مقدمه
سرطان یک مشکل جدی نظام بهداشتی و درمانی در ایران و جهان است. در کشورهای توسعه یافته، دومین و در ایران، سومین دلیل مرگ و میر به حساب می آید [1]. بیماری­ های مزمن از جمله سرطان برای طولانی مدت باقی می مانند و توانایی فرد در عملکرد طبیعی را تحت تاثیر قرار می ­دهند و دلیل عمده مرگ و میر و از کار افتادگی افراد می باشند. بنابراین، نیاز به درمان دارویی طولانی مدت دارند. اغلب، ویژگی بارز آنان پیشرفت ناتوانی فیزیکی می­ باشد. علاوه برآن، درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و ممکن است مشکلات متعددی از جمله بیکاری، کیفیت پایین زندگی، اختلال شناختی و مشکلات روحی و روانی به ویژه افسردگی و اضطراب داشته باشند [2]. به طورکلی، در حالت طبیعی سلول­ های بدن بعد از انجام وظیفه خود در قبال عضو مربوطه از بین می روند. فرمان این مرگ سلولی برنامه ریزی شده توسط هسته سلول صادر می­ شود که در حقیقت منشأ حیات است [3]. سلول­ های سرطانی بعد از یک دوره مشخص از بین نمی ­روند و بدون هدف خاصی رشد می­ کنند. به مجموعه این توده سلولی، علائم و عوارض آن ها بیماری سرطان گفته می­ شود. یکی از مهمترین مسائل بیماران مبتلا به سرطان خستگی، خواب، استرس، افسردگی/ اضطراب و تحمل درد و تلاش برای کاهش آن می باشد. تشخیص سرطان در ذهن بیمار و خانواده او منجر به شکل گیری معانی ضمنی زیادی از جمله بد شکلی بدن، فقدان های مالی و اجتماعی، وابستگی و از هم گسیختگی ساختار خانواده می شود [4]. 
 درد باعث اجتناب جاندار از محرکات خطرناک و ناخوشایند می‌گردد و از این طریق در حفظ حیات او نقش مهمی دارد. اگرچه وجود درد برای ادامه حیات ضروری است، این پدیده در بسیاری از مواقع، نقش هشداردهنده خود را از دست می‌دهد. دردهای غیرقابل کنترل و طولانی مدت ممکن است از طریق شکل‌پذیری نرونی و حساسیت‌زایی مرکزی تغییراتی را در نظام‌های عصبی مرکزی و پیرامونی به وجود آورد و در نتیجه، خود تبدیل به یک بیماری گردد. عوامل گوناگونی بر شدت درد، کیفیت زندگی، واکنش فرد به روش‌های درمانی و نیز میزان ناتوانی اثر می گذارند که شامل خلق فرد می شود که درد را تشدید می‌کند یا از شدت آن می‌کاهد. بافت اجتماعی‌ای که فرد در آن به سر می‌برد، چگونگی واکنش اطرافیان نسبت به دردی که بیمار تحمل می‌کند و نیز نظام بهداشتی و درمانی جامعه فرد می باشد. با شناسایی عوامل ایجاد کننده و تشدید کننده یا حتی بهبود دهنده درد، بهتر می ­توان روش ها و درمان (مداخله) های روانشناختی را انتخاب کرد و راه های مدیریت درد و خود مراقبتی و سازگاری با درد و پیامدهای آن  را ارایه داد. در همین راستا، در آمریکا سال‌های 2001 تا 2019 را دهه کنترل درد و پژوهش درباره آن نامیده‌اند [5]. بر اساس مدل زیستی روانی اجتماعی از بیماری، افراد مبتلا به درد مزمن اغلب گزارش می کنند که درد با توانایی شان برای شرکت در فعالیت های شغلی، اجتماعی یا تفریحی تداخل می کند. ناتوانی آن ها برای شرکت در این فعالیت های تقویت کننده، ممکن است منجر به افزایش انزوا، خلق منفی (مانند احساس بی ارزشی و افسردگی )و شرطی زدایی جسمی؛ یعنی همه آنچه در تجربه درد نقش دارد، گردد [5]. درد یکی از رایج ترین شکایاتی است که منجر به مراجعه به مراقبین بهداشتی اولیه می شود و هزینه های قابل توجهی به بار می آورد [6]. منظور از دردهای سرطانی، بیشتر دردهای ناشی از جراحی پستان یا ناشی از شیمی درمانی است و دردهای خاصی تحت عنوان دردهای سرطانی ندارند. بیماران مبتلا به سرطان پستان تا مرحله آخر که سرطان بسیار پیشرفت کرده و متاستاز می دهد، دردی ندارند. اکثر بیماران از درد و ضعف ناشی از عوارض دارو و سایر درمان ­ها رنج می برند [7].
درمان شناختی-رفتاری برای مشکلات عاطفی بیماران اثربخش می باشد و تلفیقی از رویکردهای شناختی و رفتاری است که به بیمار کمک می کند الگوهای تحریف شده و رفتار ناکارآمد خود را شناسایی و تغییر دهد؛ به نحوی که بتواند تغییرات مطلوبی در زندگی خود ایجاد کند [8]. لذا در این درمان، بر فراهم آوردن فرصتی برای یادگیری های انطباقی جدید و نیز ایجاد تغییراتی در فضای بیرون از حیطه ی بالینی تاکید می شود. از مهمترین اهداف درمان شناختی-رفتاری، تقویت انگیزه ی بیمار، آموزش مهارت های مقابله ای، ایجاد تغییر در وابستگی ها، تقویت کنترل عواطف دردناک، بهبود عملکرد بین فردی و تقویت مهارت های اجتماعی می­ باشد [9]. 
از جمله روش ­های درمانی که می­ تواند بر بهبود علائم روان­شناختی افراد مبتلا به سرطان موثر باشد و کمتر مورد توجه پژوهشگران به ویژه در داخل ایران قرار گرفته است، درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی است. این نوع از روان درمانی، از درمان­ های شناختی-رفتاری مشتق و از مولفه ­های مهم موج سوم مدل های درمانی روان­شناختی به شمار می ­رود [10]. ذهن آگاهی به عنوان یک فرآیند داشتن توجه بدون قضاوت به رویدادهای درونی و بیرونی است که در لحظه به وجود می آیند. رویدادهای درونی شامل افکار، هیجانات، ادراکات و حس ­های بدنی و رویدادهای بیرونی شامل تجارب محیطی، موقعیتی و بین فردی می ­باشد و ذهن آگاهی به معنای آگاهی لحظه به لحظه از تجربه ­های موجود است [11]. نتایج پژوهش قاسمی و همکاران [12] نشان داد مداخله شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی موجب بهبود کیفیت زندگی زنان مبتلا به سرطان پستان شد؛ به‌طوری ‌که نمرات طی 8 جلسه‌ی مداخله و مرحله پی گیری، کاهش معناداری نسبت به نمرات خط پایه داشتند. نتایج پژوهش اکبری و همکاران [13] نشان داد آموزش ذهن آگاهی بر کاهش نمرات استرس ادراک شده بیماران تحت آموزش موثر بوده است. همچنین، نتایج پژوهش صناعی و همکاران [14] نشان داد درمان کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی به طور معنا­داری موجب افزایش جهت­ گیری مثبت به زندگی و کاهش استرس ادراک شده در گروه آزمایش در مرحله پس ­آزمون و پی گیری شد، اما در میزان خودکارآمدی بیماران تفاوت معناداری مشاهده نشد.
 پژوهش­ های زیادی به بررسی اثر بخشی گروه درمانی شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی و شناختی-رفتاری بر اختلال های روانشناختی منتج به سرطان یا پیامد ناشی از آن پرداخته اند [16 ،15]. شواهد پژوهشی موید تاثیر مداخلات کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی و درمان گروهی شناختی-رفتاری بر کاهش عوارض ناشی از بیماری های مزمن می باشد [17]. هدف پژوهش حاضر، مقایسه اثر بخشی گروه درمانی شناختی-رفتاری و درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر علائم چندوجهی درد در بیماران مبتلا به سرطان پستان بود.
مواد و روش‌ها
در پژوهش موردنظر، برای دستیابی به اهداف پژوهش، از طرح نیمه تجربی پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل استفاده گردید. جامعه آماری این پژوهش، همه زنان مبتلا به سرطان پستان مراجعه کننده به مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه شهید بهشتی ایران در بازه زمانی اردیبهشت تا بهمن 1397 بود. انتخاب نمونه با هماهنگی پزشکان و با رعایت معیارهای ورود و خروج از نمونه انجام شد. روش نمونه ­گیری در این پژوهش به صورت غیر تصادفی و در دسترس بود. به این صورت که از میان زنان مبتلا به سرطان پستان مراجعه کننده به مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه شهید بهشتی ایران، تعداد 60 نفر به روش در دسترس انتخاب و سپس به شیوه تصادفی به سه گروه 10 نفری تقسیم و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش (درمان شناختی-رفتاری و درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی) و یک گروه کنترل قرار گرفتند. در گروه کنترل هیچ­ گونه مداخله ای انجام نشد. حجم نمونه با استفاده از جدول کوهن با اندازه اثر 4 و توان آزمون 0/80 برای هر گروه 10 نفر است. معیارهای ورود به نمونه: شامل 1- از نظر سنی بین 20 تا 60 سال باشند؛ 2- تکمیل و امضای رضایت نامه کتبی توسط آزمودنی؛ 3-به منظور درک محتوای جلسات آموزشی، سطح تحصیلات حداقل دیپلم باشد؛ 4- تحت درمان روانشناسی به موازات پژوهش حاضر نباشند؛ 5- در مصاحبه بالینی، بیمار نباید دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی، مرزی، وسواس، پارانوئید و افسردگی قبل از ابتلا به سرطان بوده باشد (برای محرز شدن این نکته که افسردگی و سایر اختلالات روان­شناختی حاصل درد­های سرطانی بوده ­اند یا خیر)؛ 6- حداقل سپری شدن سه ماه از تشخیص سرطان و تداوم سرطان بود. معیارهای خروج از نمونه هم شامل: 1-سطح تحصیلات کمتر از دیپلم؛ 2- مشکل تکلم داشته باشند؛ 3- نمره پایین در پرسش نامه درد. در جدول‌های شماره 1 و 2 به ترتیب خلاصه جلسات درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی و جلسات آموزش درمان شناختی-رفتاری درد ارایه شده است. 




پرسش نامه چند وجهی درد وست هیون-ییل: پرسش نامه چند وجهی درد وست هیون-ییل که توسط کرنز و همکاران در سال 1985 طراحی شد. این پرسش نامه، محورهای مهمی برای ارزیابی برآیند، نتیجه درمان و عملکرد در بیماران مبتلا به درد معین کرده است. این پرسش نامه از سه بخش مستقل از یکدیگر تشکیل شده است. اولین بخش دارای 20 عبارت است. از بیمار می‌خواهد تا در قالب 5 خرده مقیاس، ارزیابی خود را از شدت درد، اختلال در زندگی روزانه، کنترل بر زندگی، اختلال عاطفی و حمایت گزارش کند. بخش دوم، دارای 14 عبارت است. از بیمار می‌خواهد تا ارزیابی خود را از واکنش همسر یا سایر افراد مهم در زندگی‌اش از دردی که دچار آن است در قالب سه خرده مقیاس واکنش منفی، تلاش برای انحراف توجه از درد و نشان دادن دلسوزی، درجه‌بندی کند. بخش سوم، به ارزیابی و گزارش بیمار از فعالیت­ های متداول و معمولی زندگی می­ پردازد. پایایی این مقیاس به روش آلفای کرونباخ به استثنای خرده مقیاس اختلال عاطفی، ضرایب همسانی درونی بقیه خرده مقیاس‌ها بالاتر از 0/78 گزارش شده است [18]. آلفای کرونباخ تمام خرده مقیاس‌های پرسش نامه (به استثنای خرده مقیاس کنترل بر زندگی) بین 0/77 تا 0/92 متغیر بود [19]. در این پژوهش، فقط خرده مقیاس مدیریت درد، اختلال در عملکرد جسمانی، شدت و مدت درد ادراک شده در قالب تجربه درد به عنوان نمره فرد مورد بررسی قرار گرفت. 
جهت بررسی اثر بخشی گروه درمانی شناختی-رفتاری بر مدیریت درد و اختلال در عملکرد جسمانی و شدت و مدت درد ادراک شده، پس از انتخاب نمونه و گماردن تصادفی آن به دو گروه آزمایش 1 و 2 و کنترل، پرسش نامه وست هیون-ییل (کرنز و همکاران، 1985) توسط آزمودنی­ های هر سه گروه قبل از مداخله، پس از مداخله و سه ماه پس از پایان مداخله تکمیل گردید. مداخله درمانی شناختی-رفتاری [20] و درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی [21] طی 10 جلسه ی 120 دقیقه­ ای و یک بار در هفته برای گروه­ های آزمایش به صورت گروهی در مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه شهید بهشتی اجرا گردید. پس از پایان مرحله پی گیری، خلاصه درمان برای گروه کنترل به لحاظ اخلاقی نیز انجام شد. از طریق پرسش نامه، ویژگی­ های جمعیت­ شناختی، عوامل سنی، تحصیلات و بیماری­ ها و تاریخچه داروهای مصرفی بررسی شدند. 
به منظور توصیف داده ها از شاخص ­های مرکزی و پراکندگی مانند میانگین و انحراف معیار استفاده ­شد. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل واریانس با اندازه­ گیری مکرر و آزمون تعقیبی توکی و بون­فرونی استفاده شد. به منظور بررسی پیش ­فرض ­های آزمون استنباطی از آزمون لوین (جهت بررسی همگنی واریانس­ ها)، آزمون کولموگروف اسمیرنف (جهت نرمال­بودن توزیع داده ­ها)، آزمون ام باکسو آزمون کرویت موچلی استفاده شد. جهت مقایسه سه گروه از نظر جنسیت و تحصیلات از آزمون خی­دو استفاده شد. تحلیل­ های آماری فوق با بهره ­گیری از نرم افزار SPSS.22 به اجرا درآمد. سطح معناداری آزمون ­ها 0/05 در نظر گرفته شد.
یافته­‌ها
 در این پژوهش، 30 زن مبتلا به بیماری سرطان پستان شرکت داشتند. همه از یک نوع سرطان و حداکثر درجه دو بودند و از نظر سیر بیماری هم تقریبا در یک سطح بودند. بین شرکت کننده های گروه­ ها به لحاظ سن تفاوت معناداری وجود ندارد. آزمون خی­دو و پیرسون نشان داد بین دو گروه به لحاظ میزان تحصیلات تفاوت معناداری وجود ندارد. میانگین سنی شرکت­ کنندگان بین 27-61 سال بود. اکثر شرکت کنندگان (83/3 درصد) متاهل و 13/3 درصد مجرد بودند. همچنین 63/3 درصد، تحصیلات­ شان در حد دیپلم بود. پس از آن، دارندگان تحصیلات فوق دیپلم (13/3 درصد)، لیسانس(13/3 درصد) و فوق لیسانس (6/7 درصد) بودند. 1 نفر نیز دارای مدرک دکتری بود. شاخص­ های توصیفی (میانگین و انحراف معیار) نمرات تجربه درد در گروه ­های آزمایش و گروه کنترل در مراحل پیش ­آزمون، پس آزمون و پی گیری در جدول شماره 3 ارایه شده است. 


قبل از انجام آزمون تحلیل واریانس با اندازه ­گیری مکرر، جهت رعایت پیش ­فرض­ ها، نتایج آزمون­ های ام باکس، کرویت موچلی و لوین بررسی شد. از آن­جایی که آزمون ام باکس برای هیچ یک از متغیرهای پژوهش معنادار نبود، بنابراین شرط همگنی ماتریس­ های واریانس-کوواریانس رد نشد. عدم معناداری هیچ یک از متغیرها در آزمون لوین نشان داد که فرض برابری واریانس ­های بین گروهی رد نشد. در نهایت، بررسی نتایج آزمون کرویت موچلی نشان داد این آزمون نیز برای متغیر پژوهش معنادار بود. بدین ترتیب، فرض برابری واریانس­ های درون آزمودنی­ ها (فرض کرویت) رعایت نشد (0/001>P). بنابراین از آزمون گرین­هاوس گیزر برای بررسی نتایج آزمون تک متغیره برای اثرات درون گروهی و اثرات متقابل استفاده شد. همچنین آزمون گرین­هاوس گیزر با مقداری برابر 0/21 (0/001>P) تفاوت معناداری را از نظر اثر بخشی درمان­ های شناختی-رفتاری و درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر تجربه درد در گروه ­های آزمایش و کنترل در سطح معناداری 0/05 نشان داد. 
نتایج جدول شماره 4 نشان داد تحلیل واریانس متغیر تجربه درد برای اثر زمان (0/001>P) و اثر گروه (0/001>P) معنادار و اندازه اثر مداخله گروهی برای تجربه درد 0/17 بود.


این بدین معنی بود که متغیر تجربه درد بین دو گروه آزمایش و کنترل طی مراحل پژوهش اختلاف معناداری وجود داشت که حاکی از تاثیر مداخله بود. جهت بررسی تفاوت در هر یک از گروه ­ها از آزمون تعقیبی توکی استفاده شد که در جدول شماره 5 ارایه شد. 


نتایج آزمون تعقیبی توکی در جدول شماره 5 نشان داد درمان شناختی-رفتاری و درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر تجربه درد مؤثر بودند، اما هیچ تفاوت معناداری بین دو گروه درمان شناختی-رفتاری و درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی از نظر اثربخشی بر میزان تجربه درد مشاهده نشد. 
نتایج جدول شماره 6 نشان داد نمرات متغیر تجربه درد در گروه درمان شناختی-رفتاری و درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی و در مرحله پس ­آزمون پایین­ تر از پیش ­آزمون بود (0/001>P). 


نتایج نشان داد تجربه درد در مرحله پی گیری، تفاوت معناداری با مرحله پیش ­آزمون داشت (0/001>P)، اما تفاوت معناداری بین دو مرحله پس ­آزمون و پی گیری مشاهده نشد. نتایج حاکی از این بود که اثربخشی درمان شناختی-رفتاری و درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی در مرحله پی گیری برای هر دو متغیر تجربه درد ماندگار بود.
بحث 
هدف از انجام این پژوهش، مقایسه اثر بخشی گروه درمانی شناختی- رفتاری و درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر مدیریت درد و کاهش شدت درد بیماران مبتلا به سرطان بود. مطالعات پیشین، گویای این هستند که درد بر تمام جنبه های جسمانی و روان شناختی انسان تاثیر دارد و اضطراب و ترس از عود مجدد سرطان از مشکلات روان شناختی بیمان مبتلا به سرطان می باشد. نتایج این پژوهش با یافته­ های پژوهش قاسمی و همکاران [12] مبنی بر تاثیر مداخله شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر بهبود کیفیت زندگی زنان مبتلا به سرطان پستان و پژوهش اکبری و همکاران [13] مبنی بر تاثیر آموزش ذهن آگاهی بر کاهش نمرات استرس ادراک شده بیماران، همسو بود. همچنین، یافته­ های این تحقیق با نتایج پژوهش صناعی و همکاران [14] نشان دادند درمان کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی به طور معناداری موجب افزایش جهت­ گیری مثبت به زندگی و کاهش استرس ادراک شده می­ شود، همسو بود. 
در تبیین این یافته می­ توان گفت، دیدگاه شناختی رفتاری، درد مزمن را پدیده ذهنی پیچیده و چند بعدی می داند که بیماران درد را به شیوه خاص خود تجربه می کنند. در این چارچوب نظری، متخصص بالینی سلامت باید علاوه بر ارزیابی بیمار از درد، از میزان تاثیر فعالیت‌های گوناگون زندگی روزمره آگاه باشد [22]. بر اساس پژوهشی دیگر، روش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل بر بهبود شدت درد بیماران مبتلا به درد مزمن تاثیر داشته است. در تبیین این یافته می­ توان گفت، عدم حضور ذهن (آگاهی)، آغازگر فاجعه‌آمیز کردن درد است. بنابراین، تمایل به پیام های پردازشی خود، به جای فرایندهای مبتنی بر آگاهی نسبت به لحظه کنونی، باعث می‌شود بیش از پیش ادراک درد کرده و در نتیجه شدت خطر ناشی از آن را بیشتر برآورد کنند. به نظر می رسد، حالت بدون قضاوت و بدون ارزیابی موجود در حضور است که می­ تواند از آغاز شدن الگوهای عادت گونه در مواجه با تجربه مختلف باعث کاهش شدت ادراک درد گردد [23 ،17]. به­ طور کلی، مدیریت درد یعنی کاهش شدت و مدت درد و ناتوانی جسمانی در نتیجه کاهش اختلالات روانشناختی از جمله افسردگی، اضطراب، استرس و کلیه آشفتگی های روانی و توانمند سازی و ارتقای خودکارآمدی فرد برای ترغیب وی برای افزایش کیفیت زندگی و تغییر سبک زندگی، تقویت انگیزه برای خودمراقبتی و انجام فعالیت­ های لذت بخش بیشتر می­ شود [24]. روش­ های شناختی و رفتاری و درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی طیف زیادی از درمان های دیگر را نیز درون خود دارند؛ یا با درمان های زیاد همپوشانی دارند. با نتایج مقایسه این دو روش، روش­ های درمان بیماران مبتلا به درد مزمن را آسان­ تر می­ گرداند. شیوه ­های درمانی از این دست، باعث معنا بخشی و افزایش کیفیت زندگی بیماران می شود و هزینه­ های مورد نیاز برای توانبخشی و درمان را نیز کاهش می ­دهد. بنابراین، می­ توان در کلینیک­ های تخصصی و مراکز خدمات روان­ شناختی به منظور حل مشکلات روان­شناختی بیماران مبتلا به دردهای مزمن استفاده کرد. 

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
به افراد شرکت­ کننده در پژوهش اطمینان داده شد که اطلاعات کسب­ شده از آن ها محفوظ خواهند ماند. فرم رضایت آگاهانه به تمامی افراد داده شد. اعضا این فرم را امضا کردند و اثر انگشت خود را نیز در زیر صفحه فرم رضایت ثبت کردند. این پژوهش دارای کد کمیته اخلاق IR.IAU.K.REC.1397.037 از پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج می‌باشد. 

حامی مالی
این مقاله برگرفته از رساله دکتری نویسنده اول در رشته روان­شناسی سلامت در گروه روان­شناسی دانشکده روان­شناسی و علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج است. 

مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان معیارهای استاندارد نویسندگی بر اساس پیشنهادات کمیته بین ­الملی ناشران مجلات پزشکی را داشتند (ICMJE) و همگی به یک اندازه در نگارش مقاله سهیم بودند. 

تعارض منافع
بنا بر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد. 

تشکر و قدردانی
نویسندگان مقاله از مدیریت محترم و پرسنل مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه شهید بهشتی و کلیه شرکت­ کنندگان در این پژوهش به جهت همکاری صمیمانه، قدردانی نمایند.

References
1.Laird BJA, Fallon MT. Palliative care in the elderly breast cancer patient. Clin Oncol. 2009; 21(2):131-9. [DOI:10.1016/j.clon.2008.11.009]
2.Joly F, Giffard B, Rigal O, De Ruiter MB, Small BJ, Dubois M, et al. Impact of cancer and its treatments on cognitive function: Advances in research from the paris international cognition and cancer task force symposium and update since 2012. J Pain Symptom Manag. 2015; 4(3):830-41. [DOI:10.1016/j.jpainsymman.2015.06.019]
3.Pirnia B, Pirnia K. Comparison of two mindfulness-based cognitive therapies and acupuncture on the pain and depression index in a case with lobular carcinoma: A single case experimental study. Int J Cancer Manag. 2018; 11(6):22-40. [DOI:10.5812/ijcm.65641]
4.Maindet C, Burnod A, Minello C, George B, Allano G, Lemaire A. Strategies of complementary and integrative therapies in cancer-related pain-attaining exhaustive cancer pain management. Support Care Cancer. 2019; 27(8):3119-32. [DOI:10.1007/s00520-019-04829-7]
5.Johannsen M, O’Connor M, O’Toole MS, Jensen AB, Zachariae R. Mindfulness-based cognitive therapy and persistent pain in women treated for primary breast cancer. Clin J Pain. 2018; 34(1):59-67. [DOI:10.1097/AJP.0000000000000510]
6.Sinha UK, Kumar D. Mindfulness-based cognitive behaviour therapy with emotionally disturbed adolescents affected by HIV/AIDS. J Indian Assoc Child Adolesc Ment Heal. 2010; 6(1):19-30. http://www.jiacam.org/ojs/index.php/JIACAM/article/view/207
7.Liu R. Cognitive behavioral therapy for highly stressed breast cancer survivors. J Pain Manag. 2012; 5(1):33-52. https://www.proquest.com/openview/afe97122bfdcfceaa35120b220309006/1?pq-origsite=gscholar&cbl=2034829
8.Johannsen M, O’Toole MS, O’Connor M, Jensen AB, Zachariae R. Clinical and psychological moderators of the effect of mindfulness-based cognitive therapy on persistent pain in women treated for primary breast cancer-explorative analyses from a randomized controlled trial. Acta Oncol (Madr). 2017; 56(2):321-8. [DOI:10.1080/0284186X.2016.1268713]
9.Chang KL, Fillingim R, Hurley RW, Schmidt S. Chronic pain management: nonpharmacological therapies for chronic pain. FP Essent. 2015; 432:21-6. [PMID]
10.Sandler CX, Goldstein D, Horsfield S, Bennett BK, Friedlander M, Bastick PA, et al. Randomized evaluation of cognitive-behavioral therapy and graded exercise therapy for post-cancer fatigue. J Pain Symptom Manage. 2017; 54(1):74-84. [DOI:10.1016/j.jpainsymman.2017.03.015]
11.Rahmani S, Talepasand S. The effect of group mindfulness-based stress reduction program and conscious yoga on the fatigue severity and global and specific life quality in women with breast cancer. Med J Islam Repub Iran. 2015; 29:175. [PMCID] [PMID]
12.Ghasemi F, Karimi M. The effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy on the quality of life in women with breast cancer. Nurse Physician Within War. 2018; 6(20):51-9. http://eprints.ajaums.ac.ir/3934/
13.Akbari M, Nafisi N, Jamshidifar Z. [Effectiveness of mindfulness training in decreasing the perceived stress among the patients suffering from breast cancer (Persian)]. JTBCP. 2013; 7(27):7-16. https://jtbcp.riau.ac.ir/article_10_292a04ac611ae832d778233b3fd3a82d.pdf
14.Sanaei H, Mousavi S, Moradi A, Parhoon H, Sanaei S. The effectiveness of mindfulness-based stress reduction on self-efficacy, perceived stress and life orientation of women with breast cancer. JTBCP. 2017; 12(44):57-66. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?ID=553580
15.Dowd H, Hogan MJ, McGuire BE, Davis MC, Sarma KM, Fish RA, et al. Comparison of an online mindfulness-based cognitive therapy intervention with online pain management psychoeducation: A randomized controlled study. Clin J Pain. 2015; 31(6):517-27. [DOI:10.1097/AJP.0000000000000201]
16.Menning S, de Ruiter MB, Kieffer JM, Agelink van Rentergem J, Veltman DJ, Fruijtier A, et al. Cognitive Impairment in a subset of breast cancer patients after systemic therapy-results from a longitudinal study. J Pain Symptom Manage. 2016; 52(4):560-9. [DOI:10.1016/j.jpainsymman.2016.04.012]
17.Reich RR, Lengacher CA, Alinat CB, Kip KE, Paterson C, Ramesar S, et al. Mindfulness-based stress reduction in post-treatment breast cancer patients: Immediate and sustained effects across multiple symptom clusters. J Pain Symptom Manage. 2017; 53(1):85-95. [DOI:10.1016/j.jpainsymman.2016.08.005]
18.Johannsen M, O’Connor M, O’Toole MS, Jensen AB, Højris I, Zachariae R. Efficacy of mindfulness-based cognitive therapy on late post-treatment pain in women treated for primary breast cancer: A randomized controlled trial. J Clin Oncol. 2016; 34(28):3390-9. [DOI:10.1200/JCO.2015.65.0770]
19.Von Ah D, Tallman EF. Perceived cognitive function in breast cancer survivors: Evaluating relationships with objective cognitive performance and other symptoms using the functional assessment of cancer therapy - cognitive function instrument. J Pain Symptom Manage. 2015; 49(4):697-706. [DOI:10.1016/j.jpainsymman.2014.08.012]
20.Stewart RE, Chambless DL. Cognitive-behavioral therapy for adult anxiety disorders in clinical practice: A meta-analysis of effectiveness studies. J Consult Clin Psychol. 2009;77(4):595-610. [DOI:10.1037/a0016032]
21.Kabat-Zinn J. Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future. Clin Psychol: Sci Pract. 2003; 10(2):144-56. [DOI:10.1093/clipsy.bpg016]
22.Zhang Q, Zhao H, Zheng Y. Effectiveness of Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) on symptom variables and health-related quality of life in breast cancer patients—a systematic review and meta-analysis. Support Care Cancer. 2019; 27(3):771-81. [DOI:10.1007/s00520-018-4570-x]
23.Leydon GM, Eyles C, Lewith GT. A mixed methods feasibility study of mindfulness meditation for fatigue in women with metastatic breast cancer. Eur J Integr Med. 2012;4(4):15-24. [DOI:10.1016/j.eujim.2012.05.003]
24.Johns SA, Brown LF, Beck-Coon K, Talib TL, Monahan PO, Giesler RB, et al. Randomized controlled pilot trial of mindfulness-based stress reduction compared to psychoeducational support for persistently fatigued breast and colorectal cancer survivors. Support Care Cancer. 2016; 24(10):4085-96. [DOI:10.1007/s00520-016-3220-4]