مقدمه

ناتوانی در باردار شدن پس از یک سال مقاربت منظم یا تلقیح مصنوعی، بدون استفاده از روش‌های جلوگیری از بارداری یا ناتوانی در داشتن یک حاملگی موفق، به عنوان ناباروری تعریف می‌شود [1]. ناباروری یک پدیده چند‌علتی است که در 50 درصد موارد علت آن قابل تشخیص نیست [2]. بر اساس پژوهش‌ها شیوع ناباروری، مشکلات روان‌شناختی زیادی برای افراد نابارور به وجود می‌آورد [3]. افزون بر این، زنان نابارور در زندگی زناشویی نیز مشکلاتی دارند و تأثیر روان‌شناختی ناباروری بر زندگی زناشویی زنان نابارور اغلب با کشمکش‌ها و درگیری‌های خانوادگی همراه است [4]. بنابراین ناباروری در زوجین شرایطی را به وجود می‌آورد که می‌تواند تأثیرات منفی بر روابط زناشویی زنانی که نابارور هستند داشته باشد [5]. یکی از ویژگی‌های زناشویی که نقش مهمی در پایداری زناشویی زوجین نابارور می‌تواند داشته باشد، خودتنظیمی زناشویی است. 

زوجینی که از خودتنظیمی ارتباطی استفاده می‌کنند، در سنجش با دیگران روابط شاد و باثبات‌تری دارند؛ چراکه نقش این مؤلفه بسیار برجسته‌تر از مهارت‌های ارتباطی دیگر است [6]. دارا بودن خودتنظیمی در زندگی زناشویی می‌تواند عاملی کمک‌کننده برای بهبود صمیمیت زناشویی در زوجین نابارور باشد [7]. همچنین ناباروری با مشکلات متعدد جسمی، اقتصادی و روان‌شناختی همراه است و بر روابط زوجین، رضایت‌مندی یا دلزدگی زناشویی آنان اثر می‌گذارد. نتایج یک پژوهش نشان داده است که دلزدگی زناشویی زنان نابارور بالاتر از همتایان بارور آنان است [8].

افزون بر این مشکلات، زنانی که از مشکل ناباروری رنج می‌برند به دلیل ناباروری‌شان از میزان خودانتقادی بالاتری نسبت به زنان بارور دارند [9]. بر اساس آنچه گفته شد، به دلیل وجود مشکلاتی مانند ناتنظیمی زناشویی، دلزدگی زناشویی و خودانتقادی در زنان نابارور به‌کارگیری مداخلات روان‌شناختی مانند درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت می‌تواند برای این زنان تأثیرگذار باشد. درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت در بهبود مشکلات زناشویی و روان‌شناختی زنان نابارور اهمیت بسزایی دارد [10]. ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت بر نوعی درمان روان‌شناختی است که به منظور جلوگیری از عود افسردگی، خصوصاً در افراد مبتلا به افسردگی اساسی، طراحی شده است [11]. این روش، در امتداد رویکرد شناختی‌رفتاری به وجود آمد و اصولِ این روش را به اصول جدیدتر روان‌شناسی، نظیر ذهن‌آگاهی و مراقبه ذهن آگاهانه، پیوند داده است [12].

ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت، عناصری از شناخت‌درمانی را به درمان می‌افزاید که در آن دیدگاه تمرکز‌زدایی، افکار فرد را تسهیل می‌کند. این نوع رویکرد تمرکز‌زدا در مورد هیجانات و حس‌های بدنی هم به کار می‌رود. در این روش به افراد آموزش داده می‌شود که افکار و احساسات خود را به عنوان قسمتی از خودشان یا انعکاسی از واقعیت در نظر بگیرند [13]. با توجه به آنچه گفته شد این پژوهش به دنبال پاسخ‌گویی به این سؤال است که آیا درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت بر خودتنظیمی زناشویی، دلزدگی زناشویی و خودانتقادی زنان نابارور مؤثر است؟

مواد و روش‌ها

پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش پژوهش آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری، زنان نابارور مراجعه‌کننده به مراکز ناباروری استان مازندران (چالوش و نوشهر) از بهمن 1397 تا اردیبهشت 1398 بودند. به روش نمونه‌گیری غیراحتمالی آسان با مراجعه به دو مرکز ناباروری این شهرها پرسش‌نامه‌های پژوهش در اختیار زنان نابارور قرار گرفت و پیش‌آزمون اجرا شد. بر اساس کتب آماری و از آنجا که حداقل حجم نمونه در پژوهش‌های آزمایشی برای هر گروه پانزده نفر در نظر گرفته شده است، بنابراین در پژوهش حاضر سی نفر انتخاب شدند و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل (هر گروه پانزده نفر) قرار گرفتند. بعد از این مرحله گروه آزمایش تحت آموزش (هشت جلسه 90‌دقیقه‌ای) ذهن‌آگاهی قرار گرفت و گروه کنترل در لیست انتظار باقی ماند. عدم مصرف داروهای روان‌پزشکی و روان‌گردان، عدم ابتلا به سوءمصرف مواد مخدر و سیگار، ملاک‌های ورود به مطالعه بود.غیبت بیش از دو جلسه در جلسات درمانی و ابتلا به سوء‌مصرف مواد مخدر و سیگار از ملاک‌های خروج از پژوهش بود. در این تحقیق از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و از آمار استنباطی شامل تجزیه و تحلیل کوواریانس چند‌متغیره جهت کنترل متغیر پیش‌آزمون استفاده شد. همچنین قبل از اجرای تحلیل کوواریانس چندمتغیره مفروضه‌های آن شامل آزمون شاپیرو ویلک برای بررسی نرمال بودن، آزمون لوین برای همگنی واریانس‌ها و آزمون ام‌باکس برای بررسی ماتریس‌های واریانس ـ کوواریانس، استفاده ‌شد.‌ نرم‌افزار تحلیل داده‌ها SPSS نسخه 24 بود. 

ابزار گردآوری داده‌های مربوط به متغیرهای وابسته، پرسش‌نامه‌های زیر بود: 

مقیاس خودتنظیمی زناشویی ویلسون، چارکر، لیزیو، هالفورد و کیملین [14]: این مقیاس شامل شانزده سؤال است که دو مؤلفه خودتنظیمی ارتباطی و تکاپوی ارتباطی را اندازه‌گیری می‌کند. نمره‌گذاری مقیاس در طیف 5‌درجه‌ای لیکرت به این صورت بود که به کاملاً درست 5 نمره، تا حدی درست 4 نمره، نظری ندارم 3 نمره، تا حدی غلط 2 نمره و کاملاً غلط 1 نمره تعلق می‌گیرد [15]. در داخل ایران ضرایب آلفای کرونباخ خودتنظیمی ارتباطی 0/73 و تکاپوی ارتباطی 0/72 به روش گاتمن 0/72 محاسبه شده است [6]. برای بررسی اعتبار پرسش‌نامه از آلفای کرونباخ استفاده شده است که ضرایب برای خودتنظیمی ارتباطی 0/81 و تکاپوی ارتباطی 0/83 به دست آمده است [14]. 

در یک پژوهش دیگر ضریب آلفای کرونباخ خودتنظیمی ارتباطی 0/86 و تکاپوی ارتباطی 0/83 گزارش شده است [16]. 

پرسش‌نامه دلزدگی زناشویی پاینز [17]: این پرسش‌نامه شامل بیست سؤال است و سه مؤلفه دلزدگی جسمی، دلزدگی عاطفی و دلزدگی روان‌شناختی را اندازه‌گیری می‌کند. سؤالات در طیف لیکرت 7‌درجه‌ای پاسخ داده می‌شود که سطح 1 معرف عدم تجربه عبارت مورد نظر و سطح 7 تجربه زیاد عبارت مورد نظر است. به این صورت که به هرگز نمره 1، یک‌بار طی مدتی طولانی نمره 2، به‌ندرت نمره 3، گاهی نمره 4، معمولاً نمره 5، غالباً نمره 6 و همیشه نمره 7 تعلق می‌گیرد. در یک پژوهش پایایی آلفای کرونباخ 0/85 به دست آمده است [18]. همچنین روی زنان مبتلا به دیابت، آلفای کرونباخ 0/92 به دست آمده است که نشان‌دهنده پایایی بسیار خوب پرسش‌نامه رضایت زناشویی است [19]. روایی واگرای پرسش‌نامه دلزدگی زناشویی و پرسش‌نامه رضایت زناشویی انریج بررسی شد و ضریب همبستگی بین آن‌ها 0/40- و معنادار در سطح 0/01 به دست آمد و آلفای کرونباخ نیز برای بررسی پرسش‌نامه دلزدگی زناشویی 0/89 به دست آمده است [20]. 

مقیاس سطوح خودانتقادی تامپسون و زاروف[21]: این مقیاس شامل 22 سؤال است و دو خرده‌مقیاس درونی‌شده و مقایسه‌ای را اندازه‌گیری می‌کند. پاسخ هر سؤال در یک طیف 7درجه‌ای از بسیار خوب توصیف‌کننده من است، 6 نمره تا اصلاً توصیف‌کننده من نیست، صفر نمره نمره‌گذاری می‌شود. سؤالات 6، 8، 11، 12، 16، 20 و 21 به صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند. در داخل ایران ضرایب کرونباخ برای مقایسه‌ای 0/88 و درونی 0/89 محاسبه شده است که نشان‌دهنده اعتبار مطلوب مقیاس است [22]. در یک پژوهش دیگر ضریب کرونباخ 0/82 به دست آمده است [23]. 

جلسات ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت: در این پژوهش برای آموزش ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت، هشت جلسه 90‌دقیقه‌ای طبق برنامه سگال، ویلیامز و تیزدل [11]، و دیمیجیان، گودمن، فلدر، گالوپ، براون و بک [24] برگزار شد و در آن گروه آزمایش آموزش دیدند که خلاصه آن در جدول شماره 1 آمده است. 


 

یافته‌ها

نتایج نشان داد که میانگین سنی گروه آزمایش 32/31و میانگین سنی گروه کنترل 32/35بود. همچنین در گروه آزمایش پنج نفر (33/3درصد) دیپلم، یک نفر (6/7 درصد) فوق‌دیپلم، پنج نفر (33/3 درصد) لیسانس، دو نفر (13/3 درصد) فوق‌لیسانس و دو نفر (13/3 درصد) دکتری بودند. در گروه کنترل پنج نفر (33/3 درصد) دیپلم، هفت نفر (46/7 درصد) لیسانس، سه نفر (20 درصد) فوق‌لیسانس بودند. برای بررسی پیش‌فرض توزیع طبیعی بودن (نرمال بودن) از آزمون شاپیرو ویلک استفاده شد که برای هر دو گروه آزمایش و کنترل (P>0/05) مورد تایید بود.



 

جدول شماره 2 میانگین، انحراف معیار و آزمون نرمال بودن متغیرهای پژوهش در گروه‌های آزمایش و کنترل را نشان می‌دهد که در این جدول آماره‌های نرمال بودن بررسی شده است و متغیرهای پژوهش دارای توزیع نرمال هستند. در جدول شماره 3 نتایج آزمون‌ چند‌متغیره لامبدای ویلکز و پس‌آزمون متغیرهای پژوهش آمده است. 


 

نتایج جدول شماره 3 بیانگر آن است که لامبدای ویلکز (0/013=Sig و 3/924=F) معنادار است. نتایج مؤید آن است که بین گروه‌های آزمایش و کنترل از لحاظ پس‌آزمون با کنترل پیش‌آزمون تفاوت معناداری وجود دارد. بر این اساس می‌توان گفت که تفاوت معناداری حداقل در یکی از متغیرهای وابسته ایجاد شده است و ضریب تأثیر نشان می‌دهد که 64/7 درصد تفاوت دو گروه مربوط به مداخله آزمایشی است. بعد از این، به بررسی این موضوع باید پرداخته شود که آیا هریک از متغیر‌های وابسته به طور جداگانه از متغیر مستقل (درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت) اثر پذیرفته است یا خیر؟ بدین منظور از آزمون تحلیل کوواریانس چند‌متغیره استفاده شده است که نتایج آن در جدول شماره 4 ارائه شده است. 


 

چنانچه در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود، استفاده از درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت بر خودتنظیمی زناشویی، دلزدگی زناشویی و خودانتقادی زنان نابارور در مرحله پس‌آزمون تأثیر دارد. می‌توان گفت درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت بر خودتنظیمی زناشویی، دلزدگی زناشویی و خودانتقادی زنان نابارور اثربخشی معناداری از نظر آماری داشته است. 

بحث

هدف از پژوهش حاضر بررسی اثربخشی درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت بر خودتنظیمی زناشویی، دلزدگی زناشویی و خودانتقادی زنان نابارور بود. نتایج نشان داد که نمرات خودتنظیمی زناشویی زنان نابارور پس از درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت در گروه آزمایش، نسبت به گروه کنترل به طور معناداری افزایش و همچنین نمرات دلزدگی زناشویی و خودانتقادی کاهش یافته است. این نتیجه با نتایج تحقیقات سگال، ویلیامز و تیزدل [11]، و دیمیجیان، گودمن، فلدر، گالوپ، براون و بک [24] و سگال و همکاران [25] همسویی دارد. در تبیین اثربخشی درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت بر خودتنظیمی زناشویی می‌توان گفت درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت نوعی درمان شناختی است که ارتباط بین خلق، افکار، احساس و احساسات بدنی پیرامون را در لحظه ممکن کرده و افکار خودآیند افسردگی و استرس‌زای ناشی از بیماری و مشکلات زناشویی را کاهش می‌دهد. 

ذهن‌آگاهی نیازمند به کار بستن راهبردهای شناختی، رفتاری و فراشناختی ویژه برای متمرکز کردن فرایند توجه است که به نوبه خود به پیشگیری از خلق منفی و افکار منفی، گرایش به پاسخ‌های نگران‌کننده و رشد دیدگاه جدید و پدیدآیی افکار و هیجان‌های خوشایند متهی می‌‌شود. در ذهن‌آگاهی آنچه مهم است، حضور و آگاهی در زمان حال است. در این رویکرد فرد لحظه به لحظه از شیوه ذهنی خودآگاه می‌شود و مهارت‌هایی برای شناسایی شیوه‌های ذهنی مفید می‌آموزد. به بیانی دیگر هدف عمده ذهن‌آگاهی ایجاد بینش است از هر آنچه در لحظات متوالی اتفاق می‌افتد [11]. افراد نابارور با ذهن‌آگاهی بالا به علت اشراف داشتن بر زمان و نترسیدن از تغییرات می‌توانند محیطی دائماً پویا و انعطاف‌پذیر در زندگی خود ایجاد کنند. این محیط پویا و انعطاف‌پذیر مانع رشد تعارضات مزمن و فاصله‌های روانی و عاطفی طولانی‌مدت می‌شود که این تعارضات خود ایجاد‌کننده زنجیره‌ای از مشکلات بعدی خواهند بود. زنان نابارور با حضور ذهن بالا به نقطه‌نظرات خود و همسر خود توجه بالایی دارند و این نکته به عنوان وسیله‌ای برای پویا نگه داشتن و جلوگیری از سردی روابط و در‌نهایت موجب افزایش کیفیت روابط و خودتنظیمی زناشویی در زندگی مشترک خواهد شد.

در تبیین اثربخشی درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت، بر دلزدگی زناشویی می‌توان گفت در یک رابطه ذهن‌آگاهانه، عقاید و نگرش‌های موجود، قابلیت مبادله بیشتری دارند. این حساسیت ذهن‌آگاهانه تأثیرات پایداری بر زوجین برای حل مشکلات همراه با احترام، صمیمیت و همدلی ایجاد می‌‌کند. افراد با ذهن‌آگاهی بالا نه‌تنها به خود و موقعیت درونی و بیرونی خود آگاه هستند، بلکه به تغییرات ایجاد‌شده در ظاهر و رفتارهای همسر خود نیز آگاهی بالایی دارند. ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت را می‌توان به عنوان یک نوع رویکرد درمان شناختی‌رفتاری محسوب کرد. آموزش ذهن‌آگاهی مستلزم یادگیری فراشناختی و راهبردهای رفتاری جدید برای متمرکز شدن روی توجه، جلوگیری از نشخوارهای فکری و گرایش به پاسخ‌های نگران‌کننده است و همچنین باعث گسترش افکار جدید و کاهش هیجان‌های ناخوشایند می‌شود. در‌حقیقت زنان نابارور با مشاهده دقیق واقعیت درونی خود درمی‌یابند که خوشحالی، کیفیتی نیست که وابسته به عناصر بیرونی و تغییرات دنیای بیرون باشد و زمانی اتفاق می‌افتد که فرد وابستگی به افکار، موضع گرفتن و برنامه‌های ذهنی از پیش تعیین‌شده را رها کند و درنتیجه رفتارهای خودکاری را که برای رسیدن به موقعیت‌های لذت‌آور یا فرار از موقعیت‌های دردناک مانند دلزدگی زناشویی انجام می‌دهد، کنار بگذارد و به یک نوع رهایی برسد. 

درنهایت در تبیین اثربخشی درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت بر خودانتقادی می‌توان گفت که افراد در نتیجه درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت، تجربیات را به عنوان عناصر مجزا از خود و به عنوان یک حالت گذرا و به عنوان موضوعی برای تغییر می‌پذیرند و بنابراین به جای کاوش موضوع و یا اجتناب شناختی یا رفتاری از تجربه آن، که هر دو درد‌آور خواهد بود، این تجربیات را مانند سایر تجربیات که خنثی بوده و یا دارای بار هیجانی نیستند، پذیرفته و نهایتاً درونی می‌کنند [26]. درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت، دانش فرد را افزایش می‌دهد و باورهای مثبت او را قوت می‌بخشد. همه این‌ها باعث می‌شود که عواملی که بر سلامت روانی فرد اثر نامطلوب می‌گذارند به وجود نیاید؛ زیرا به نظر می‌رسد بیشتر اختلالات روانی ناشی از ناتوانی در عمل کردن طبق معیارهای خود و به دنبال آن، ناکامی در دست‌یابی به پیامدهای مورد انتظار و همچنین نداشتن دانش کافی و باورهای اشتباه در مورد خود و جهان اطراف است. آموزش باعث می‌شود افراد شناخت بیشتری از خود پیدا کنند، نقاط قوت و ضعف خود را بشناسند و به نحوی به خودشناسی برسند و برای اصلاح نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت خود اقدام کنند. خودانتقادی بیشتر یک فرایند شناختی است که در قالب نشخوارهای ذهنی [27] به عنوان یک دفاع، قابل تبیین است؛ اگر خطا و قصور در نیل به هدف قابل جبران باشد، به عملی سازنده منتهی می‌شود و اگر قابل جبران نباشد، با تحمل تجربه هیجانات هم‌خوان با خطا و قصور به شکل ناپایدار و جاری تجربه می‌شود. بنابراین، تداوم خودانتقادی به عنوان یک فرایند شناختی چیزی جز یک دفاع برای تسکین هیجانات دردناک گناه و پشیمانی نخواهد بود. 

 نتیجه‌گیری

درمجموع نتایج نشان‌دهنده آن بود که نمرات خودتنظیمی زناشویی زنان نابارور پس از درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت در گروه آزمایش، نسبت به گروه کنترل به طور معناداری افزایش و همچنین نمرات دلزدگی زناشویی و خودانتقادی کاهش یافته است. بنابراین، به مشاوران و درمانگران استفاده از درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت برای بهبود خودتنظیمی زناشویی، دلزدگی زناشویی و خودانتقادی زنان نابارور پیشنهاد می‌شود.

از آنجایی که این پژوهش روی زنان نابارور استان مازندران صورت گرفته است، در تعمیم نتایج باید احتیاط کرد. به دلیل نبود امکانات از نظر زمانی، برگزاری دوره پیگیری در این پژوهش برای بررسی ماندگاری نتایج درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت امکان‌پذیر نبود. پیشنهاد می‌شود پژوهش‌های مشابه در دیگر شهرها و فرهنگ‌ها روی زنان نابارور سایر شهرها نیز اجرا شود تا نتایج پژوهش‌ها با هم قابل مقایسه باشد. پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آتی از پیگیری بلندمدت استفاده شود تا میزان اثرگذاری درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت به طور دقیق‌تری بررسی شود. پیشنهاد می‌شود در مراکز درمان ناباروری با کمک مشاوران، روان‌شناسان و درمانگران خانواده، با استفاده از درمان ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت در قالب برگزاری کارگاه‌های روان‌شناسی با کمک این مداخلات به بهبود خودتنظیمی زناشویی، دلزدگی زناشویی و خودانتقادی زنان نابارور کمک شود تا زنان نابارور علاوه بر درمان جسمانی و دارو‌درمانی‌هایی که برای بهبود ناباروری دریافت می‌کنند از منظر روان‌شناختی و زناشویی نیز آموزش ببیند. 

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش

این مقاله دارای کد اخلاق IR.IAU.TON.REC.1397.030 مصوبه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن است. همچنین نویسندگان برای رعایت اصول اخلاقی هدف پژوهش را به افراد شرکت‌کننده توضیح دادند و رضایت آگاهانه آن‌ها را برای شرکت در پژوهش جلب کردند. در‌نهایت اختیاری بودن شرکت در پژوهش از اصول اخلاقی رعایت‌شده در این پژوهش بود.

حامی مالی

مقاله حاضر از پایان‌نامه دکتری تخصصی در رشته روان‌شناسی عمومی نویسنده اول، مصوب در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن است. 

مشارکت نویسندگان

تمامی نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشته‌اند و معیارهای استاندارد نویسندگی بر اساس پیشنهادهای کمیته بین‌المللی ناشران مجلات پزشکی (ICMJE) را داشتند

تعارض منافع

نویسندگان تصریح می‌کنند هیچ‌گونه تضاد و تعارض منافعی در این پژوهش وجود ندارد.

References

Samanta L, Sharma R, Cui Z, Agarwal A. Proteomic analysis reveals dysregulated cell signaling in ejaculated spermatozoa from infertile men. Asian J Androl. 2019; 21(2):121-30. [DOI:10.4103/aja.aja_56_18] [PMID] [PMCID]

Li X, Ye L, Tian L, Huo Y, Zhou M. Infertility-related stress and life satisfaction among chinese infertile women: A moderated mediation model of marital satisfaction and resilience. Sex Roles. 2019; 82:44–52. [DOI:10.1007/s11199-019-01032-0]

Retiyansa Y, Indarto D, Murti B. Path analysis on the associations between Infertility, stress, and depression among women in surakarta, central java. Matern Child Health J. 2019; 4(4):260-6. [DOI:10.26911/thejmch.2019.04.04.05]

Yassa M, Arslan E, Gulbahar DS. Effects of infertility treatment on anxiety and depression levels. Çukurova Med J. 2019; 44(2):410-15. [DOI:10.17826/cumj.456723]

Molgora S, Fenaroli V, Acquati C, De Donno A, Baldini MP, Saita E. Examining the role of dyadic coping on the marital adjustment of couples undergoing Assisted Reproductive Technology (ART). Front Psychol. 2019; 10:415. [DOI:10.3389/fpsyg.2019.00415] [PMID] [PMCID]

Isanejad O, Alipour E, Kalhori S. [Assessment of marital self-regulation in Iranian population: Studying reliability, validity and factor structure of Persian version of Behavioral Self-Regulation for Effective Relationships Scale (BSRERS) in couples (Persian)]. Fam Couns Psychother. 2018; 7(2):126-47. http://fcp.uok.ac.ir/article_57817_en.html

Kazemian Z, Zadehbaghri G, Behmani N, Khalili S, Zadehbaghri L, Abalfath M. [The efficacy of Self-regulation couple therapy on marital intimacy among infertile women (Persian)]. Armaghane Danesh. 2013; 18(5):368-79. http://armaghanj.yums.ac.ir/article-1-324-en.html

Nikoubakht N, Karimi U, Bahrami H. [Couple burnout among fertilized and unfertilized women referred to valieasr reproductive center, Tehran (Persian)]. Iran J Epidemiol. 2011; 7(1):32-7. http://irje.tums.ac.ir/article-1-59-en.html

Rajabi G, Amiri Asl J, Jelodari A. [Assessing reliability and validity of the persian version of Infertility Stigma Scale (ISS) in Infertile women (Persian)]. Avicenna J Nurs Midwifery Care. 2017; 25(4):104-13. [DOI:10.30699/sjhnmf.25.4.104]

Ebrahimi S, Fakhri M, Hasanzadeh R. [Effect of mindfulness-based cognitive therapy on hope, dysfunctional attitudes and meta-worry in infertile women (Persian)]. Iran J Psychiatr Nurs. 2019; 7(4):32-40. [DOI:10.21859/ijpn-07405]

Segal ZV, Williams M, Teasdale J. Mindfulness-based cognitive therapy for depression. New York: Guilford Press; 2018. https://www.guilford.com/books/Mindfulness-Based-Cognitive-Therapy-for-Depression/Segal-Williams-Teasdale/9781462537037

Yüksel A, Yılmaz EB. The effects of group mindfulness-based cognitive therapy in nursing students: A quasi-experimental study. Nurse Educ Today. 2020; 85:104268. [DOI:10.1016/j.nedt.2019.104268] [PMID]

Razavizadeh Tabadkan BBZ, Jajarmi M. [The Effectiveness of Mindfulness-based Cognitive Therapy (MBCT) on depression, rumination and perceived stress in women with type 2 diabetes (Persian)]. JNKUMS. 2019; 11(1):1-8. [DOI: 10.21859/nkjms-110101]

Wilson KL, Charker J, Lizzio A, Halford K, Kimlin S. Assessing how much couples work at their relationship: The behavioral self-regulation for effective relationships scale. J Fam Psychol. 2005; 19(3):385-95. [DOI:10.1037/0893-3200.19.3.385] [PMID]

Heyman RE, Slep AMS, Lorber MF, Mitnick DM, Xu S, Baucom KJW, et al. A randomized, controlled trial of the impact of the Couple CARE for parents of newborns program on the prevention of intimate partner violence and relationship problems. Prev Sci. 2019; 20(5):620-31. [DOI:10.1007/s11121-018-0961-y] [PMID] [PMCID]

Wheeler NJ, Daire AP, Barden SM, Carlson RG. Relationship distress as a mediator of adverse childhood experiences and health: Implications for clinical practice with economically vulnerable racial and ethnic minorities. Fam Process. 2019; 58(4):1003-21. [DOI: 10.1111/famp.12392]

Pines AM. The female entrepreneur: Burnout treated using a psychodynamic existential approach. Clin Case Stud. 2002; 1(2):170-80. [DOI:10.1177/1534650102001002005]

Mirzaee Jahed A, Saberi H. [The prediction of marital disaffection of women based on their sexual attitudes and their husbands’ tendency toward dark personality (Persian)]. Q Appl  Psychol. 2019; 13(3):371-89. http://apsy.sbu.ac.ir/article/view/21742

Asadpour E, Veisi S. [The effectiveness of acceptance and commitment therapy on marital satisfaction, sexual self-esteem and burnout martial among women with type 2 diabetes (Persian)]. J Arak Uni Med Sci. 2019; 21(7):8-17. http://jams.arakmu.ac.ir/article-1-5710-en.html

Arianfar N, Rasouli R. [The comparison of solution- focused couple therapy with acceptance and commitment couple therapy on marital burnout of couples (Persian)]. Knowl  Res Appl  Psychol. 2019; 20(1):47-60. [DOI: 10.30486/JSRP.2019.663541]

Thompson R, Zuroff DC. The levels of self-criticism scale: Comparative self-criticism and internalized self-criticism. Pers Individ Dif. 2004; 36(2):419-30. [DOI:10.1016/S0191-8869(03)00106-5]

Shariati M, Hamid N, Hashemi ShaykhShabani E, Beshlideh K, Marashi A. [The effectiveness of compassion focused therapy on depression and self criticism of female university students (Persian)]. Knowledge & Research in Applied Psychology. 2016; 17(1):43-50. http://jsr-p.khuisf.ac.ir/article_534001_en.html

Zhang H, Watson-Singleton NN, Pollard SE, Pittman DM, Lamis DA, Fischer NL, et al. Self-criticism and depressive symptoms: Mediating role of self-compassion. Omega (Westport). 2019; 80(2):202-23. [DOI:10.1177/0030222817729609] [PMID]

Dimidjian S, Goodman SH, Felder JN, Gallop R, Brown AP, Beck A. Staying well during pregnancy and the postpartum: A pilot randomized trial of mindfulness-based cognitive therapy for the prevention of depressive relapse/recurrence. J Consult Clin Psychol. 2016; 84(2):134-45. [DOI:10.1037/ccp0000068] [PMID] [PMCID]

Segal ZV, Anderson AK, Gulamani T, Dinh Williams L-A, Desormeau P, Ferguson A, et al. Practice of therapy acquired regulatory skills and depressive relapse/recurrence prophylaxis following cognitive therapy or mindfulness based cognitive therapy. J Consult Clin Psychol. 2019; 87(2):161-70. [DOI:10.1037/ccp0000351] [PMID]

Goudarzi M, Ghasemi N, Mirderikvand F, GholamreZaei S. [The Effectiveness of cognitive therapy based on mindfulness on positive affect, psychological flexibility and mind-awareness components of people With depression symptoms (Persian)]. Shenakht J Psychol Psychiatry. 2018; 5(5):53-68. [DOI:10.29252/shenakht.5.5.53]

Joharifard R, Sabokkhiz S. [The effect of mindfulness-based cognitive therapy education on self-criticism and fear of failure in people with heart disease (Persian)]. Cardiovasc Nurs J. 2017; 6(1):14-21. http://journal.icns.org.ir/article-1-430-en.html