مقدمه
مواد و روشها
یافتهها
مقادیر تماس شغلی مجاز مواجهه با میدانهای مغناطیسی پایای ارائهشده توسط کنفرانس متخصصین بهداشت صنعتی آمریکا برای تمام بدن شصت میلیتسلا و برای دست و پاها ششصد میلیتسلا برای هشت ساعت کاری و برای حد سقف نیز به ترتیب دو و بیست تسلا برای تمام بدن توصیه شده است که به عنوان حد مجاز شغلی کشور پذیرفته شده است.
میانگین شدت میدان الکتریکی اندازهگیریشده در پستهای برق V/m5/91 در محدوده 7/55 – 5/44 و میانگین چگالی شار مغناطیسی 5.08 mGدر محدوده 6/54 – 0/25 بوده که در محدوده مجاز مواجهه شغلی است. میانگین سطح هورمون ملاتونین در گروه آزمایش1/60±25/44 و در گروه آزمایش 2/45±24/58 است.
آزمون تی مستقل تفاوت معناداری را در میانگین سطح هورمون ملاتونین در دو گروه آزمایش و کنترل نشان نداد (0/761=P) (جدول شماره 2).
آنالیز واریانس یکطرفه نیز بین گروههای سنی افراد مورد مواجهه در میانگین سطح ملاتونین تفاوت معنادار آماری نشان نداد (0/381=P). درگروه کنترل نیز بین میانگین سطح ملاتونین با گروههای سنی تفاوت معنادار آماری دیده نشد (0/551=P) (تصویر شماره 1). ضریب همبستگی کندال نیز ارتباط معناداری بین سطح هورمون ملاتونین با گروههای سنی در دو گروه آزمایش و کنترل نشان نداد (P>0/95).
آنالیز واریانس یکطرفه بین گروههای سابقه کار افراد مورد مواجهه در میانگین سطح ملاتونین تفاوت معنادار آماری نشان نداد (0/213=P)، اما میانگین دادهها نشان داد که افرادی که سابقه کار بالاتری دارند، میانگین سطح ملاتونین خون بالاتری نیز داشتهاند.
در گروه کنترل نیز بین میانگین سطح ملاتونین بر اساس سابقه کار تفاوت معنادار آماری دیده نشد (0/383=P). مقایسه میانگین سطح ملاتونین گروه کنترل نشان داد که با افزایش سابقه کار میزان سطح ملاتونین افراد گروه کنترل افزایش نیافته است (تصویر شماره 2).
ضریب همبستگی کندال نیز ارتباط معناداری بین سطح ملاتونین با گروههای مختلف سابقه کار در دو گروه آزمایش و کنترل نشان نداد (P>0/05). آنالیز واریانس یکطرفه اختالف معناداری در میانگین سطح هورمون مالتونین بین محل فعالیت شاغلین (0/482=P )و شغل افراد (0/515=P )در گروه آزمایش
و کنترل نشان نداد (تصویرها شماره 3 و 4). ضریب همبستگی پیرسون نیز بین سطح هورمون مالتونین در گروه آزمایش با مقادیر شدت میدان الکتریکی (0/851=P )و چگالی شار مغناطیسی (0/132=P )ارتباط معناداری نشان نداد.
بحث:
تمامی اندازهگیریهای میدان الکتریکی و مغناطیسی در محدوده استاندارد ملی و بینالمللی است. نتایج اندازهگیری این مطالعه مشابه مطالعه حسینی و همکاران [18]، محمدیان و دیگران [17] و قربانی و دیگران [20] در ایران است.
در مطالعه آنها نیز تمامی اندازهگیریها در محدوده مجاز مواجهه شغلی بوده است. همچنین نتایج این مطالعه مشابه مطالعه مازورِک [21] در اوکراین و هلند است. آنها نیز اعلام کردند که میدانهای الکترومغناطیسی در شهر لابلین هلند و رایون اوکراین از حد مجاز تجاوز نکرده است.
در این مطالعه، میانگین سطح هورمون ملاتونین در گروه آزمایش به صورت خیلی جزئی بیشتر ازگروه کنترل بوده است و بین این دو گروه اختلاف آماری معناداری مشاهده نشد که با مطالعات انجامشده توسط یوتلاین [8] و محمد الهلالی [9] مطابقت دارد. آنها نیز در مطالعه خود اختلاف معناداری را در سطح هورمون ملاتونین مشاهده نکردند.
بر اساس مطالعه برینارد [22] و نیز فیزیولوژیک بدن، هورمون ملاتونین باید در اثر مواجهه با نور در شب و همچنین وجود میدانهای الکترومغناطیسی کاهش یابد که در مطالعه حاضر شاهد کاهش معنادار گروه آزمایش نبودیم که گویای این مطلب است که مواجهه با امواج الکترومغناطیسی تأثیری بر سطح هورمون ملاتونین ندارد.
همچنین در این مطالعه، ارتباطی بین مقادیر میدان الکتریکی و چگالی شار مغناطیسی با سطح هورمون ملاتونین پیدا نشد و حتی سابقه مواجهه با امواج الکترومغناطیس تأثیری بر هورمون ملاتونین نداشته است که شاید بتوان قرارگیری میدانهای الکترومغناطیس در محدوده مجاز شغلی را دلیل این تفاوت و عدم کاهش هورمون ملاتونین دانست. البته این قضاوت ما کوتاهمدت است و میتوان عدم وجود اثر مخرب را در زمان کوتاه تأیید کند.
از طرفی، نتایج این مطالعه با نتایج مطالعه دیچ [23] که یک مطالعه حیوانی هست، متفاوت است. آنها در مطالعه خود بیان کردند مواجهه با امواج الکترومغناطیس در رده بالا منجر به افزایش معنادار سطح هورمون ملاتونین موشها نسبت به گروه کنترل شده است. با توجه به اینکه مطالعه ایشان یک مطالعه حیوانی است و مواجهه بالایی با امواج الکترومغناطیس برای آنها منظور شده است، میتوان دلیل این تفاوت را به نوع مطالعه نسبت داد.
ملاتونین یک پیامرسان تاریکی است و به عنوان یک هماهنگکننده درونریز ریتم، یک آنتیاکسیدان و یک داروی ضد پیری است و با پیری باید کاهش یابد [24]. در مطالعه حاضر میانگین سطح هورمون ملاتونین در گروههای مختلف سنی در گروه آزمایش و کنترل، اختلاف معناداری نشان نداده است.
این مسئله به بررسی بیشتری نیاز دارد. اگرچه بر اساس مطالعات مختلف میزان کاهش در سطح هورمون ملاتونین معمولاً در سنین بالای هفتاد سال اتفاق میافتد [25]، شاید بتوان با توجه به حدود مواجهه مجاز کارکنان با امواج الکترومغناطیسی و سن زیر پنجاه سال این موضوع را توجیه کرد.
نتایج این مطالعه نشان داد که بین سابقه کار و سطح هورمون ملاتونین در هیچیک از گروههای آزمایش و کنترل اختلاف معناداری وجود ندارد و گروههای با سابقه کار بالاتر، الزاماً دارای سطح هورمون ملاتونین بالاتر یا پایینتر نیستند.
متأسفانه مطالعهای جهت مقایسه سابقه مواجهه با امواج الکترومغناطیس و سطح هورمون ملاتونین پیدا نشد، اما در مطالعه حسینآبادی و همکاران [18]، افرادی که مواجهه بیشتر و سابقه بالاتری داشتهاند، مشکلات خواب و افسردگی بیشتری را گزارش کردهاند. شاید اگر این مطالعه با توجه به سطح مواجهه با امواج الکترومغناطیس و محل مطالعه به بررسی هورمون ملاتونین نیز میپرداخت، ارتباط معناداری در این زمینه گزارش میکرد.
نتایج این مطالعه ارتباط معناداری بین شغل افراد و محل فعالیتشان با سطح هورمون ملاتونین نشان نداد. محققان گمان میکردند هرچه شاغلین از دکلهای برق دورتر باشند، احتمال تغییر در سطح هورمون ملاتونین وجود دارد، زیرا هریک از کارکنان در فاصلهای از دکلها مشغول به فعالیت بودند.
نتایج مطالعه نشان داد که محل فعالیت افراد و مسافت دوری و نزدیکی آنها به دکلهای برق تأثیری در میزان سطح هورمون ملاتونین آنان نداشته است. شاید بتوان محدوده مجاز مواجهه با امواج را مؤثر در این موضوع دانست، زیرا ارتباطی نیز بین سطح هورمون ملاتونین با مقادیر امواج الکترومغناطیس مشاهده نشد.
نتیجهگیری
یکی از جنبههای مهم مطالعه حاضر را میتوان پاسخ دادن به اضطراب عمومی در مورد عوارض بالقوه مواجهه مزمن با امواج الکترومغناطیسی و اثرات آن بر سلامت، حتی در نسبتهای ضعیف بوده است.
نتایج این مطالعه نشان داد که مواجهه با امواج الکترومغناطیس در محدوده مجاز تأثیری بر میزان هورمون ملاتونین ندارد و ما هیچ ارتباطی بین امواج الکترومغناطیس با هورمون ملاتونین پیدا نکردیم. این مطالعه کوتاهمدت است و نتایج حاصل از آن نیاز به بررسی بیشتری دارد؛ بنابراین برای قضاوت بهتر در این زمینه پیشنهاد میشود مطالعهای با تعداد افراد در معرض مواجهه بیشتر و در زمانهای طولانیمدت (مطالعه کوهورت) صورت گیرد.
از طرفی، بررسی تأثیر هورمون ملاتونین در شرایطی که امواج الکترومغناطیس نیز از حد مجاز فراتر است، جهت مقایسه و تصمیمگیری صحیحتر دور از ذهن نیست. در این مطالعه همسانسازی گروه آزمایش و کنترل به سختی انجام شد، زیرا انتخاب وابسته به فاکتورهای متعددی، ازجمله عدم تفاوت سنی و سابقه کار، شیفت 24ساعته، نداشتن بیماری زمینهای، عدم مصرف داروهای تداخلکننده در میزان هورمون ملاتونین و مهمتر از همه همکاری به علت تهاجمی بودن نمونهبرداری خون است. بنابرین گروه آزمایش و کنترل از نظر تعداد افراد تا حدودی با یکدیگر تفاوت داشته، اما از نظر سایر عوامل مؤثر بر مطالعه تفاوتی نداشتند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی (کد: IR.SBMU.THNS.REC.1395.9) تأیید شد.
حامی مالی
این مطالعه از پایان نامه کارشناسی ارشد نویسنده اول در گروه مهندسی بهداشت و ایمنی حرفهای ، دانشکده بهداشت و ایمنی عمومی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران استخراج شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم سازی: محمد رنجبریان و کوروش اعتماد؛ تحلیل دادهها: فاطمه زارعی؛ روش پژوهش و نمونهگیری: جلالالدین سعدی و رزیتا فرهادی؛ نگارش متن و بازبینی: تمام نویسندگان.
تعارض منافع
نویسندگان مقاله هیچگونه تعارضی در منافع اعلام نکردند.
Reference
Brzezinski A. Melatonin in humans. N Engl J Med. 1997; 336(3):186-95. [DOI:10.1056/NEJM199701163360306] [PMID]
Sokolovic D, Djordjevic B, Kocic G, Stoimenov TJ, Stanojkovic Z, Sokolovic DM, et al. The effects of melatonin on oxidative stress parameters and DNA fragmentation in testicular tissue of rats exposed to microwave radiation. Adv Clin Exp Med. 2015; 24(3):429-36. [DOI:10.17219/acem/43888] [PMID]
Michaelson SM. Health implications of exposure to radiofrequency/microwave energies. Br J Ind Med. 1982; 39(2):105-19. [DOI:10.1136/oem.39.2.105] [PMID] [PMCID]
Ohayon MM, Stolc V, Freund FT, Milesi C, Sullivan SS. The potential for impact of man-made super low and extremely low frequency electromagnetic fields on sleep. Sleep Med Rev. 2019; 47:28-38. [DOI:10.1016/j.smrv.2019.06.001] [PMID]
Ahlbom A. Neurodegenerative diseases,suicide and depressive symptoms in relation to EMF. Bioelectromagnetics. 2001; (S5):S132-43. [DOI:10.1002/1521-186X(2001)22:5+3.0.CO;2-V]
Carpenter DO. Human disease resulting from exposure to electromagnetic fields. Rev Environ Health. 2013; 28(4):159-72. [DOI:10.1515/reveh-2013-0016]
Sahraei H. [Induction of anger in rhesus monkeys using ELF waves at a frequency of 30 Hz (Persian)]. Paramed Sci Mil Health. 2019; 14(3):5-5. https://jps.ajaums.ac.ir/article-1-200-fa.html
Juutilainen J, Kumlin T. Occupational magnetic fieldexposure and melatonin: interaction with light-at-night. Bioelectromagnetics. 2006; 27(5):423-6. [DOI:10.1002/bem.20231] [PMID]
El-Helaly M, Abu-Hashem E. Oxidative stress, melatoninlevel, and sleep insufficiency among electronic equipmentrepairers. Indian J Occup Environ Med. 2010; 14(3):66-70. [DOI:10.4103/0019-5278.75692] [PMID] [PMCID]
Yousefi HA, Nasiri P. Psychological effect of occupational exposure to electromagnetic fields. J Res Health Sci. 2006; 6(1):18-21. http://journals.umsha.ac.ir/index.php/JRHS/article/view/303
Bagheri Hosseinabadi M, Khanjani N, Ebrahimi MH, Haji B, Abdolahfard M. The effect of chronic exposure to extremely low-frequency electromagnetic fields on sleep quality, stress, depression and anxiety. Electromagn Biol Med. 2019; 38(1):96-101. [DOI:10.1080/15368378.2018.1545665] [PMID]
Daryabari H, Bahramifar A, Morshedi M, Lotfi B. [Investigation of the relationship between exposures to electromagnetic waves with some clinical disorders in radar device users (Persian)]. J Mar Med. 2019; 1(1):18-23. [DOI:10.30491/1.1.18]
Bowman JD, Kelsh MA, Kaune WT. Manual for measuring occupational electric and magnetic fields exposures. U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Service, Centers for Disease Control and Prevention, National Institute for Occupational Safety and Health, Division of Biomedical and Behavioral Sciences; 1998.
Ministry of Health and Medical Education.Electronic forms [Internet]. 2017 [Updated 2017]. Available from: http://thc.qums.ac.ir/Portal/home/?177041/%D9%81%D8%B1%D9%85-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C%DA%A9%DB%8C
ACGIH. TLVs and BEIs based on the documentation of the threshold limit values for chemical substances and physical agents and biological exposure indices. Cincinnati: ACGIH Publication; 2007. https://www.amazon.com/TLVs-BEIs-2007-Documentation-Substances/dp/1882417690
International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection. ICNIRP statement on the guidelines for limiting exposure to time-varying electric, magnetic and electromagnetic fields (up to 300 GHz). Health Phys. 2009; 97(3):257-8. [DOI:10.1097/HP.0b013e3181aff9db] [PMID]
Mohammadyan M, Alizadeh Larimi A, Gorgani M, Taghavi Soghondikolaei F. [measurment of electromagnetic field of minitors and electric posts in one of the oil product distribution company in mazandaran province (Persian)]. J res Environ Health. 2017; 3(2):150-7. [DOI: 10.22038/JREH.2017.25132.1166]
Hosseini SZ, Jalili Jahromi A, Malakootian MA. [Investigation and measurement of electric and magnetic fields In the vicinity of Tehran’s metropolitan high-power lines and substations (persian)]. Twenty-seventh International Conference on Electricity, 2012, Tehran, Iran. https://civilica.com/doc/178257/
Eskandari M.H., et al. [Examination of 380 and 800 microtesla electromagnetic fields effect on plasma cortisol hormone level and humural immunity in Balb/c mice (persian)]. Biol J. 2009; 4(2):9-18. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?ID=193443
Ghorbani F, Eshaghi M, Dehghanpor T, Karami Z. [Assessment of Extremely Low Frequency (ELF) electric and magnetic felds in Hamedan high electrical power stations and their effects on workers (persian)]. Iran J Med Phys. 2011; 8(3):61-71. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=149146
Mazurek PA, Naumchuk OM, Kot K, Wdowiak A, Zybała M. Exposure of high frequency electromagnetic fields in the living environment. EJMT. 2018; 4(21):33-9. http://www.medical-technologies.eu/upload/exposure_of_high_frequency_electromagnetic_fields_-_mazurek.pdf
Brainard GC, Kavet R, Kheifets LI. The relationship between electromagnetic field and light exposures to melatonin and breast cancer risk: A review of the relevant literature. J Pineal Res. 1999; 26(2):65-100. [DOI:10.1111/j.1600-079X.1999.tb00568.x] [PMID]
Dyche J, Anch AM, Fogler KA, Barnett DW, Thomas C. Effects of power frequency electromagnetic fields on melatonin and sleep in the rat. Emerg Health Threats J. 2012; 5(1):10904. [DOI:10.3402/ehtj.v5i0.10904] [PMID] [PMCID]
Manikonda PK, JagotaA A. Melatonin administration differentially affects age-induced alterations in daily rhythms of lipid peroxidation and antioxidant enzymes in male rat liver. Biogerontology. 2012; 13(5):511-24. [DOI:10.1007/s10522-012-9396-1] [PMID]
Farhud D ,Tahavorgar A. [Melatonin Hormone, Metabolism and its clinical effects: A review (Persian)]. Iran J Endocrinol Metab. 2013; 15(2):211-23. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?ID=339250
بازنشر اطلاعات | |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |