مقدمه
چاقی کودکان یکی از مشکلات عمده بهداشتی در سراسر دنیا است [1]. این مشکل یکی از عوامل اصلی بروز بیماری‌های مزمن شناخته می‌شود [2]. چاقی و اضافه وزن خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را در کودکان افزایش می‌دهد [3]. همچنین چاقی در کودکان با عوارضی همچون افزایش چربی خون، به وجود آمدن سنگ‌های صفراوی، درگیری‌های قلبی و سیستم تنفسی همچون آسم و فشار خون بالا همراه است [4]. 
از طرفی چاقی و اضافه وزن کودکان یکی از عوامل خطر چاقی بزرگسالی نیز محسوب می‌شود. در مطالعه‌ای مشخص شد که 80 درصد از کودکان چاق در بزرگسالی نیز چاق می‌مانند [5]. چاقی دوران کودکی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های بهداشت عمومی است. تغذیه مناسب یکی از بخش‌های ضروری رشد سالم است. بسیاری از بیماری‌های مزمن دوران بزرگسالی ریشه در تغذیه دوران کودکی دارند و بخش عمده‌ای از الگوهای غذایی در کودکی شکل می‌گیرد. طبق گزارش‌های جهانی مقدار چاقی در کودکان و همچنین مرگ‌های مرتبط با آن در کودکان در حال افزایش است [6]. همچنین خود پدیده چاقی در میان کودکان و نوجوانان نیز در حال افزایش است. در ایران شیوع چاقی بیشتر در سنین نوجوانی دیده می‌شود [7]. 
تاکنون عوامل خطر گوناگونی برای چاقی کودکان بررسی شده است. چاقی در نتیجه وجود عوامل متعددی از جمله: ژنتیک، فاکتورهای هورمونی، متابولیک و رفتاری ایجاد می‌شود [8]. بیش از 300 هزار مرگ‌ومیر سالانه در آمریکا به علت رفتارهای غلط تغذیه‌ای، نداشتن فعالیت فیزیکی و مشکل چاقی ناشی از آن اتفاق می‌افتد [9]. مشکل چاقی برگرفته از رفتارهای تغذیه‌ای غلط یک مشکل جدی برای قرن حاضر محسوب می‌شود، به طوری که 18 هدف از اهداف تصویب‌شده سازمان بهداشت جهانی با نام مردم بهداشتی به آن اختصاص داده شده است [10].
عواملی که در اکثر مطالعات در سال‌های اخیر بررسی شده عبارت‌اند از افزایش کالری، مصرف غذاهای فست فود و مصرف تنقلاتی مانند سیب زمینی سرخ‌شده، چیپس، نوشابه و سایر تنقلات مشابه [11 ،10]. در جامعه ما نیز تغییر سلیقه غذایی کودکان و نوجوانان از غذاهای سنتی و میان وعده‌های غذایی ساده و رفتن به سوی مواد پرکالری و فاقد ارزش غذایی کافی، بروز سوء تغذیه و اختلالات لیپیدی از شواهد این امر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که 50 درصد کودکان در طی یک هفته قبل از بررسی از انواع پفک‌ها، آب میوه‌های صنعتی، نوشابه‌های گازدار، آب نبات‌ها و شکلات‌ها استفاده کردند [12]. از آنجایی که عادات و رفتارهای تغذیه‌ای از دوران کودکی شکل می‌گیرد، اصلاح آن در این دوران می‌تواند باعث اصلاح عادات تغذیه‌ای در تمام طول زندگی شده و از بروز بیماری‌های مرتبط در بزرگسالی جلوگیری کند [13]. هرچند که مطالعات موجود در زمینه ارتباط چاقی با سایر عوامل محدود است، همچنین اثر مقدار برخی از عوامل بررسی‌شده در این مطالعه در مطالعات پیشین به صورت مقدار پاسخ بررسی نشده است. از طرفی با توجه به اینکه چاقی کودکان یک مسئله مرتبط با عوامل فرهنگی و اجتماعی است و عوامل خطر آن نیز بر حسب منطقه جغرافیایی متفاوت خواهد بود، ضرورت انجام مطالعه‌ای که بتواند عوامل خطر را در هر منطقه برای چاقی بررسی کند وجود دارد.
با توجه به اهمیت چاقی کودکان و ایجاد عوارض مرتبط با آن و همچنین اصلاح آسان‌تر عوامل مرتبط با آن در این دوره سنی، مطالعه حاضر با هدف بررسی نقش برخی از عوامل مربوط به خانواده، تغذیه و سبک زندگی بر چاقی کودکان در شهر اراک انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه مورد شاهدی همسان‌شده سنی است که پس از اخذ کد اخلاق در بهار و تابستان سال 1398، کودکان مراجعه‌کننده به بیمارستان امیرکبیر شهر اراک را مورد مطالعه قرار داده است. برای رعایت اصول اخلاق، همه مراحل انجام کار، اهداف و ویژگی‌های مطالعه برای والدین کودکان توضیح داده شد و همچنین رضایت‌نامه کتبی آگاهانه از ایشان دریافت شد. به علاوه به ایشان اطمینان داده شد که همه اطلاعات محرمانه خواهد ماند. حجم نمونه در این مطالعه با استفاده از نتایج مطالعه مشابه [14] و در سطح اطمینان 95 درصد با استفاده از نرم‌افزار stata نسخه 11 زیر برابر 150 کودک در هر گروه به دست آمد.
معیارهای ورود برای شرکت‌کنندگان دارا بودن 2 تا 15 سال و همچنین کسب رضایت از والدین آن‌ها برای شرکت در مطالعه بود و معیارهای خروج شامل مصرف داروهای افزاینده یا کاهنده وزن، وجود بیماری‌هایی همچون بیماری‌های روانی، سرطان‌ها، سوء تغذیه و یا بیماری‌هایی که منجر به چاقی می‌شوند مانند پرکاری تیروئید بود. موارد از میان کودکانی که برای پایش به بیمارستان آمده بودند و یا یک بیماری ساده نظیر سرماخوردگی دلیل مراجه آن‌ها بوده انتخاب شدند. همچنین همسان‌سازی بین دو گروه از این نظر نیز انجام گردید.
برای جمع‌آوری اطلاعات ابتدا وزن و قد هر کودک اندازه‌گیری شد. سنجش وزن با یک ترازو با دقت 0/1 کیلوگرم انجام شد و برای اندازه‌گیری قد از یک متر استاندارد با دقت 0/1 سانتی‌متر استفاده شد. قد در شرایطی که شانه‌ها درحالت نرمال بودند و نگاه کودک به سمت جلو بود اندازه‌گیری گردید. دستگاه مورد استفاده برای اندازه‌گیری قد و وزن RASAI Digital Standing Scale C015000 ساخت ایران بود. در مرحله بعد شاخص توده بدنی برای هر کودک محاسبه شد. در گروه آزمایش کودکان با شاخص توده بدنی 25 تا 30 در گروه اضافه وزن قرار گرفتند و شاخص توده بدنی بیشتر از 30 بر اساس صدک‌های کودکان به‌منزله چاق در نظر گرفته شد. سپس یک کودک با وزن طبیعی که از لحاظ سن و جنس همسان شده بود به ازای هریک کودک از گروه آزمایش انتخاب شد.
برای جمع‌آوری اطلاعات از یک چک‌لیست سه قسمتی برای تمامی کودکان هم در گروه آزمایش و هم در گروه کنترل استفاده کردیم. قسمت اول این چک‌لیست شامل اطلاعات جمعیت‌شناختی از جمله جنس، سن والدین، شاخص توده بدنی والدین و تعداد فرزندان خانواده بود. قسمت دوم پرسش‌نامه شامل اطلاعات مربوط به تولد، نوع زایمان، وجود ازدواج فامیلی، وزن هنگام تولد و تعداد فرزندان خانواده بود. قسمت بعدی این چک‌لیست شامل اطلاعات تغذیه‌ای از جمله وضعیت مصرف میوه وسبزی، وضعیت خوردن صبحانه، وضعیت مصرف مکمل‌ها (استاندارد)، استفاده از غذاهای بیرون از خانه و استفاده از فست فود بود. آخرین قسمت این چک‌لیست شامل اطلاعات مربوط به سبک زندگی از جمله وضعیت فعالیت بدنی، وضعیت انجام بازی‌های رایانه‌ای، طول مدت خواب، خوب جویدن غذا و نوشیدن آب بود. تجزیه و تحلیل نتایج این مطالعه با آزمون کای مربع و نسبت شانس محاسبه‌شده با رگرسیون لجستیک شرطی در سطح اطمینان 95 درصد و با استفاده از نرم‌افزار آماری stata نسخه 11انجام شد.
یافته‌ها
میانگین سنی در گروه کودکان مبتلا به چاقی برابر 8/93 با انحراف معیار 1/78 و در گروه کودکان سالم برابر 9/01 با انحراف معیار 1/82 به دست آمد. 78 درصد از کودکان در گروه آزمایش دچار اضافه وزن و 22 درصد دچار چاقی بودند. نتایج بررسی ارتباط بین چاقی و عوامل مربوط به سبک زندگی خانواده کودک در جدول شماره 1 نشان داده شده است.

بر اساس این نتایج مشخص شد که چاقی کودکان با سن پدر، شاخص توده بدنی پدر و مادر و تعداد فرزندان خانواده ارتباط معنی‌دار دارد (0/05>P). نتایج نسبت شانس نشان داد که نسبت شانس ابتلا به چاقی در مقایسه با کودکانی که پدران آن‌ها سن کمتر از 25 سال داشتند به ترتیب برابر (0/81-0/05:CI 95 درصد) 24/0 و (0/85-0/05:CI 95 درصد) 0/24 برابر کودکانی بود که پدران آن‌ها 25 تا 35 سال و بیشتر از 35 سال داشتند. نسبت شانس در کودکانی که پدران آن‌ها دچار اضافه وزن و چاقی بودند به ترتیب برابر (6/87-2/2:CI 95 درصد) 3/87 و (16/33-1/1:CI 95 درصد) 3/57 برابر کودکانی که پدران آن‌ها دارای وزن طبیعی بودند بود. همچنین در کودکانی که مادران آن‌ها دچار اضافه وزن و چاقی بودند، شانس چاقی به ترتیب (6/43-2/26:CI 95 درصد) 3/81 و (32/9-1/31:CI 95 درصد) 5/57 برابر کودکانی بود که مادران آن‌ها وزن طبیعی داشتند. در مقایسه با کودکانی که خانواده آن‌ها یک فرزند داشت نسبت شانس چاقی در کودکانی که خانواده آن‌ها سه و بیشتر فرزند داشت برابر (9/05-1/29:CI 95 درصد) 3/33 بود.
نتایج بررسی ارتباط بین چاقی و عوامل مربوط به تغذیه در جدول شماره 2 نشان داده شده است.


این نتایج نشان داد که بین چاقی با مصرف میوه و سبزی، خوردن صبحانه، مصرف مکمل غذایی و مصرف فست فود ارتباط معنی‌دار آماری وجود دارد (0/05>P). نتایج نسبت شانس نشان داد که شانس چاقی در کودکانی که میوه و سبزی کمی مصرف می‌کنند و در کودکانی که مقدار زیادی ازین مواد مصرف می‌کنند نسبت به کودکانی که اصلا مصرف نمی‌کنند به ترتیب (1/41-0/05:CI 95 درصد) 0/3 و (0/76-0/03:CI 95 درصد) 0/19 برابر است. همچنین نسبت شانس ابتلا به چاقی در کودکانی که صبحانه می‌خورند نسبت به کودکانی که صبحانه نمی‌خورند (0/91-0/19:CI 95 درصد) 0/43 است. شانس ابتلا به چاقی در کودکانی که مکمل غذایی مصرف می‌کنند (57/4-58/1:CI 95 درصد) 68/2 برابر کودکانی است که مکمل غذایی مصرف نمی‌کنند. به‌علاوه شانس ابتلا به چاقی در کودکانی که فست فود مصرف می‌کنند (7/73-2/19:CI 95 درصد) 3/98 برابر کودکانی است که فست فود مصرف نمی‌کنند.
نتایج بررسی ارتباط بین چاقی و عوامل مربوط به سبک زندگی در جدول شماره 3 نشان داده شده است.


بر اساس این نتایج بین ابتلا به چاقی در کودکان با خوب جویدن غذا، مشارکت در تهیه و چیدن غذا و استفاده از غذا به شکل جایزه ارتباط معنی‌دار آماری وجود دارد (0/05>P). بررسی‌های بیشتر با استفاده از نسبت شانس نشان داد که شانس ابتلا به چاقی در کودکانی که بیش از دو ساعت بازی‌های رایانه‌ای انجام می‌دهند (12/37-1/08:CI 95 درصد) 3/5 برابر کودکانی است که بازی‌های رایانه‌ای انجام نمی‌دهند. نسبت شانس برای خوب جویدن غذا در مقایسه با کودکانی که غذا را خوب نمی‌جوند برابر (0/69-0/2:CI 95 درصد) 0/38 به دست آمد. همچنین نسبت شانس چاقی در کودکانی که از غذا به شکل جایزه برای آن‌ها استفاده می‌شد برابر (3/19-1/13:CI 95 درصد) 1/89 به دست آمد. کودکانی که در تهیه و چیدن غذا مشارکت داشتند نسبت به کودکانی که در این کار مشارکت نداشتند نیز نسبت شانس ابتلا به چاقی برابر (5/39-1/84:CI 95 درصد) 3/14 به دست آمد.
بحث
بر اساس نتایج مطالعه حاضر برخی از عوامل مربوط به خانواده کودک و عوامل جمعیت‌شناختی با چاقی ارتباط داشتند. در مطالعه ما مشخص شد که هرچه سن والدین بیشتر شود چاقی کودک کمتر می‌شود. همچنین نشان داده شد که شانس ابتلا به چاقی در کودکان با افزایش تعداد کودکان افزایش می‌یابد و اضافه وزن و چاقی والدین یک عامل خطر قوی برای ابتلای کودکان به چاقی محسوب می‌شود. نتایج برخی از مطالعات نشان می‌دهد که عوامل مربوط به والدین از جمله چاقی مادر می‌تواند منجر به چاقی کودکان نیز شود [16 ،15]. در مطالعه‌ای که بحرنیان و همکاران انجام دادند، نشان داده شد که شانس ابتلا به چاقی در دانش‌آموزان پسر و دختر که والدین آن‌ها چاق بودند به ترتیب 2/79 و 3/46 برابر دانش‌آموزانی بود که والدین آن‌ها وزن طبیعی داشتند که نتایج مطالعه حاضر همسو با نتایج مطالعات ذکرشده است [15]. درباره اثر سن والدین بر چاقی کودکان نتایج ضد و نقیضی وجود دارد. برخی از مطالعات بیان کرده‌اند که کودکانی که سن والدین آن‌ها کمتر است کمتر دچار چاقی می‌شوند که دلیل آن را سطح بیشتر آگاهی و همچنین مراقبت بیشتر از کودک مطرح کرده‌اند [17]. در صورتی که نتایج مطالعه حاضر همسو با نتایج برخی از مطالعات مطرح کرده‌اند که هرچه سن والدین بیشتر باشد، چاقی کودکان کمتر است [15]. از دیگر عوامل مربوط به خانواده تعداد فرزندان بود که مشخص شده است بر چاقی کودک تاثیر دارد. نتایج مطالعات مختلف نشان داده است که تعداد بیشتر فرزند شانس ابتلا به چاقی کودک را افزایش می‌دهد که نتایج مطالعه حاضر را تأیید می‌کند [18]. این افزایش شانس ابتلا به چاقی احتمالاً به دلیل اهمیت دادن کمتر والدین به تغذیه کودکان در این خانواده‌هاست؛ دلیل این امر می‌تواند تعداد زیاد فرزندان باشد.
یکی دیگر از عوامل جمعیت‌شناختی بررسی‌شده در مطالعه حاضر سن مادر و جنسیت کودک بود که اثر این دو متغیر بر چاقی کودکان معنی‌دار به دست نیامد. البته رابطه سن مادر با چاقی کودک به صورت مقدار پاسخ بود، به طوری که هرچه سن مادر بیشتر بود شانس ابتلا به چاقی کودک کمتر می‌شد. همچنین جنسیت پسر به عنوان یک عامل محافظت‌کننده برای ابتلا به چاقی نشان داده شد. اثر جنسیت بر ابتلا به چاقی کودکان در مطالعات دیگر نشان داده شده است. در مطالعه‌ای که ژنگ و همکاران انجام دادند نشان داده شد که پسران شانس بیشتری برای چاق شدن در مقایسه با دختران دارند. در این مطالعه مطرح شد که دختران رژیم غذایی سالم‌تری دارند و همین موضوع تفاوت جنسیتی مطرح‌شده را ایجاد می‌کند [19]. همچنین در مطالعه‌ای که حسینی و همکاران انجام دادند نیز نتایجی مشابه با مطالعه ژنگ مطرح شد [20] و نتایج مطالعه حاضر با این مطالعات متفاوت بود که این مسئله می‌تواند به دلیل تفاوت فرهنگی و جغرافیایی جمعیت مطالعه‌شده حاضر با سایر مطالعات باشد.
در مطالعه حاضر عادات تغذیه‌ای کودکان بر چاقی آن‌ها ارزیابی شد که بر اساس نتایج به‌دست‌آمده بین برخی از عوامل مربوط به تغذیه با چاقی کودکان ارتباط وجود دارد. نتایج نشان داد که مصرف میوه و سبزی و خوردن صبحانه عوامل محافظت‌کننده و مصرف مکمل و فست فود عوامل خطر چاقی کودکان محسوب می‌شوند. فداکار و همکاران در مطالعه‌ای با نام «بررسی ارتباط وضعیت تغذیه‌ای با چاقی در کودکان 8 تا 12 سال مدارس ابتدایی شهر رشت» نشان دادند که بین خوردن صبحانه (0/008=P)، میوه و سبزیجات (0/003=P)، شکلات (0/036=P)، فست فود (0/01=P) و حبوبات (0/01=P) با چاقی ارتباط آماری معنی‌داری وجود دارد که نتایج مطالعه حاضر را تأیید می‌کند [21]. در مطالعه‌ای دیگر نشان داده شد که شانس ابتلا به چاقی در کودکانی که صبحانه مصرف نمی‌کردند 2/5 برابر کودکانی بود که صبحانه مصرف می‌کردند [22]. در مطالعه توسچکه و همکاران نشان داده شد که شانس ابتلا به چاقی در کودکانی که صبحانه مصرف می‌کنند 0/75 برابر کودکانی است که صبحانه مصرف نمی‌کنند و این اثر محافظتی مصرف صبحانه به دلیل تنظیم رژیم غذایی و منظم شدن دفعات مصرف غذا و تنظیم وزن است [23]. 
در مطالعه دوآن و همکاران نشان داده شد که بعضی از رفتارهای ناهنجار مانند نخوردن صبحانه به طور مرتب و نداشتن شام با والدین اغلب ممکن است باعث ایجاد اضافه وزن و چاقی در میان کودکان شود که نتایج مطالعه ما با این مطالعه نیز همخوانی دارد [24]. همچنین اثر مثبت و کاهشی مصرف میوه و سبزی در سایر مطالعات نیز نشان داده شده است [26 ،25]. به علاوه در مطالعه ما ارتباط مقدار پاسخ مصرف میوه و سبزیجات و چاقی کودکان مشاهده شد، به این شکل که هرچه مصرف میوه و سبزیجات بیشتر بود تأثیر بیشتری برچاقی کودکان نسبت به مصرف کم و متوسط داشت. درباره اثر مصرف فست فود نیز مطالعات مطرح کرده‌اند که علاقه‌مندان به فست فود اهمیت زیادی به سبزیجات و میوه‌ها نمی‌دهند و بدن آن‌ها چربی‌ها را به صورت لایه در خود ذخیره می‌کند. به سادگی، تمایل بیشتر به مواد غذایی ناسالم در میان دوست‌داران فست فود در نهایت منجر به اضافه وزن می‌شود. کوزبیکا و همکاران در مطالعه‌ای ارتباط شاخص توده بدنی را با عادات تغذیه‌ای در دانش‌آموزان بررسی کردند. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که ارتباط قوی میان مصرف غذاهای آماده و افزایش وزن و شاخص توده بدنی وجود دارد که در مطالعه حاضر نیز ارتباط معنی‌داری در نحوه مصرف فست فود و غذاهای آماده به دست آمد [27]. برخی از مطالعات اثبات کرده‌اند که مصرف مکمل‌های غذایی باعث کاهش چاقی کودکان می‌گردد، اگرچه که نتایج ما نشان داد که مصرف مکمل‌های غذایی باعث افزایش چاقی کودکان خواه شد [29 ،28].
یکی دیگر از عادات غذایی کودکان چاق مصرف میان وعده‌های متعدد است که در این مطالعه به آن پرداختیم. نتایج نسبت شانس برای این متغیر معنی‌دار به دست نیامد اما این نتایج نشان داد که شانس ابتلا به چاقی کودکان با افزایش دفعات مصرف میان وعده کمتر می‌شود و رابطه مقدار پاسخ برای آن وجود دارد. در این رابطه دو دیدگاه وجود دارد؛ برخی از مطالعات اثر افزایشی مصرف میان وعده در ابتلا به چاقی را مطرح کرده‌اند و بیان نمودند که افزایش مصرف میان وعده باعث افزایش اشتها و در نهایت اضافه وزن و چاقی می‌شود [30]. از طرفی مطالعات دیگر مطرح کرده‌اند که مصرف میان وعده باعث تنظیم وعده‌های غذایی شده و همچنین حجم غذای مصرفی در هر وعده را کمتر می‌کند که در نهایت اثر مثبت روی کاهش چاقی دارد [31]. در این مطالعه مشخص شد که مصرف غذای خارج از خانه شانس چاقی کودکان را افزایش می‌دهد، هرچند که این متغیر معنی‌دار نبود. 
بر اساس نتایج مطالعه حاضر برخی از عوامل مربوط به سبک زندگی مانند انجام بازی‌های رایانه‌ای، خوب جویدن غذا، مشارکت کودک در تهیه و چیدن غذا و استفاده از غذا به شکل جایزه با ابتلا به چاقی ارتباط معنی‌دار وجود دارد. بر اساس این نتایج اثر محافظت‌کننده خوب جویدن غذا برای چاقی کودکان مشخص شد. همچنین مشخص شد انجام بازی‌های رایانه‌ای بیش از دو ساعت، مشارکت در تهیه و چیدن غذا و استفاده از غذا به شکل جایزه عامل خطر برای چاقی کودکان هستند. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که بازی‌های رایانه‌ای تصویری فعال از وقوع چاقی کودکان پیشگیری می‌کند [32] اما یکی از عادات رفتاری که اثر مقدار پاسخ آن بر چاقی کودکان در مطالعه حاضر نشان داده شد بازی‌های کامپیوتری بود؛ کودکانی که بیشتر از دو ساعت در روز بازی‌های کامپیوتری انجام می‌دادند نسبت به سایر کودکان چاقی بیشتری داشتند. این رابطه به صورت مقدار پاسخ نشان داده شد. در توصیه‌های بهداشتی بیان شده است که حد انجام بازی‌های رایانه‌ای برای کودکان نباید بیشتر از دو ساعت شود؛ در این مطالعه این موضوع به‌خوبی روشن شد. در مطالعاتی که اثر بازی‌های کامپیوتری غیرفعال بر چاقی کودکان بررسی شده است [33] نتیجه مشابهی با نتیجه مطالعه حاضر دیده می‌شود. می‌توان گفت مسئله‌ای که در بازی‌های کامپیوتری باعث چاقی کودکان می‌شود، کم‌تحرکی است، زیرا در مطالعاتی که اثر بازی‌های کامپیوتری فعال بر چاقی بررسی شده میبینیم که اثر محافظت‌کننده نیز بر چاقی دارند. البته در مطالعه حاضر ارتباطی بین فعالیت فیزیکی و چاقی مشاهده نشد اما در مطالعات دیگر از جمله یک مطالعه مورد شاهدی نشان داده شد که بین فعالیت فیزیکی خارج از مدرسه و چاقی کودکان ارتباط وجود دارد اما در همان مطالعه نشان داده شد که ارتباط معنی‌داری بین فعالیت فیزیکی داخل مدرسه با چاقی کودکان وجود ندارد [34]. بر اساس نتایج برخی از مطالعات خوب جویدن غذا یک عادت غذایی مناسب است که به هضم آسان‌تر آن کمک کرده و باعث جذب مواد مغذی آن در بدن می‌شود، بنابراین منجر به کاهش ابتلا به اضافه وزن و چاقی در کودکان می‌گردد [35]. در مطالعات متفاوت اثر این عادات غذایی بر کاهش چاقی و همچنین اثر رعایت نکردن آن بر ایجاد چاقی نشان داده شده است که نتایج مطالعه حاضر با آن‌ها همسو است [36]. همچنین استفاده از غذا به شکل جایزه برای والدین به‌منزله یک روش برای ترغیب کودکان به غذا خوردن است اما آثاری مانند افزایش بیش از حد میل به غذا خوردن و در نتیجه اضافه وزن و چاقی را در پی دارد. این اثر در مطالعه حاضر مشاهده شد که همسو با نتایج مطالعات پاتل، فدوا، زیادون و اپشتین است [25، 37, 38, 39].
در مطالعه حاضر رابطه بین زمان خوابیدن، وادار کردن کودک به غذا خوردن، غذا خوردن خانواده با هم و مصرف آب در طول روز با چاقی معنی‌دار نبود. نتایج نسبت شانس نشان داد که با افزایش زمان خوابیدن کودک شانس چاقی در وی افزایش می‌یابد. در مطالعات مختلف نشان داده شده است که به طور کلی اختلالات خواب از جمله دیر خوابیدن، خواب نامنظم و همچنین افزایش زمان خوابیدن با دلایلی از جمله کم‌تحرکی بیشتر باعث افزایش وزن می‌گردد. درکل بیان شده است که خواب نامنظم چه بیش از حد و چه کمتر از حد مورد نیاز شانس ابتلا به چاقی را افزایش می‌دهد [40]. در مطالعه حاضر مشخص شد که وادار کردن به غذا خوردن یک عامل خطر برای چاقی است، هرچند که این رابطه معنی‌دار نبود، اما می‌توان آن را همسو با نتیجه مطالعه پاتل دانست که اثر اجبار و یا ترغیب با جایزه را مطرح کرده‌اند [38]. غذا خوردن خانواده با هم در مطالعات متفاوت یک عامل برای استفاده از غذاهای سالم‌تر و همچنین عامل پیشگیری‌کننده از پرخوری مطرح شده است که باعث کاهش چاقی می‌شود. در مطالعه حاضر نیز این موضوع مشخص شد که البته معنی‌دار نبود. همچنین در مطالعه حاضر اثر محافظتی و مقدار پاسخ نوشیدن آب بر چاقی نشان داده شد. دو دلیل برای کاهش چاقی ناشی از مصرف آب در مطالعات مختلف بیان شده است؛ اول اینکه مصرف آب به نوعی کالری‌سوز است و دیگر اینکه نوشیدن آب پیش از غذا می‌تواند اشتها را کم کرده و از پرخوری جلوگیری کند [41].
نتیجه‌گیری
چاقی با برخی از عوامل مربوط به خانواده، تغذیه و عوامل مربوط به سبک زندگی ارتباط دارد. با توجه به شیوع بالای چاقی در کودکان و عوارض آن و با توجه به وجود عوامل مختلف خطر تعدیل‌شونده نظیر عوامل تغذیه‌ای و عوامل مربوط به سبک زندگی و همچنین اثر بسیار قوی عوامل مربوط به والدین مانند وزن پدر و مادر لازم است تا با انجام آموزش صحیح به والدین و کودکان درباره این عوامل خطر و آگاهی‌بخشی به آن‌ها از وجود این عوامل کاست. همچنین اعمال برخی از عوامل محافظت‌کننده بررسی‌شده در مطالعه حاضر در خانواده‌ها کم‌هزینه بوده و از طریق آموزش انجام‌شدنی است. از طریق این اقدامات می‌توان از میزان ابتلا به چاقی کودکان کاست.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای کد اخلاق از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی اراک به شماره IR.ARAKMU.REC.1396.119 است.

حامی مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: جواد فراهانی، یزدان قندی؛ تجزیه و تحلیل داده‌ها: جواد فراهانی؛ تحقیق، نگارش - پیش نویس اصلی و روش‌شناسی: همه نویسندگان.

تعارض منافع
نویسندگان مقاله هیچ‌گونه تعارضی در منافع اعلام نکردند.

تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از کلیه پرسنل بیمارستان امیرکبیر شهر اراک تشکر و قدردانی می‌گردد.

Refrences
1.Santas F, Santas G. Prevalence of pre-school children for overweight/obesity in Turkey. World J Pediatr. 2018; 14(1):77-83. [DOI:10.1007/s12519-017-0103-9][PMID]
2.Kearns K, Dee A, Fitzgerald AP, Doherty E, Perry IJ. Chronic disease burden associated with overweight and obesity in Ireland: The effects of a small BMI reduction at population level. BMC Public Health. 2014; 14:143. [DOI:10.1186/1471-2458-14-143]
3.Nadeau KJ, Maahs DM, Daniels SR, Eckel RH. Childhood obesity and cardiovascular disease: Links and prevention strategies. Nat Rev Cardiol. 2011; 8(9):513-25. [DOI:10.1038/nrcardio.2011.86] [PMID] [PMCID]
4.Weiss R, Kaufman FR. Metabolic complications of childhood obesity: Identifying and mitigating the risk. Diabetes Care. 2008; 31(Suppl 2):S310-6. [DOI:10.2337/dc08-s273] [PMID]
5.Sahoo K, Sahoo B, Choudhury AK, Sofi NY, Kumar R, Bhadoria AS. Childhood obesity: Causes and consequences. J Family Med Prim Care. 2015; 4(2):187-92. [DOI:10.4103/2249-4863.154628] [PMID] [PMCID]
6.Shivpuri A, Shivpuri A, Sharma S. Childhood obesity: Review of a growing Problem. Int J Clin Pediatr Dent. 2012; 5(3):237-41. [DOI:10.5005/jp-journals-10005-1175] [PMID] [PMCID]
7.Djalalinia S, Kelishadi R, Qorbani M, Peykari N, Kasaeian A, Nasli-Esfahani E, et al. A systematic review on the prevalence of overweight and obesity, in Iranian children and adolescents. Iran J Pediatr. 2016; 26(3):e2599. [DOI:10.5812/ijp.2599] [PMID] [PMCID]
8.Walls HL, Peeters A, Son PT, Quang NN, Hoai NTT, Viet NL, et al. Prevalence of underweight, overweight and obesity in urban Hanoi, Vietnam. Asia Pac J Clin Nutr. 2009; 18(2):234-9. [PMID]
9.Fonseca H, Silva A, Matos M, Esteves I, Costa P, Guerra A, et al. Validity of BMI based on self-reported weight and height in adolescents. Acta Pediatr. 2010; 99(1):83-8. [DOI:10.1111/j.1651-2227.2009.01518.x] [PMID]
10.Papandreou D, Makedou K, Zormpa A, Karampola M, Ioannou A, Hitoglou-Makedou A. Are dietary intakes related to obesity in children? Open Access Maced J Med Sci. 2016; 4(2):194-9. [DOI:10.3889/oamjms.2016.045] [PMID] [PMCID]
11.Braithwaite I, Stewart AW, Hancox RJ, Beasley R, Murphy R, Mitchell EA. Fast-food consumption and body mass index in children and adolescents: An international cross-sectional study. BMJ Open. 2014; 4(12):e005813. [DOI:10.1136/bmjopen-2014-005813][PMID] [PMCID]
12.Irazusta A, Hoyos I, Irazusta J, Ruiz F, Díaz E, Gil J. Increased cardiovascular risk associated with poor nutritional habits in first-year university students. Nutr Res. 2007; 27(7):387-94. [DOI:10.1016/j.nutres.2007.05.007]
13.Drewnowski A. Obesity, diets, and social inequalities. Nutr Rev. 2009; 67(Suppl 1):S36-9. [DOI:10.1111/j.1753-4887.2009.00157.x] [PMID]
14.Shakeri M, Mojtahedi Y, Moradkhani M. [Obesity among female adolescents of Tehran schools (Persian)]. J Payavard Salamat. 2013; 6(5):403-11. https://payavard.tums.ac.ir/browse.php?a_id=16&sid=1&slc_lang=en
15.Bahreynian M, Qorbani M, Khaniabadi BM, Motlagh ME, Safari O, Asayesh H, et al. Association between obesity and parental weight status in children and adolescents. J Clin Res Pediatr Endocrinol. 2017; 9(2):111-7. [DOI:10.4274/jcrpe.3790] [PMID] [PMCID]
16.Fuemmeler BF, Lovelady CA, Zucker NL, Ostbye T. Parental obesity moderates the relationship between childhood appetitive traits and weight. Obesity (Silver Spring). 2013; 21(4):815-23. [DOI:10.1002/oby.20144] [PMID] [PMCID]
17.Khashayar P, Kasaeian A, Heshmat R, Motlagh ME, Mahdavi Gorabi A, Noroozi M, et al. Childhood overweight and obesity and associated factors in Iranian children and adolescents: A multilevel analysis: The CASPIAN-IV study. Front Pediatr. 2018; 6:393. [DOI:10.3389/fped.2018.00393] [PMID] [PMCID]
18.Karki A, Shrestha A, Subedi N. Prevalence and associated factors of childhood overweight/obesity among primary school children in urban Nepal. BMC Public Health. 2019; 19(1):1055. [DOI:10.1186/s12889-019-7406-9] [PMID] [PMCID]
19.Zhang P, Wu H, Zhou X, Lu Y, Yuan Z, Moore JB, et al. The association between family and parental factors and obesity among children in Nanchang, China. Front Public Health. 2016; 4:162. [DOI:10.3389/fpubh.2016.00162] [PMID] [PMCID]
20.Hosseini SM, Latifi S, Kelishadi R. Analysis of factors affecting the body mass index in a national sample of Iranian children and adolescents: Bootstrapping regression. Adv Biomed Res. 2017; 6:152. [DOI:10.4103/2277-9175.219417] [PMID] [PMCID]
21.Fadakar R, Shokrzadeh P, Pasha A, KazemNezhad Leili E. [The relationship between nutritional status and obesity in 8-12 years old children of Rasht city (Persian)]. J Health Care. 2018; 19(4):212-20. http://hcjournal.arums.ac.ir/article-1-895-en.html
22.Champilomati G, Notara V, Prapas C, Konstantinou E, Kordoni M, Velentza A, et al. Breakfast consumption and obesity among preadolescents: An epidemiological study. Pediatr Int. 2020; 62(1):81-8. [DOI:10.1111/ped.14050] [PMID]
23.Toschke AM, Thorsteinsdottir KH, von Kries R, GME Study Group. Meal frequency, breakfast consumption and childhood obesity. Int J Pediatr Obes. 2009; 4(4):242-8. [DOI:10.3109/17477160902763341] [PMID]
24.Duan R, Xue H, Liu Y, Yang M, Cheng G. [Cross-sectional association between eating behaviors and overweight/obesity among children and adolescents in Chengdu city (Chinese)]. Wei Sheng Yan Jiu. 2015; 44(4):576-80. [PMID]
25.Epstein LH, Gordy CC, Raynor HA, Beddome M, Kilanowski CK, Paluch R. Increasing fruit and vegetable intake and decreasing fat and sugar intake in families at risk for childhood obesity. Obes Res. 2001; 9(3):171-8. [DOI:10.1038/oby.2001.18] [PMID]
26.Korinek EV, Bartholomew JB, Jowers EM, Latimer LA. Fruit and vegetable exposure in children is linked to the selection of a wider variety of healthy foods at school. Matern Child Nutr. 2015; 11(4):999-1010. [DOI:10.1111/mcn.12035] [PMID] [PMCID]
27.Kuźbicka K, Rachoń D. Bad eating habits as the main cause of obesity among children. Pediatr Endocrinol Diabetes Metab. 2013; 19(3):106-10. [PMID]
28.Almuhanna MA, Alsaif M, Alsaadi M, Almajwal A. Fast food intake and prevalence of obesity in school children in Riyadh city. Sudan J Paediatr. 2014; 14(1):71-80. [PMID] [PMCID]
29.Zhao Y, Wang L, Xue H, Wang H, Wang Y. Fast food consumption and its associations with obesity and hypertension among children: Results from the baseline data of the Childhood Obesity Study in China Mega-cities. BMC Public Health. 2017; 17(1):933. [DOI:10.1186/s12889-017-4952-x] [PMID] [PMCID]
30.Rudy E, Bauer KW, Hughes SO, O’Connor TM, Vollrath K, Davey A, et al. Interrelationships of child appetite, weight and snacking among Hispanic preschoolers. Pediatr Obes. 2018; 13(1):38-45. [DOI:10.1111/ijpo.12186] [PMID] [PMCID]
31.Roblin L. Childhood obesity: Food, nutrient, and eating-habit trends and influences. Appl Physiol Nutr Metab. 2007; 32(4):635-45. [DOI:10.1139/H07-046][PMID]
32.Lu AS, Kharrazi H, Gharghabi F, Thompson D. A systematic review of health videogames on childhood obesity prevention and intervention. Games Health J. 2013; 2(3):131-41. [DOI:10.1089/g4h.2013.0025] [PMID][PMCID]
33.LeBlanc AG, Chaput JP, McFarlane A, Colley RC, Thivel D, Biddle SJ, et al. Active video games and health indicators in children and youth: A systematic review. PloS One. 2013; 8(6):e65351. [DOI:10.1371/journal.pone.0065351] [PMID][PMCID]
34.Bhuiyan MU, Zaman S, Ahmed T. Risk factors associated with overweight and obesity among urban school children and adolescents in Bangladesh: A case-control study. BMC Pediatr. 2013; 13:72. [DOI:10.1186/1471-2431-13-72] [PMID][PMCID]
35.Slim R, Honein K, Yaghi C, Chemaly M, Kheir B, Sayegh R. Chewing is an important first step in digestion. Diagnosis: Piece of glass in stomach. Gut. 2006; 55(3):379-424. [DOI:10.1136/gut.2005.075598] [PMID][PMCID]
36.Okubo H, Murakami K., Masayasu S, Sasaki S. The relationship of eating rate and degree of chewing to body weight status among preschool children in Japan: A nationwide cross-sectional study. Nutrients. 2018; 11(1):64. [DOI:10.3390/nu11010064] [PMID][PMCID]
37.Fedewa AL, Davis MC. How food as a reward is detrimental to children’s health, learning, and behavior. J Sch Health. 2015; 85(9):648-58. [DOI:10.1111/josh.12294] [PMID]
38.Patel C, Karasouli E, Shuttlewood E, Meyer C. Food parenting practices among parents with overweight and obesity: A systematic review. Nutrients. 2018; 10(12):1966. [DOI:10.3390/nu10121966] [PMID][PMCID]
39.Ziauddeen H, Alonso-Alonso M, Hill JO, Kelley M, Khan NA. Obesity and the neurocognitive basis of food reward and the control of intake. Adv Nutr. 2015; 6(4):474-86. [DOI:10.3945/an.115.008268] [PMID][PMCID]
40.Miller AL, Lumeng JC, LeBourgeois MK. Sleep patterns and obesity in childhood. Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2015; 22(1):41-7. [DOI:10.1097/MED.0000000000000125] [PMID][PMCID]
41.Schwartz AE, Leardo M, Aneja S, Elbel B. Effect of a school-based water intervention on child body mass index and obesity. JAMA Pediatr. 2016; 170(3):220-6. [DOI:10.1001/jamapediatrics.2015.3778] [PMID][PMCID]