مقدمه
صدمات ناشی از تماس مستقیم یا برخورد با منابع گرمایی، شیمیایی، الکتریکی یا تابشی سوختگی نامیده می‌شود [1]. التیام زخم‌های سوختگی یکی از مشکلات علوم پزشکی محسوب می‌شود و یافتن دارو یا ماده‌ای که بتواند با کمترین عوارض جانبی موجب التیام این زخم‌ها شود، بسیار ارزشمند است [2].
طبق آمار منتشرشده هر ساله 2/5 میلیون آمریکایی دچار صدمات ناشی از سوختگی می‌شوند که از این تعداد حدود یکصد هزار نفر در بیمارستان‌ها بستری ‌شده و بیش از ده هزار نفر بر اثر عوارض سوختگی جان خود را از دست می‌دهند که بالاترین میزان مرگ‌ومیر را پس از سوانح رانندگی به خود اختصاص می‌دهد [3].
نسبت درصد مرگ ناشی از سوختگی به کل مرگ‌ها در ایران تقریباً سه برابر کشورهای شرق مدیترانه و دو برابر میزان جهانی است [4]. 
مدیریت سوختگی‌ها معمولاً روی مراقبت از بافت دچار سوختگی متمرکز می‌شود. افزایش شناخت در مورد مکانیسم‌های بهبود ملکولی و سلولی بافت پوستی ما را به سمت گسترش عوامل درمانی و پانسمان‌های بافتی جدید رهنمون می‌سازند. هدف اولیه مراقبت زخم ترویج و پیشرفت بهبود زخم به ‌وسیله اپیتلیزاسیون مجدد است [5].
در حال حاضر برای بهبود زخم سوختگی از پانسمان‌های گوناگونی استفاده می‌شود. پرستاران مسئول تعویض پانسمان‌ها هستند [6] و باید به ‌عنوان هماهنگ‌کننده مراقبت از زخم و تعویض پانسمان، هرگونه تغییر یا پیشرفت در روند بهبود زخم را در برنامه مراقبتی خود مدنظر داشته باشند. 
در سوختگی‌ها ضمن تجمع ترشحات و بافت‌های سطح زخم مهاجرت کراتینوسیت‌ها به تأخیر افتاده؛ بنابراین فرایند دوباره‌سازی سلول‌های پوششی به تأخیر می‌افتد. پاک‌سازی شکل دیگری از مراقبت سوختگی است.
با توجه به اینکه بافت سوخته، بافتی غیرزنده و بدون خون‌رسانی است، در‌نتیجه گلبول‌های سفید، آنتی‌بادی‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها نمی‌توانند از طریق جریان خون به آن محل برسند؛ بنابراین محل مناسبی برای رشد میکروارگانیسم‌ها هستند و به همین جهت برای کنترل عفونت در این زخم‌ها حتماً باید از آنتی‌بیوتیک‌های موضعی استفاده شود. بیش از 50 سال است که سیلور با خاصیت باکتریسیدی و باکتریواستاتیکی به‌ عنوان یک دارو با اثر درمانی عالی در صدمات سوختگی مورد استفاده قرار گرفته است [7]. 
از عوارض سیلورسولفادیازین می‌توان به درد، سوزش، خارش، راش و لکوپنی برگشت‌پذیر اشاره کرد [8]. با توجه به اینکه بسیاری از داروهای سنتتیک که برای درمان زخم‌ها استفاده می‌شوند نه‌تنها گران هستند، بلکه باعث مشکلاتی نظیر آلرژی و مقاومت دارویی می‌شوند. این شرایط محققان را به جست‌وجوی داروهای جایگزین سوق داده است، داروهایی که بهبود را پیش برده و هزینه‌های درمان را کاهش دهند [9]. 
ویتامین C می‌تواند مکانیسم حفاظتی سیستم ایمنی را افزایش دهد و بهبود زخم را تأمین کند [8]. این ویتامین پوست را در مقابل اشعه ماوراءبنفش، رادیکال‌های آزاد و آسیب‌ها محافظت می‌کند و علاوه بر اثر ضدالتهابی، عاملی برای دپیگمانته شدن پوست است [10]. 
ویتامین C خوراکی در بیماران دچار سوختگی با سن زیر سیزده سال بین 250 تا پانصد میلی‌گرم و در بیماران بالاتر از سیزده سال تا هزار میلی‌گرم در روز تجویز می‌شود [11]. ویتامین C موضعی باعث کاهش واکنش‌های التهابی خواهد شد [12]. علاوه بر این، ویتامین C محلول برای اتصال عرضی مولکول‌های کلاژن به یکدیگر جهت افزایش قدرت بافت لازم است و درنهایت با واکنش تحریک ژن‌های کلاژنی برای سنتز کلاژن‌ها، باعث بهبود زخم خواهد شد [13]. 
بعضی از مطالعات انجام‌شده روی خوک‌ها اثبات کرده‌اند که هنگام استفاده از محلول 10 درصد ویتامین C سطح این ویتامین در پوست افزایش می‌یابد [14]. علاوه بر این، تأثیر مواد مختلفی همچون کیوی و عناب بر زخم سوختگی اثبات‌ شده و درصد بالایی از ترکیبات این میوه‌ها ویتامین C است [15 ،4] مطالعات مختلف اثر اسیدهای چرب و آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین C را در تسریع بهبود زخم به‌کرات ثابت کرده‌اند [15]. 
با توجه به شواهد بسیاری دال بر اثرات ویتامین C خوراکی بر روند بهبود زخم و همچنین تأثیرات کاربرد موضعی میوه‌های حاوی ویتامین C بر زخم سوختگی، با توجه به نبود مطالعه‌ای با هدف تأثیر ویتامین ث بر زخم‌های سوختگی در انسان و با اشاره به تمام مطالعاتی که از داروی ویتامین ث یا ترکیبات دارای ویتامین ث بر زخم سوختگی در حیوانات یا سایر زخم‌ها انجام شده بود، هدف از انجام این تحقیق بررسی تأثیر محلول ویتامین C به‌ صورت موضعی بر زخم سوخته بیماران مبتلا به سوختگی‌های درجه دو بود.
مواد و روش‌ها
در این پژوهش، بیماران مراجعه‌کننده به بخش سوختگی بیمارستان واسعی سبزوار که مبتلا به سوختگی‌های درجه دو در دو یا چند اندام به صورت متقارن یا یک اندام به ‌طور وسیع، به عبارتی به طور موازی و روی یک بیمار و به صورت تصادفی بوده، انتخاب شدند. 
بر اساس حجم نمونه محاسبه‌شده، تعداد سی نفر واجد شرایط به این مطالعه وارد شدند. زخم بیماران به ‌صورت تصادفی به دو قسمت آزمایش و کنترل تقسیم شد. بیماران وارد‌شده به مطالعه پس از آگاهی از چگونگی انجام مطالعه، فرم رضایت‌نامه را با تمایل خود تکمیل کردند. 
قبل از مطالعه زخم بیماران بر اساس چک‌لیست بیتز جنسن به وسیله پزشک مشاهده‌گر بررسی شد. در اندام یا ناحیه کنترل، روی یک اندام یا یک بخش از زخم سوخته به ‌طور روتین پس از شست‌وشو و دبریدمان با آب و سرم نرمالسالین و خشک کردن با گاز استریل، پماد سیلور سولفادیازین 1 درصد به وسیله دستکش استریل به ضخامت 1/5 میلی‌متر قرار داده شد. 
در اندام مقابل یا بخشی دیگر از اندام مورد مطالعه به ‌عنوان اندام یا ناحیه آزمایش، پس از شست‌وشو و دبریدمان با آب و سرم نرمالسالین، زخم با گاز استریل خشک‌شده سپس محلول ویتامین C 10 درصد روی سطح زخم استعمال شد و روی آن پماد سیلور سولفادیازین 1 درصد با دستکش استریل و به ضخامت 1/5 میلی‌متر قرار گرفت و در‌نهایت زخم سوخته به ترتیب با گاز وازلینه و گاز خشک پانسمان شد.
حداکثر سطحی از یک اندام که با اندام متقارن مورد مقایسه قرار می‌گرفت یا یک بخش از یک عضو که با بخش دیگر آن مقایسه می‌شد 20 درصد و حداقل سطح سوخته در سطوح بلند 6 درصد در نظر گرفته شد که عمق هرکدام از نواحی که با یکدیگر مقایسه می‌شدند نیز کاملاً مشابه بود. بهبود زخم در روزهای 1، 3، 7 و 14 بعد از سوختگی از طریق چک‌لیست توسط پزشک مشاهده‌گر کنترل و بهبود دو ناحیه درنهایت با یکدیگر مقایسه شدند.
از معیارهای ورود به مطالعه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 
1. بیمار دارای سوختگی درجه دو از یک تا 40 درصد سطح بدن باشد، 2. سن بیمار هجده تا شصت سال باشد، 3. سوختگی در اثر منبع حرارتی یا مایعات داغ ایجاد شده باشد و 4. بیمار طی شش ساعت اول پس از سوختگی به بیمارستان مراجعه کرده باشد. معیار خروج از مطالعه نیز تمایل بیمار به خروج از مطالعه است.
ابزار به‌کار‌رفته در این پژوهش، فرم مشخصات جمعیت‌شناختی، ابزار ارزیابی زخم بیتز جنسن و متر نواری بود. ابزار ارزیابی زخم یک پرسش‌نامه پانزده عبارت دارد که دو عبارت شامل محل و شکل زخم دسته‌بندی نشده‌اند و سیزده عبارت دیگر بر طبق مقیاس لیکرت پنج قسمتی هستند. 
اعتبار علمی ابزار بیتز جانسون در سال 2010 توسط هاریس و همکاران [16] بررسی و تأیید شد و برای تعیین اعتبار علمی ابزار در ایران پژوهشی توسط ملک‌حسینی و همکاران در سال‌های 1389 و 1390 در اراک انجام شده است [17] که از روش اعتبار محتوا استفاده شد. در این پژوهش اندکس اعتبار محتوای 89 درصد محاسبه شد.
برای تعیین اعتماد علمی ابزار توسط ملک‌حسینی و همکاران، ده نفر از بین افراد دارای خصوصیات واحدهای مورد پژوهش، انتخاب شده و توسط پژوهشگر و همکار آموزش دیده‌ او جداگانه مورد مشاهده قرار گرفتند و ابزار ارزیابی زخم بیتز جنسن را تکمیل و ضریب همبستگی را تعیین کردند. 
در پژوهش ملک‌حسینی و همکاران پایایی بین مشاهده‌گران و ضریب کاپا نیز برای هر آیتم سنجیده و تأیید شد. برای تعیین اعتماد علمی ابزار در پژوهش ما، ده نفر از بین واحدهای مورد پژوهش انتخاب شده و توسط پزشک و پژوهشگر به ‌طور جداگانه زخم بررسی و ضریب توافق 95 درصد تعیین شد.
پژوهش با کسب اجازه از شورای تحصیلات تکمیلی دانشکده پرستاری و مامایی سبزوار و با کد اخلاق IR.MEDSAB.REC.1394.60 و کد IRCT2015101224487N1، همچنین اخذ معرفی‌نامه و ارائه آن به مسئولین بیمارستان واسعی و بخش سوختگی انجام شده است. 
پس از جمع‌آوری اطلاعات، کدبندی انجام و داده‌ها وارد رایانه شد و بعد از پایش و اطمینان از صحت داده‌های ذخیره‌شده، تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 16 انجام شد. در این پژوهش جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش تحلیل واریانس اندازه‌های تکراری استفاده شد.
یافته‌ها
تعداد واحدهای پژوهش شامل سی بیمار مراجعه‌کننده به بخش سوختگی بیمارستان واسعی سبزوار بوده که 18 نفر مرد و 12 نفر خانم بودند، میانگین سنی آنها 11/90±‌43/03 و شاخص توده بدنی بیماران 4/08±‌27/82 بود (جداول شماره 1 و 2). 




در راستای هدف کلی پژوهش، یعنی تعیین تأثیر محلول ویتامین C موضعی بر بهبود زخم سوختگی درجه دو، از آزمون آنالیز واریانس با اندازه‌های تکراری استفاده شد، جهت بررسی فرض کرویت، آزمون ماخلی به ‌کار برده شده که با توجه به مقدار ‌‌0/000>P فرض کرویت برقرار نیست، پس جهت تعدیل درجه آزادی از مقدار اپسیلون گرین هاوس استفاده می‌شود.
نتایج آزمون تحلیل واریانس اندازه‌های تکراری نشان داد میانگین نمره نهایی زخم بین دو نوع درمان از نظر آماری معنادار است (0/047=P)، به عبارتی میزان بهبود زخم در دو گروه تفاوت معنا‌داری دارد و ویتامین C موضعی تأثیر معنا‌داری بر بهبود زخم داشته است (جدول شماره 3).


در مورد اثرات درون‌گروهی نیز، اثر مدت زمان بر میانگین نمره نهایی زخم از نظر آماری معنا‌دار است و میانگین نمره نهایی زخم در روزهای یکم، سوم، هفتم و چهاردهم تفاوت معنا‌داری دارد (P=0/000, F=525/156)، به عبارتی روزهای مختلف یا زمان بر بهبود زخم تأثیرگذار بوده است.
برای بررسی اثر تعاملی نوع پانسمان با زمان در آزمون تحلیل واریانس اندازه‌های تکراری نشان می‌دهد، نمره کلی زخم در دو گروه آزمایش و کنترل در روزهای یکم، سوم، هفتم و چهاردهم معنادار است (P=0/000, F=8/649). به عبارت دیگر، روزهای مختلف در بهبود زخم در دو گروه به لحاظ آماری معنا‌دار بوده است (جدول شماره 3). 
یافته‌های پژوهش مبنی بر بررسی تأثیر محلول ویتامین C موضعی بر بهبود زخم سوختگی درجه دو نشان داد، این محلول باعث بهبود بیشتر در نواحی آزمایش نسبت به نواحی کنترل شد؛ بنابراین می‌توان به این مهم اشاره کرد که ویتامین C موضعی بر بهبود زخم سوختگی مؤثر است و فرضیه پژوهش با توجه به یافته‌های پژوهش مورد تأیید است.
در راستای هدف کلی پژوهش، یعنی تعیین تأثیر محلول ویتامین C موضعی بر بهبود زخم سوختگی درجه دو، تصویر شماره 1 نشان می‌دهد، میانگین نمره نهایی زخم در دو گروه آزمایش و کنترل، در روزهای یکم و سوم تقریباً برابر بوده، ولی از روز سوم به بعد شیب نمودار در گروه آزمایش بیشتر شده و در روز چهاردهم به حداکثر رسیده است و نشان می‌دهد محلول ویتامین C موضعی تأثیر بیشتری بر بهبود زخم نسبت به گروه کنترل داشته است. 

نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه ما نشان داد میزان بهبود زخم در دو گروه تفاوت معنا‌داری دارد، همچنین اثر مدت زمان بر میانگین نمره نهایی زخم از نظر آماری معنا‌دار است و محلول ویتامین C موضعی نسبت به گروه کنترل تأثیر بیشتری در بهبود زخم داشته است.
نتایج به‌دست‌آمده با نتایج مطالعات انجام شده در این زمینه مطابقت داده شد. در مطالعه هادی عباسپور و مهدی خاکساری با عنوان ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﻮﺿﻌﯽ ﻣﯿﻮه ﮐﯿﻮی ﺑﺮ ﻓﺮایﻨﺪ ﺑﻬﺒﻮد زﺧﻢ ﺳﻮﺧﺘﮕﯽ در ﻣﻮش ﺻﺤﺮایﯽ، بافت گرانوله قرمز و شفاف در گروه میوه کیوی با میانگین 2/2 روز بعد از دبریدمان پدیدار شد. 
استفاده از میوه کیوی در جداسازی بافت‌های نکروزه سریع‌تر از پماد الایز عمل کرده و اپیتلیزاسیون بافتی و بهبود زخم سوختگی تسهیل شد [4]. در مطالعه فوق می‌توان به بهبود گرانولاسیون، مقدار بافت نکروزه و اپیتلیزاسیون بافت سوخته در ناحیه آزمایش اشاره کرد که می‌توان آن را هم‌راستا با مطالعه ما دانست.
در مطالعه انجام‌شده توسط لیما و همکاران با عنوان ویتامین C برای بهبود زخم‌های پوستی در موش‌ها در زخم گروه آزمایش نشانه التهاب کمتر و بافت گرانوله بیشتر، تعداد ماکروفاژ کمتر و عروق جدید بیشتر نسبت به گروه کنترل مشاهده شد [18]، در این مطالعه میزان التهاب و تعداد فیبرهای کلاژنی و عروق که در این مطالعه به‌ صورت میکروسکوپی انجام شده که چنین امکانی در مطالعه ما وجود نداشت، اما در مقایسه این دو مطالعه می‌توان به بهبود بافت گرانوله در درمان با ویتامین C اشاره کرد که مطابق با نتایج مطالعه فوق است. 
در مطالعه انجام‌شده توسط وسنر و گلد با عنوان درمان زخم بستر و زخم‌های مزمن با ویتامین C موضعی، محلول ویتامین C توانست بافت گرانوله تازه و فراوان در زخم بستر بیماران مبتلا ایجاد کند [19]. در مقایسه این مطالعه با نتایج مطالعه ما می‌توان به بهبود بافت گرانوله در محل دریافت‌کننده محلول ویتامین C اشاره کرد.
در مطالعه آلستر و همکاران، تأثیر ویتامین C بر اریتم پس از لیزرینگ توسط دی اکسید کربن بررسی شد و در این مطالعه مقایسه پماد و محلول ویتامین C بر اریتم بعد از لیزر کربن دیاکسید انجام شده است. نتایج نشان داد که ویتامین C محلول تأثیر بیشتری بر بهبود اریتم دارد [20]. با توجه به تأثیر بیشتر محلول ویتامین C در مطالعه آلستر، ملاکی برای به‌کارگیری این ماده در پژوهش ما قرار گرفت. 
مطالعه ما با مطالعه مهدی پورصادق و همکاران هم‌راستا نبود، در این مطالعه اثر ویتامین C در ترمیم گرافت پرده تمپان در عمل تمپانوپلاستی بررسی شد که ویتامین C، تأثیری بر موفقیت گرافت پرده تمپان نشان نداد ولی موجب بهبود وضعیت شنوایی شد [21]. 
در مطالعه فوق با به‌کار‌گیری ویتامین C خوراکی، روند درمان طی فواصل طولانی‌مدت و تنها 5/2 ماه و 3 سال بعد بررسی شده که از نکات قابل توجه مطالعه است. از عوامل تغذیه‌ای مانند کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، آمینواسیدها، اسیدهای چرب و ویتامین‌ها، ازجمله ویتامین C ،‌A ‌و E به دلیل اثر آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی بر روند بهبود زخم اثرات مفیدی دارند [22]. 
ویتامین C به ‌تنهایی باعث کاهش نیاز به احیای مایعات در بیماران مبتلا به سوختگی می‌شود [11] همچنین ویتامین C موضعی باعث کاهش واکنش‌های التهابی خواهد شد [12].

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
شروع پژوهش با کسب اجازه از شورای تحصیلات تکمیلی دانشکده پرستاری و مامایی سبزوار و با کد اخلاق IR.MEDSAB.REC.1394.60 و کد IRCT2015101224487N1 و اخذ معرفی‌نامه و ارائه آن به مسئولین بیمارستان واسعی سبزوار و بخش سوختگی انجام شده است.

حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد نویسنده مسئول در گروه پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار است.

مشارکت نویسندگان
مفهوم سازی و روش‌شناسی: حمید رباط سرپوشی؛ گردآوری و نگارش داده‌ها - پیش‌نویس اصلی: محمد حدادی؛ تجزیه و تحلیل داده‌ها: داوود موحدزاده؛ نگارش - مرور و ویرایش: الهه جاقوری.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از شورای تحصیلات تکمیلی دانشکده پرستاری و مامایی سبزوار، مسئولین محترم بیمارستان واسعی و پرسنل خدوم بخش سوختگی بیمارستان که در مراحل اجرایی ما را در این امر مساعدت کردند، تشکر و قدردانی می‌کنیم.
 

Refrences
1.Black JM, Hawks JH. Medical surgical nursing: Clinical management for positive outcomes, 8e (2 Vol Set) without CD. Mumbai: Elsevier India; 2009. https://www.elsevier.com/books/medical-surgical-nursing-clinical-management-for-positive-outcomes-8e-2-vol-set-without-cd/black/978-81-312-2982-8
2.Behrouz B, B. Hashemi F. [Protective efficacy of a divalent candidate vaccine consisting of type a flagellin and pilin against dermal pseudomonas aeruginosa infection in a murine burn model (Persian)]. Iran J Med Microbiol. 2018; 12(4):248-59. http://ijmm.ir/article-1-819-fa.html
3.Daryabeigi R, Heidari M, Hosseini SA, Omranifar M (2010)Comparison of healing time of the 2 degree burn wounds with two dressing methods of fundermol herbal ointment and 1% silver sulfadiazine cream. Iran J Nurs Midwifery Res. 2010; 15(3):97-101. [PMID][PMCID]
4.Abbaspour H, Khaksari M. [Topical effectiveness of kiwifruit on burn wound healing in male rats (Persian)]. J North Khorasan Unive Med Sci. 2013; 5(1):91-7. [DOI:10.29252/jnkums.5.1.91]
5.Bosworth-Bousfield C. Burn trauma: Management and nursing care. London: Wiley; 2001. https://books.google.com/books?id=C7Z7QgAACAAJ&dq
6.Lynn P. Taylor's clinical nursing skills: A nursing process approach. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2018. https://www.amazon.com/Taylors-Clinical-Nursing-Skills-Approach/dp/1451192711
7.O'Connell Smeltzer SC, Bare BG, Hinkle JL, Cheever KH. Brunner and Suddarth′s Text book of medical surgical nursing. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2010. https://books.google.com/books?id=SmtjSD1x688C&dq
8.Abgoon M. [Iranian generic medicine accompanying interrogation measures (Persian)]. 3^rd ed. Tehran: Noore Danesh; 2000. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/627137
9.Heck E, Head M, Nowak D, Helm P, Baxter C. Aloe vera (gel) cream as a topical treatment for outpatient burns. Burns. 1981; 7(4):291-4. [DOI:10.1016/0305-4179(81)90112-1]
10.Telang PS. Vitamin C in dermatology. Indian Dermatol Online J. 2013; 4(2):143-6. [DOI:10.4103/2229-5178.110593][PMID][PMCID]
11.Herndon DN. Total burn care. New York: Saunders Elsevier; 2007. https://books.google.com/books?id=m_QnStA_JPsC&dq
12.Singh P. Role of topical ascorbic acid in management of refractory corneal ulcer. IOSR J Pharm. 2012; 2(6):1-4. [DOI:10.9790/3013-265014]
13.Pinnell SR, Modey DL. The benefits of topical vitamin C (L-ascorbic acid) for skin Careano UV protection. J Appl Cosmetol. 1999; 18:126-34. https://www.semanticscholar.org/paper/THE-BENEFITS-OF-TOPICAL-VITAMIN-C-(L-ASCORBIC-ACID)-Pinnell-Madey/f71a1d1f09785ed075611c2276e79c48bed3b6db
14.Draelos ZD. Nutrition and enhancing youthful-appearing skin. Clin Dermatol. 2010; 28(4):400-8. [DOI:10.1016/j.clindermatol.2010.03.019][PMID]
15.Ashrafi K, Esmaeli E, Shahinfard N, Ansari R, Parvin N, Namjoo A, et al . [The effect of hydroalcoholic extracts of Zizipus vulgaris L. on burn healing (Persian)]. J Shahrekord Univ Med Sci. 2011; 12(4):78-82. http://78.39.35.44/article-1-401-en.html
16.Harris C, Bates-Jensen B, Parslow N, Raizman R, Singh M, Ketchen R. Bates-Jensen wound assessment tool: Pictorial guide validation project. J Wound Ostomy Continence Nurs. 2010; 37(3):253-9. [DOI:10.1097/WON.0b013e3181d73aab][PMID]
17.Malekhosseini A, Ghaffarzadegan R, Alizadeh SA, Ghafarzadegan R, Haji Agaei R, Ahmadlou M. [Effect of aloe vera gel, compared to 1% silver sulfadiazine cream on second-degree burn wound healing (Persian)]. Complement Med J. 2013; 3(1):67-78. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=201815
18.Lima CC, Pereira APC, Silva JRF, Oliveira LS, Resck M, Grechi CO, et al. Ascorbic acid for the healing of skin wounds in rats. Braz J Biol. 2009; 69(4):1195-201. [DOI:10.1590/S1519-69842009000500026]
19.Mester AJ. Treatment of bedsores and chronic ulcers with topical ascorbic acid. Lancet. 1961; 277(7172):343-4. [DOI:10.1016/S0140-6736(61)91521-5]
20.Alster TS, West TB. Effect of topical vitamin C on postoperative carbon dioxide laser resurfacing erythema. Dermatol Surg. 1998; 24(3):331-4. [DOI:10.1111/j.1524-4725.1998.tb04163.x][PMID]
21.PourSadegh M, Seyyedi M, Mohammadi A. [Evaluation of the effects of Vitamin C on tympanic graft repair in tympanoplasty (Persian)]. J Birjand Univ Med Sci. 2006; 13(3):9-15. http://journal.bums.ac.ir/article-1-99-en.html
22.Arnold M, Barbul A. Nutrition and wound healing. Plast Reconstr Surg. 2006; 117(7 Suppl):42S-58S. [DOI:10.1097/01.prs.0000225432.17501.6c][PMID]