین (تی مستقل) اختلاف معنادار آماری وجود نداشت (P≥0/05). همسان‌سازی بر اساس سن انجام پذیرفته است.
در این مطالعه بین وضیعت تأهل، سن و قد با ریزش مو ارتباط معنا‌داری دیده نشد، اما بین ریزش مو با مدت زمان ریزش، شاخص توده بدنی، سابقه فامیلی (مثبت)، مدت‌زمان ریزش مو و مصرف سیگار ارتباط معنادار آماری دیده شد (جدول شماره 2). بر این اساس دو گروه از نظر وضعیت تأهل، استعمال دخانیات، سابقه فامیلی، میانگین سن، مدت‌زمان ریزش مو، وزن، قد و شاخص توده بدن که ممکن است بر ریزش مو تأثیر داشته باشند، قبل از شروع مطالعه همسان بوده و یکسان شده‌اند (P≥0/05).
بر اساس این اطلاعات، بین وضیعت تأهل، سن و قد با ریزش مو ارتباط معنا‌داری دیده نشد، اما بین ریزش مو با مدت‌زمان ریزش، شاخص توده بدنی، سابقه فامیلی (مثبت)، مدت‌زمان ریزش مو و مصرف سیگار ارتباط معنادار آماری دوطرفه دیده شد (جدول شماره 3).
همان‌طور که در جدول شماره 4 دیده می‌شود در پایان ماه دوم در گروه بیماران تحت درمان با محلول ترکیبی ماینوکسیدیل و بابونه، اریتم و پوسته‌ریزی و خارش نسبت به بیمارانی که تنها از محلول ماینوکسیدیل استفاده می‌کردند کمتر گزارش شده است که این تفاوت بین دو گروه از نظر آماری معنی‌دار بود (P≤0/05). این اختلاف در پایان ماه چهارم و ششم نیز دیده شد.
همان‌طور که در جدول شماره 4 دیده می‌شود در پایان ماه دوم در گروه بیماران تحت درمان با محلول ترکیبی ماینوکسیدیل و بابونه، خارش کاهش آماری معنی‌داری داشت، اما پوسته‌ریزی و اریتم تفاوت نداشت، اما در پایان ماه چهارم و ششم هر سه عارضه پوستی در گروه آزمایش کمتر از گروه کنترل بود.
عدد P بین گروه‌ها نشان می‌داد به مرور زمان هر سه عارضه در هر دو گروه کاهش یافته و عدد P درون‌گروهی نیز نشان‌دهنده این واقعیت است که دو عارضه پوسته‌ریزی و خارش در هر دو گروه کنترل و آزمایش با گذشت زمان کاهش معنی‌دار پیدا کرده است. اما کاهش اریتم در گروه کنترل معنی‌دار نبود، ولی در گروه آزمایش کاهش اریتم معنی‌دار بود؛ به عبارت دیگر افزودن بابونه به محلول ماینوکسیدیل منجر به کاهش عوارض و به‌ویژه اریتم شده است.
بحث
در این مطالعه کارآزمایی بالینی، 100 نفر مرد مبتلا به آلوپسی آندروژنیک در دو گروه آزمایش (51 نفر) و کنترل (49 نفر) به مدت شش ماه درمان و پیگیری شدند. بیشتر داوطلبان از نظر شدت ریزش مو در طبقه‌بندی درجه سه هامیلتون بودند. و تأهل، وزن و قد به‌تنهایی بر ریزش مو مؤثر نبودند، اما افزایش سن، به‌ویژه از 30سالگی به بعد، نسبت شانس ریزش مو را زیاد می‌کرد. همچنین شاخص توده بدنی بالاتر از 25 (اضافه‌وزن)، سابقه فامیلی ریزش مو و سیگارکشیدن با نسبت خطر بالاتری از ریزش مو همراه بود.
در هر دو گروه تحت درمان با ماینوکسیدیل به‌تنهایی (کنترل) و ماینوکسیدیل به همراه بابونه (مداخله) در طی شش ماه پیگیری پوسته‌ریزی و خارش به‌تدریج روند کاهشی داشت. اما اریتم در گروه کنترل سیر تصاعدی داشت، در حالی که در گروه آزمایش اریتم نیز روند کاهشی داشت.
مقایسه گروه تحت درمان با ماینوکسیدیل به‌تنهایی (کنترل) و ماینوکسیدیل به همراه بابونه (آزمایش) در طی شش ماه نیز نشان داد که افزودن بابونه به محلول ماینوکسیدیل منجر به کاهش عوارض جلدی پوسته‌ریزی، خارش و اریتم می‌شود و این کاهش با گروه کنترل تفاوت آماری معنی‌دار داشت.
در مطالعه یانگ و همکاران در سال 2014 نیز 189 مرد با آلوپسی آندروژنیک و با میانگین سنی 30 سال مورد بررسی قرار گرفتند و مشخص شد که درآلوپسی آندروژنیک شدید (درجه چهار و پنج)، با شاخص توده بدنی بالاتر و آلوپسی متوسط (درجه دو و سه)، با شاخص توده بدنی کمتر همراه بود.که بعد از تطبیق چندگانه و حذف اثر مخدوش‌کننده‌ها مشخص شد که شاخص توده بدنی بالاتر از 24 کیلوگرم بر متر مربع، با خطر بالاتر آلوپسی مردانه همراه است [22 ،21] که با مطالعه ما در این زمینه هم‌خوانی دارد.
مطالعه ماتیلایین و همکاران شروع زودرس آلوپسی آندروژنیک در زنان را به عنوان یک شاخص مهم مقاومت به انسولین دانسته است و با این مکانیسم نتیجه‌گیری کرده است که بالابودن شاخص توده بدن هم با بالا‌رفتن مقاومت به انسولین همراه است و بدین صورت آلوپسی و بالابودن شاخص توده بدنی مرتبط خواهند بود [23].
هم‌راستا با نتایج تحقیق ما، در مطالعات متعددی نیز اشاره شده است که آلوپسی آندروژنیک یا طاسی تیپ مردانه جزء شایع‌ترین بیماری‌های موست که دو عامل آندروژن و ژنتیک در به‌وجودآوردن آن مؤثر هستند [24].
همچنین در بسیاری از مطالعات آمده است که آلوپسی آندروژنیک یک پدیده مینیاتوریزایشن پیش‌رونده موهای ترمینال است که در مردان و زنان با افزایش سن اتفاق می‌افتد [14].
ماینوکسیدیل مشتق، پیریمیدینی است که با اتساع عروق محیطی سبب افزایش خون‌رسانی به فولیکو‌های مو و افزایش جریان خون پاپیلای درمی می‌شود [15]. از طرف دیگرماینوکسیدیل، فولیکول مو در فاز تلوژن را تحریک می‌کند و آن را به طرف آناژن سوق می‌دهد و محققان دیگری نشان دادند که ماینوکسیدیل کانال پتاسیمی را باز می‌کند و باعث رشد مستقیم مو می‌شود [17]. به‌موازات این، اثرات فارماکولوژیک مشابه هر داروی دیگری، عوارضی نیز در پی خواهد داشت که شایع‌ترین عوارض آن مربوط به عوارض جلدی و از همه مهم‌تر خارش، اریتم و پوسته‌ریزی است که می‌تواند به صورت درماتیت تماس تحریکی، درماتیت تماسی آلرژیک یا تشدید سبورئیک درماتیت نمایان شود [12 ،11 ،9 ،6 ،3].
برای کاهش عوارض جانبی ماینوکسیدیل می‌توان از داروهای ضدالتهابی استفاده کرد که شایع‌ترین آن‌ها استروئید‌های موضعی است که در کاهش علائم خارشالتهاب و پوسته‌ریزی بسیار کمک‌کننده است، اما در مصرف طولانی‌مدت عوارضی از جمله آتروفی پوست، تلانژکتازی، اختلالات رنگدانه‌ای ایجاد می‌کند. به همین علت استفاده از آن‌ها محدود است [14].
هم‌راستا با نتایج تحقیق ما در خصوص نقش ترمیمی و ضدالتهابی بابونه، هارتمن و همکاران با انجام مطالعه خود به این نتیجه رسیدندکه زخم‌هایی که با روغن گیاهی بابونه درمان شدند، نسبت به بیماران تحت درمان متداول، روند ترمیمی و طول مدت‌درمان در آن‌ها سریع‌تر بوده است [19] گلوانیا و همکاران نیز، کمپرس بابونه را در کاهش مساحت زخم ناحیه خالکوبی در مقایسه با دارونما مؤثرتر دانسته‌اند [20].
در مطالعه پاتزلت و همکاران پماد جلدی حاوی بابونه در درمان اتوپیک درماتیت به کار رفته [25] و در مطالعه اشویگر و همکاران برای کاهش التهاب کف سر، بعد از کاشت مو از شامپوی حاوی بابونه استفاده شده است [16]. در یک مطالعه دیگر نیز اثرات آنتی آلرژیک بابونه مورد بررسی و تأیید قرار گرفته است [15].
در مطالعه سمنانی و همکاران برای درمان ضایعات پوستی حاصل از حشره‌بند (Paederus Spp)، گیاهانی مورد بررسی قرار گرفتند که دارای اثرات ضدالتهاب، ضدباکتری و ضدقارچ باشند تا بتوانند علاوه بر رفع التهاب، از ایجاد عفونت‌های ثانویه که عامل گسترش ضایعات و تأخیر در بهبود آن‌هاست جلوگیری کنند و باعث تسریع روند بهبود عارضه شوند. بدین منظور گیاهان بابونه و میر انتخاب شدند. عصاره اتانولی بابونه و تنتور میر جهت ساخت فراورده‌ها تهیه شدند.
در این مطالعه با توجه به عوارض سوزش و خارش شدید حاصل از مصرف فراورده موضعی حاوی بابونه 3/5 درصد، این فراورده از مطالعه حذف شد و علت آن را نیز وجود تراکم و غلظت بالای آپی‌ژنین دانستند. دلایل احتمالی تفاوت نتایج به‌دست‌آمده با مطالعه ما، شاید مرتبط با عدم کورسازی، حجم نمونه پایین و از همه مهم‌تر، غلظت 3/5 درصد بابونه به کار رفته است [21].
اما تاکنون مطالعه‌ای در مورد اثرات ضدالتهابی بابونه بر عوارض جلدی ماینوکسیدل انجام نشده است. تنها یک مطالعه توسط صمدی و همکاران در سال 1394 انجام شده است که در آن مطالعه، بی‌خطری محلول ترکیبی ماینوکسیدیل پنج درصد و بابونه هفت درصد مورد بررسی قرار گرفت؛ به این صورت کهترکیب ماینوکسیدیل پنج درصد و بابونه هفت درصد را بر روی پوست ساعد 15 داوطلب سالم مالیده و پارامترهایی از جمله میزان تبخیر آب از اپیدرم، رطوبت لایه شاخی، ph، محتوای ملانین و هموگلوبین مورد بررسی قرار گرفت. این پارامترها قبل از مطالعه و یک هفته بعد از مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند. دراین مطالعه ایمن‌بودن (بی‌خطری) محلول ترکیبی ماینوکسیدیلپنج درصد و بابونه هفت درصد نشان داده شد [20].
در اکثر مطالعات انجام‌شده، هم‌راستا با تحقیق ما، ذکر شده است که بابونه یکی از داروهای گیاهی است که در طب سنتی به علت خواص گوناگون مورد توجه است. اجزای اصلی آن شامل آلفابیزابولول، بیزابولول اکساید، اسپیرو واتر، کامازولین و فلاونوید است [19]. بیزابولول در کاهش التهاب و تب و در بهبود زخم مؤثر است و همچنین اثرات ضد‌دردی دارد و فلاونوئید اثرات ضدالتهابی و آرام‌بخشی دارد [17-15]. بابونه به صورت وسیع در دنیا استفاده می‌شود و جزء فهرست دارویی 21 کشور جهان است و به صورت استعمال داخلی و خارجی در درمان زخم‌ها، اگزما‌ها، سوختگی‌ها، ماستیت، تحریک پوستی و دردهای رماتیسمی استفاده می‌شود [24].
نتیجه‌گیری
از آنجا که در درمان آلوپسی اندروژنتیک، عوارض جانبی ماینوکسیدیل در بعضی از موارد بیمار را از ادامه درمان منصرف می‌کند، به نظر می‌رسد تجویز هم‌زمان عصاره بابونه هفت درصد منجر به کاهش شدت و مدت عوارض جلدی محلول ماینوکسیدیل پنج درصد در درمان آلوپسی آندروژنیک مردان می‌شود. بنابراین همراهی بیمار در ادامه درمان افزایش یافته و نهایتاً شانس درمان آلوپسی نیز زیادتر خواهد شد.
پیگیری شش‌ماهه طولانی جزء محدودیت‌های مطالعه بود و مسئله داده‌های ازدست‌رفته با افزایش حجم نمونه، احتساب سایش 3 درصد و پیگیری تلفنی، کاهش یافت. جهت کاهش بایاس داوطلب از توجیه بیماران و ورود آگاهانه و تخصیص تصادفی استفاده شد. از آنجایی که عوارض ماینوکسیدیل در بعضی از موارد بیمار را از ادامه درمان منصرف می‌کند، جهت کاهش سوگیرایی نیز از کورسازی دوطرفه استفاده شد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه با کد اخلاق IR.ARAKMU.REC.1395.456 در کمیته اخلاق پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اراک و کد ثبت کارآزمایی بالینی 2017042420258N41 به ثبت رسیده است.
حامی مالی
این مقاله حامی مالی نداشته است.
مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان معیارهای استاندارد نویسندگی بر اساس پیشنهادات کمیته بین المللی ناشران مجلات پزشکی را دارا بودند و به یک اندازه در نگارش مقاله سهیم بودند.
تعارض منافع
نویسندگان تصریح می‌کنند هیچ‌گونه تضاد منافعی در خصوص پژوهش حاضر وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان این طرح تحقیقاتی بر خود لازم می‌دانند از مساعدت و یاری مالی معاونت محترم تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی اراک و همچنین از مدیریت محترم شرکت داروسازی بهورزان تقدیر و تشکر کنند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
