دوره 24، شماره 5 - ( آذر و دی 1400 )
جلد 24 شماره 5 صفحات 715-704 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Karbalaei M, Karami J, Karimi P. The Role of Circadian Rhythms (Morning-Evening) on Sleep Quality and Corona Anxiety. J Arak Uni Med Sci 2021; 24 (5) :704-715
URL: http://jams.arakmu.ac.ir/article-1-6884-fa.html
URL: http://jams.arakmu.ac.ir/article-1-6884-fa.html
کربلایی محبوبه، کرمی جهانگیر، کریمی پروانه. نقش ریتم‌های شبانه‌روزی (صبحگاهی-شامگاهی) بر کیفیت خواب و اضطراب کرونا. مجله دانشگاه علوم پزشكي اراك. 1400; 24 (5) :704-715
محبوبه کربلایی1 
، جهانگیر کرمی1 ، پروانه کریمی* 2
، جهانگیر کرمی1 ، پروانه کریمی* 2
1- دانشگاه رازی
2- دانشگاه رازی ، karimi.parvaneh@razi.ac.ir
2- دانشگاه رازی ، karimi.parvaneh@razi.ac.ir
متن کامل [PDF 9349 kb]
(400 دریافت)
| چکیده (HTML) (1262 مشاهده)
References
1.Walker WH, Walton JC, DeVries AC, Nelson RJ. Circadian rhythm disruption and mental health. Transl Psychiatry. 2020; 10(1):28. [DOI:10.1038/s41398-020-0694-0] [PMID] [PMCID]
2.Eid M, Bou Saleh M, Melki I, Torbey P, Najem J, Saber M, at al. Evaluation of chronotype among children and associations with BMI, sleep, anxiety, and depression. Front Neurol. 2020; 11:416. [DOI:10.3389/fneur.2020.00416] [PMID] [PMCID]
3.Mohammadi N, Ghamarani A, Yarmohamadian A. [The effect of circadian rhythms (morningness- eveningness) on quality of sleep and behavioral problems in primary school students (Persian)]. Iran J Pediatr Nurs. 2016; 2(3):25-34. http://jpen.ir/article-1-111-en.pdf
4.Carciofo R. Morning affect, eveningness, and amplitude distinctness: Associations with negative emotionality, including the mediating roles of sleep quality, personality, and metacognitive beliefs. Chronobiol Int. 2020; 37(11):1565-79. [DOI:10.1080/07420528.2020.1798978] [PMID]
5.Blume C, Schmidt MH, Cajochen C. Effects of the COVID-19 lockdown on human sleep and rest-activity rhythms. Curr Biol. 2020; 30(14):R795-7. [DOI:10.1016/j.cub.2020.06.021] [PMID] [PMCID]
6.Cox RC, Olatunji BO. Differential associations between chronotype, anxiety, and negative affect: A structural equation modeling approach. J Affect Disord. 2019; 257:321-30. [DOI:10.1016/j.jad.2019.07.012] [PMID] [PMCID]
7.Taylor BJ, Hasler BP. Chronotype and mental health: Recent advances. Curr Psychiatry Rep. 2018; 20(8):59. [DOI:10.1007/s11920-018-0925-8] [PMID]
8.Carciofo R. Morningness-eveningness and affect: The mediating roles of sleep quality and metacognitive beliefs. Sleep Biol Rhythms. 2020; 18(1):17-26. [DOI:10.1007/s41105-019-00238-9]
9.Suh S, Yang H, Kim N, Yu J H, Choi S, Yun C, at al. Chronotype differences in health behaviors and health-related quality of life: A population-based study among aged and older adults. Behav Sleep Med. 2017; 15(5):361-76. [DOI:10.1080/15402002.2016.1141768] [PMID]
10.Sella E, Carbone E, Toffalini E, Borella E. Personality traits and sleep quality: The role of sleep-related beliefs. Pers Individ Dif. 2020; 156:109770. [DOI:10.1016/j.paid.2019.109770]
11.Madrid-Valero JJ, Rubio-Aparicio M, Gregory A, Sánchez-Meca J, Ordoñana JR. Twin studies of subjective sleep quality and sleep duration, and their behavioral correlates: Systematic review and meta-analysis of heritability estimates. Neurosci Biobehav Rev. 2020; 109:78-89. [DOI:10.1016/j.neubiorev.2019.12.028] [PMID]
12.Mendonça F, Mostafa SS, Morgado-Dias F, Ravelo-Garcia AG, Penzel T. A review of approaches for sleep quality analysis. IEEE Access. 2019; 7: 24527-46. [DOI:10.1109/ACCESS.2019.2900345]
13.Sun X H, Ma T, Yao S, Chen ZK, Xu WD, Jiang XY, at al. Associations of sleep quality and sleep duration with frailty and pre-frailty in an elderly population Rugao longevity and ageing study. BMC Geriatr. 2020; 20(1):9. [DOI:10.1186/s12877-019-1407-5] [PMID] [PMCID]
14.Dong D, Lou P, Wang J, Zhang P, Sun J, Chang G, et al. Interaction of sleep quality and anxiety on quality of life in individuals with type 2 diabetes mellitus. Health Qual Life Outcomes. 2020; 18(1):150. [DOI:10.1186/s12955-020-01406-z] [PMID] [PMCID]
15.Rodríguez-González-Moro MT, Rodríguez-González-Moro JM, Rivera-Caravaca JM, Vera-Catalán T, Simonelli-Muñoz AJ, Gallego-Gómez JI. Work shift and circadian rhythm as risk factors for poor sleep quality in public workers from Murcia (Spain). Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(16):5881. [DOI:10.3390/ijerph17165881] [PMID] [PMCID]
16.Nicholson K, Rodrigues R, Anderson K. K, Wilk P, Guaiana G, Stranges S. Sleep behaviours and multimorbidity occurrence in middle-aged and older adults: Findings from the Canadian Longitudinal Study on Aging (CLSA). Sleep Med. 2020; 75:156-62 [DOI:10.1016/j.sleep.2020.07.002] [PMID]
17.Bakotic M, Radosevic-Vidacek B, Koscec Bjelajac AK. Morningness-eveningness and daytime functioning in university students: The mediating role of sleep characteristics. J Sleep Res. 2017; 26(2):210-8. [DOI:10.1111/jsr.12467] [PMID]
18.Carciofo R, Du F, Song N, Zhang K. Mind wandering, sleep quality, affect and chronotype: An exploratory study. PloS One. 2014, 9(3):e91285. [DOI:10.1371/journal.pone.0091285] [PMID] [PMCID]
19.Winkelman JW, de Lecea L. Sleep and neuropsychiatric illness. Neuropsychopharmacology. 2020; 45(1):1-2. [DOI:10.1038/s41386-019-0514-5] [PMID] [PMCID]
20.Difrancesco S, Lamers F, Riese H, Merikangas KR, Beekman AT, van Hemert AM, et al. Sleep, circadian rhythm, and physical activity patterns in depressive and anxiety disorders: A 2-week ambulatory assessment study. Depress Anxiety. 2019; 36(10):975-86. [DOI:10.1002/da.22949] [PMID] [PMCID]
21.Landgraf D, Long JF, Proulx CD, Barandas R, Malinow R, Welsh DK. Genetic disruption of circadian rhythms in the suprachiasmatic nucleus causes helplessness, behavioral despair, and anxiety-like behavior in mice. Biol Psychiatry. 2016; 80(11):827-35. [DOI:10.1016/j.biopsych.2016.03.1050] [PMID] [PMCID]
22.Koksal E, Dost B, Terzi O, Ustun YB, Özdin S, Bilgin S. Evaluation of depression and anxiety levels and related factors among operating theater workers during the novel Coronavirus (COVID-19) pandemic. J Perianesth Nurs. 2020; 35(5):472-7. [DOI:10.1016/j.jopan.2020.06.017] [PMID] [PMCID]
23.Dubey S, Biswas P, Ghosh R, Chatterjee S, Dubey MJ, Chatterjee S, et al. Psychosocial impact of COVID-19. Diabetes Metab Syndr. 2020; 14(5):779-88. [DOI:10.1016/j.dsx.2020.05.035] [PMID] [PMCID]
24.Pappa S, Ntella V, Giannakas T, Giannakoulis V G, Papoutsi E, Katsaounou P. Prevalence of depression, anxiety, and insomnia among healthcare workers during the COVID-19 pandemic: A systematic review and meta-analysis. Brain Behav Immun. 2020; 88:901-7. [DOI:10.1016/j.bbi.2020.05.026] [PMID] [PMCID]
25.Rahmanian M, Kamali AR, Mosalanezhad H, Foroughian M, Kalani N, Hatami N, et al. [Evaluation of anxiety of medical and non-medical staff in exposure and non-exposure to new Corona Virus (COVID-19) (Persian)]. J Arak Univ Med Sci. 2020; 23(5):710-23. [DOI:10.32598/JAMS.23.COV.3577.3]
26.Díaz-Morales JF. Anxiety during adolescence: Considering morningness-eveningness as a risk factor. Sleep Biol Rhythms. 2016; 14(2):141-7. [DOI:10.1007/s41105-015-0032-8]
27.Chelminski I, Petros TV, Plaud JJ, Ferraro FR. Psychometric properties of the reduced Horne and Ostberg questionnaire. Pers Individ Dif. 2020; 29(3):469-78. [DOI:10.1016/S0191-8869(99)00208-1]
28.Caci H, Deschaux O, Adan A, Natale V. Comparing three morningness scales: Age and gender effects, structure and cut-off criteria. Sleep Med. 2009; 10(2):240-5. [DOI:10.1016/j.sleep.2008.01.007] [PMID]
29.Ziaei M, Amiri SH, Molavi H. The relationship between circadian type scores and reaction time in the morning and evening. Adv Cogn Sci. 2007; 9(2):47-53. https://icssjournal.ir/article-1-365-en.html
30.Buysse DJ, Reynolds Iii CF, Monk TH, Berman SR, Kupfer DJ. The Pittsburgh sleep quality index: A new instrument for psychiatric practice and research. Psychiatry Res. 1989; 28(2):193-213. [DOI:10.1016/0165-1781(89)90047-4]
31.Ho JC, Lee MB, Chen RY, Chen CJ, Chang WP, Yeh CY, et al. Work-related fatigue among medical personnel in Taiwan. J Formos Med Assoc. 2013; 112(10):608-15. [DOI:10.1016/j.jfma.2013.05.009]
32.Hasanzadeh M, Alavi K, Ghalehbandi M, Yad Z, Gharaei B, Sadeghikia A. [Sleep quality in Iranian drivers recognized as responsible for severe road accidents (Persian)]. J Res Behav Sci. 2008; 6(2):97-107. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=139818
33.Alipour A, Ghadami A, Alipour Z, Abdollahzadeh H. [Preliminary validation of the Corona disease anxiety scale (CDAS) in the Iranian sample (Persian)]. Q J Health Psychol. 2020; 8(4):163-175. [DOI:10.30473/HPJ.2020.52023.4756]
متن کامل: (574 مشاهده)
مقدمه
ریتم شبانه‌روزی جلوه درونی روز خورشیدی است. این ریتم 24ساعته توسط ساعت‌های مولکولی در مغز کنترل می‌شود که با قرار گرفتن در معرض چرخه روشنایی و تاریکی 24 ساعت شبانه‌روز تنظیم می‌شود. ریتم شبانه‌روزی اجازه می‌دهد تا هماهنگ‌سازی فرایندهای بیولوژیکی و رفتاری را با محیط زمانی بیرونی داشته باشیم. بنابراین زمان بهینه وقایع فیزیولوژیکی توسط این نگهبان داخلی تنظیم می‌شود [1]. ریتم شبانه‌روزی بر چندین فرایند مانند چرخه خواب و بیداری، خلق‌و‌خوی، سطح هورمون‌ها، شناخت و درجه حرارت تأثیر می‌گذارد [2]. در ارتباط با ساعات زیستی و زمان روان‌شناسی، پژوهش‌ها نشان می‌دهد که افراد را می‌توان در یک سنخ شبانه‌روزی دوقطبی از شامگاهی تا صبحگاهی طبقه‌بندی کرد. در این خصوص دو تیپ صبحگاهی و شامگاهی مطرح شده است که ترجیحات خاص و تفاوت‌هایی با هم دارند. در میانه این دو تیپ شبانه‌روزی گروهی قرار دارند که برخی خصوصیات آن‌ها شبیه تیپ شامگاهی و برخی شبیه تیپ صبحگاهی است. این گروه از نوع تیپ میانی هستند [3]. تیپ صبحگاهی زودتر بلند می‌شوند و زودتر به رختخواب می‌روند. در اوایل روز انرژی بیشتری دارند و فعال‌تر هستند. در حالی که تیپ شبانگاهی دیرتر به رختخواب می‌روند و صبح‌ها به‌سختی بیدار می‌شوند و احساس خستگی دارند [4 ,5].
پژوهش‌ها نشان داده است که تیپ صبحگاهی، سلامت روان و بهزیستی بالاتری را تجربه می‌کند، اما تیپ شامگاهی در مقایسه با تیپ صبحگاهی، سلامت روان پایین‌تر، اختلالات خلقی، عواطف منفی و رفتارهای مخرب سلامتی بیشتری گزارش می‌کنند [6, 7, 8]. مطالعات در مورد الگوهای شبانه‌روزی و کیفیت زندگی در بزرگسالان به طور کلی ارتباطی بین تیپ شبانگاهی و کیفیت پایین زندگی را نشان داده است. در یک مطالعه کوهورت متشکل از 2976 شرکت‌کننده 40 تا 69ساله، نتایج نشان داد فعالیت بدنی کم و کیفیت زندگی پایین در تیپ شامگاهی بیشتر دیده می‌شود و رفتارهایی از قبیل استعمال دخانیات و خوردن نوشیدنی‌های کافئین‌دار قبل از خواب که با کیفیت خواب تداخل می‌کند، در این تیپ شایع است [9]. بنابراین ریتم شبانه‌روزی می‌تواند بر خواب و کیفیت خواب تأثیر بگذارد. خواب یکی از شاخص‌های سلامتی است و بخش بزرگی از زمان زندگی انسان را به خود اختصاص می‌دهد. خواب یک فرایند مهم در ثبات عملکرد رفتاری و عاطفی افراد محسوب می‌شود [10] و برای عملکرد بهینه ارگانیسم مهم است و اثرات آن از طریق اصلاح فعالیت مغز اعمال می‌شود [11]. به علاوه خواب بخشی از ریتم شبانه‌روزی است که با عملکرد سیستم عصبی خودمختار مرتبط است. این یک فرایند فیزیولوژیکی پیچیده ذاتی برای هر فرد است و سایش روزانه سیستم‌های اصلی بدن، مانند گردش خون، تنفس، اسکلتی‌عضلانی و سیستم عصبی مرکزی در هنگام خواب ترمیم می‌شود. خواب همچنین نقش مهمی در ادغام خاطرات، یادگیری، رشد جسمی، تنظیم احساسات و کیفیت زندگی دارد. محرومیت پایدار از خواب منجر به کاهش راندمان سیستم ایمنی بدن می‌شود و خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی، فشار خون بالا، چاقی و دیابت را افزایش می‌دهد [12].
مشکلات مربوط به خواب و تغییر در ساختار خواب می‌تواند تأثیرات مخربی بر سلامت جسمانی و روانی افراد بگذارد. کیفیت خواب ضعیف با پیامدهای منفی سلامتی مانند خستگی و ضعف، کیفیت پایین زندگی، اختلال شناختی، افزایش اضطراب و افسردگی و افزایش خطر ابتلا به بیماری همراه است [14 ،13]. تحقیقات نشان داده‌اند که تیپ شامگاهی با اختلالات در شروع و حفظ خواب، خواب‌آلودگی بیش از حد، خواب غیر نیروبخش و کیفیت پایین خواب ارتباط دارد [15]. کیفیت خواب چندوجهی است و از تعاملات پیچیده بین عوامل اجتماعی‌محیطی، رفتاری و روانی و همچنین فیزیولوژیکی افراد ناشی می‌شود [2]. بسیاری از تحقیقات نشان داده‌اند که تیپ شبانگاهی با اختلالات در شروع و حفظ خواب، خواب‌آلودگی بیش از حد، خواب غیرنیروبخش و کیفیت پایین خواب ارتباط دارد [16, 17 ,18].
اختلال در تنظیم ریتم شبانه‌روزی (مستقل از اختلال خواب) ممکن است یک خطر برای بیماری عصبی‌روانی باشد [19]. پژوهش‌ها حاکی از ارتباط بین اختلال در ریتم شبانه‌روزی و اضطراب است [20, 21]. یکی از اضطراب‌زا‌های شدید، عوامل تهدید‌کننده سلامت و زندگی افراد است. در حال حاضر کروناویروس خطر بزرگی برای بشر محسوب می‌شود. در دسامبر سال 2019، شیوع بیماری کروناویروس جدید 2019 (کووید-19) در ووهان چین اتفاق افتاد. سپس به‌سرعت در سرتاسر جهان پخش شد. سازمان بهداشت جهانی، در 11 مارس سال 2020 همه‌گیری بیماری کووید-19 را اعلام کرد [22]. زنگ خطر ناشی از کووید-19 به بحرانی با پیامدهای بی‌سابقه در سراسر جهان تبدیل شده است. تأثیر اقدامات بهداشتی مربوط به همه‌گیری، از جمله قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی در سلامت روان افراد جامعه مشهود است. پژوهش‌های اخیر افزایش اضطراب و نگرانی را درهنگام شیوع کووید-19 نشان می‌دهد [23, 24, 25]. در زمینه رابطه اضطراب و تیپهای شبانه‌روزی مطالعات اندکی انجام گرفته است. با این حال یافتههای این مطالعات ارتباط معنی‌داری بین تیپ شامگاهی با اضطراب نشان می‌دهند [26]. پژوهشگران هیچ تحقیقی که افراد دارای تیپهای مختلف شبانه‌روزی را از نظر اضطراب کرونا مقایسه کنند نیافتند. از آنجا که ریتم شبانه‌روزی درونی با اختلالات اضطرابی و کیفیت خواب در ارتباط است، این امکان وجود دارد که تیپهای مختلف صبحگاهی، میانی و شامگاهی در دوران شیوع کووید-19 کیفیت خواب و اضطراب کرونای متفاوتی را تجربه کنند. بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش ریتم‌های شبانه‌روزی بر کیفیت خواب و اضطراب کرونا انجام شد.
مواد و روش‌ها
این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش‌شناسی در زمره پژوهش‌های توصیفی از نوع علی‌مقایسه‌ای قرار دارد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه افراد 18 تا 50ساله بود که به صورت اینترنتی در پژوهش شرکت کردند. این روش با توجه به محدودیت تردد هنگام جدی شدن خطر کرونا در ایران انتخاب شد. جهت نمونه‌گیری تمام هفتصد نفری ( 436 زن و 264 مرد) که پرسش‌نامه را به صورت آنلاین تکمیل کردند، انتخاب شدند.
ابزارهای پژوهش
پرسش‌نامه صبحگاهی-شامگاهی
پرسش‌نامه صبحگاهی-شامگاهی یک پرسش‌نامه خودارزیابی 19سؤالی است که به منظور مشخص کردن ریخت شبانه‌روزی افراد توسط هورن و استبرگ تدوین شده است. سؤالات پرسش‌نامه دارای تعداد گزینه‌های متفاوت و نمره‌گذاری اختصاصی است و با پرسش از ساعات خواب و بیداری و ترجیحات ساعات بدنی برای کارهای بدنی و ذهنی، ریخت شبانه‌روزی فرد را تعیین می‌کند. گزینه‌های پرسش‌نامه دارای ارزش‌های مساوی نیستند و بر اساس تحلیل‌های اولیه سازندگان آن به گزینه‌های برخی از سؤالات ارزش‌های متفاوتی با سایر سؤالات داده شده است. دامنه نمرات از 16 تا 86 متغیر است و نمره بالا نشان‌دهنده صبحگاهی بودن بیشتر است و نمره پایین‌تر نشانه شامگاهی بودن بیشتر است. نسخه اصلی پرسش‌نامه افراد را در پنج طبقه برحسب نمره‌شان دسته‌بندی می‌کند: 86-70 کاملاً صبحگاهی، 59-69 صبحگاهی، 58-42 معتدل، 31-41 نسبتاً شامگاهی و 30-16 کاملاً شامگاهی [27]. در پژوهش کاکی و همکاران میزان کلی آلفای آزمون را 0/82 اعلام کردند [28]. در ایران نیز ضیایی، امیری و مولوی اعتبار صوری پرسش‌نامه را تأیید کردند و میزان آلفای کرونباخ آن را 0/77 گزارش کردند [29].
پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ
شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ توسط بویس و همکاران (1989) برای اندازه‌گیری کیفیت خواب و کمک به افرادی که مشکلات خواب دارند ساخته شد [30]. این پرسش‌نامه نگرش افراد را پیرامون کیفیت خواب در طی چهار هفته گذشته بررسی می‌کند. پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ دارای هفت خرده‌مقیاس است. نمره هریک از مقیاس‌های پرسش‌نامه بین صفر تا سه قرار می‌گیرد. نمرات صفر تا سه در هر مقیاس به ترتیب بیانگر وضعیت طبیعی، وجود مشکل خفیف، متوسط و شدید است. حاصل جمع نمرات مقیاس‌های هفت‌گانه، نمره کلی را تشکیل می‌دهد که بین صفر تا 21 خواهد بود. نمره کلی پرسش‌نامه پنج و یا بیشتر به معنی نامناسب بودن کیفیت خواب خواهد بود. میانگین بالا بیانگر وضعیت بد هر گروه در هر مؤلفه است. پایایی پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ با استفاده از روش آلفای کرونباخ 0/83 برآورد شده است [31]. در نسخه ایرانی این پرسش‌نامه روایی 0/82 به دست آمد [32]. در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد و 0/71 به دست آمد.
مقیاس اضطراب کرونا ویروس
این ابزار جهت سنجش اضطراب ناشی از شیوع ویروس کرونا در کشور ایران توسط علی‌پور و همکاران (1398) تهیه و اعتباریابی شده است [33]. نسخه نهایی این ابزار دارای هجده گویه و دو مؤلفه است. گویه‌های یک تا نه علائم جسمانی را می‌سنجد. این ابزار در طیف چهاردرجه‌ای لیکرت(هرگز= صفر، گاهی اوقات= یک، بیشتر اوقات= دو و همیشه= سه) نمره‌گذاری می‌شود. بنابراین بیشترین و کمترین نمره‌ای که افراد پاسخ‌دهنده در این پرسش‌نامه کسب می‌کنند بین صفر تا 54 است. نمرات بالا در این پرسش‌نامه نشان‌دهنده سطح بالاتری از اضطراب در افراد است. پایایی این ابزار با استفاده از روش آلفای کرونباخ برای عامل اول 0/879=α، عامل دوم 0/861=α و برای کل پرسش‌نامه 0/919=α به دست آمد. در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد و ضریب عامل اول 0/87 و عامل دوم 0/90 به دست آمد. جهت تحلیل داده‌ها، از نرم‌افزار SPSS نسخه 25 و تحلیل واریانس چندمتغیره و آزمون شفه استفاده شد.
یافته‌ها
در پژوهش حاضر 700 نفر شرکت داشتند که 107 نفر از زنان (24/5 درصد) دارای ریتم صبحگاهی، 65 نفر (14/9 درصد) ریتم شامگاهی و 264 نفر (60/6 درصد) دارای ریتم میانی بودند. 41 نفر از مردان (15/5 درصد) دارای ریتم صبحگاهی، 75 نفر (28/4 درصد) ریتم شامگاهی و 148 نفر (56/1 درصد) دارای ریتم میانی بودند. در جدول شماره 1 میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش در گروه‌های مختلف گزارش شده است.
.jpg)
نتایج جدول شماره 1 نشان می‌دهد که میانگین اضطراب روانی کرونا و اضطراب بدنی کرونا در زنان و مردان با ریتم شامگاهی بالاتر از سایر ریتم‌هاست. همچنین میانگین کیفیت ذهنی خواب و تأخیر در به خواب رفتن در زنان و مردان دارای ریتم شامگاهی بالاتر است، اما اختلالات خواب در زنان با ریتم شامگاهی و در مردان با ریتم صبحگاهی بالاتر بوده است و درنهایت نمره کل کیفیت خواب در زنان و مردان با ریتم شامگاهی بالاتر است که بیانگر پایین بودن کیفیت خواب در این ریتم است. در ادامه با توجه به اینکه متغیرهای اضطراب کرونا و کیفیت خواب برحسب جنسیت و ریتم‌های شبانه‌روزی بررسی می‌شود، به منظور آزمودن فرضیه از آزمون تحلیل واریانس چندمتغیره استفاده شد که نتایج آن در جدول شماره 2 نشان داده شده است.
.jpg)
نتایج جدول شماره 2 نشان می‌دهد که تفاوت بین گروه‌ها بر حسب اضطراب کرونا و جنس در مؤلفه اضطراب روانی کرونا در سطح معنادار است. نتایج تحلیل واریانس چندمتغیره تفاوت گروه‌های مورد‌مطالعه در متغیر پژوهش را به صورت کلی نشان می‌دهد. جهت تعیین اینکه بین کدام گروه‌ها تفاوت معنادار وجود دارد، از آزمون تعقیبی شفه استفاده شد که نتایج در جدول شماره 3 ارائه شده است.
.jpg)
نتایج حاصل از آزمون شفه که در جدول شماره 3 ارائه شده است نشان می‌دهد که تفاوت میانگین گروه 1 (ریتم صبحگاهی) با گروه 2 ( ریتم شامگاهی) بیشتر از سایر تفاوت میانگین‌هاست
نتایج جدول شماره 4 نشان می‌دهد که تفاوت بین گروه‌ها بر حسب کیفیت خواب و جنس در سطح معنادار است.
.jpg)
نتایج تحلیل واریانس چندمتغیره تفاوت گروه‌های مورد مطالعه در متغیر پژوهش را به صورت کلی نشان می‌دهد جهت تعیین این که بین کدام گروه‌ها تفاوت معنادار وجود دارد از آزمون تعقیبی شفه استفاده شد که نتایج آن در جدول شماره 5 ارائه شده است.
.jpg)
نتایج حاصل از آزمون شفه که در جدول شماره 5 ارائه شده است نشان می‌دهد که تفاوت میانگین گروه یک (ریتم صبحگاهی) با گروه دو (ریتم شامگاهی) بیشتر از سایر تفاوت میانگین‌هاست.
بحث
هدف از انجام این پژوهش بررسی ارتباط ریتم شبانه‌روزی با کیفیت خواب و اضطراب کرونا بود. یافته‌ها بیانگر آن است که تیپ شامگاهی درمجموع از کیفیت خواب پایین‌تری نسبت به تیپ صبحگاهی و میانه برخوردار است و تیپ صبحگاهی نسبت به دو گروه دیگر کیفیت خواب بالاتری را گزارش می‌دهد. این یافته‌ها با نتایج پژوهش کارسیوفو همسو بود [4]. پژوهشی که کارسیفو بر روی 591 دانشجو انجام داد حاکی از آن بود که تیپ صبحگاهی از عواطف مثبت و کیفیت خواب مناسب‌تری در مقایسه با تیپ شبانگاهی برخوردار است. اید و همکاران به بررسی صد کودک بین شش تا دوازده سال پرداختند. پژوهش آن‌ها نشان داد اختلال در خواب در بین کودکانی که دارای تیپ شبانگاهی بودند، ب ه‌طور قابل توجهی بالاتر بود که با یافتههای این پژوهش هماهنگ است [2]. همچنین نتایج پژوهش حاضر با نتایج پژوهش‌های رودریگزگونزالس مورو و همکاران و سو و همکاران همسوست [15 ،9]. این پژوهش‌ها به بررسی تیپهای شبانه‌روزی با کیفیت خواب پرداختند و دریافتند که به طور کلی تیپ شبانگاهی در مقایسه با سایر تیپ‌ها از کیفیت خواب پایین‌تری برخوردار هستند. در تبیین یافتههای پژوهش حاضر می‌توان چنین مطرح کرد که افراد دارای تیپ صبحگاهی (کسانی که تمایل به کار در صبح دارند) معمولاً خیلی زود به رختخواب می‌روند و صبح‌ها نیز زودتر بیدار می‌شوند و عملکرد مطلوب آن‌ها در طول صبح اتفاق می‌افتد که معمولاً با چرخه خورشیدی هماهنگ است. در حالی که افراد شامگاهی (کسانی که تمایل به کار در بعدازظهر دارند) دیرتر به رختخواب می‌روند و دیرتر نیز از خواب برمی‌خیزند و عملکرد آن‌ها در اواخر روز بهینه است [15]. با این حال در جوامع مدرن، زمان فعالیت و استراحت در انسان ناشی از تنش و پویایی بین قطب‌ها‌ی متضاد زمان اجتماعی خارجی (به عنوان مثال، ساعت کار و اوقات فراغت) و زمان بیولوژیکی درونی فرد است. عدم تطابق بین این دو باعث ایجاد «محدودیت خواب اجتماعی» می‌شود [5]. در جوامع امروزی شروع فعالیت‌های روزانه معمولاً با طلوع خورشید آغاز می‌شود. بنابراین زمان اجتماعی و زمان بیولوژیکی درونی در افراد دارای تیپ صبحگاهی هم‌خوانی مناسبی با هم دارند. درنتیجه محدودیت خواب اجتماعی کمتری را تجربه می‌کنند. تطابق زمان فعالیت و استراحت با ساعت زیستی درونی آن‌ها منجر به افزایش کیفیت خواب آن‌ها می‌شود. در حالی که ریتم شبانه‌روزی سنخ شامگاهی برای فعالیت در اواخر روز برنامه‌ریزی شده است. پس به‌ناچار فرد برای پاسخ به تقاضای اجتماعی مجبور است برخلاف تنظیمات ساعت بیولوژیکی خویش، صبح زود فعالیت‌های خود را آغاز کند. این اختلال در ریتم شبانه‌روزی، به نظر می‌رسد منجر به کاهش کیفیت خواب و افزایش اختلالات خواب می‌شود. با این حال انتظار پژوهشگران این بود که در دوران محدودیت‌های اجتماعی به خاطر شیوع ویروس کرونا، افراد فعالیت‌های اجتماعی کمتری داشته باشند و به دلیل ماندن در خانه، زمان استراحت و فعالیت آن‌ها با ساعت بیولوژیکی درونی‌شان منطبق شود و ناهماهنگی کمتری را تجربه کنند و درنتیجه از لحاظ کیفیت خواب تفاوتی بین تیپ صبحگاهی و شامگاهی نباشد، اما یافته‌ها نشان می‌دهد همچنان تیپ شبانگاهی کیفیت خواب پایین‌تری تجربه می‌کند. شاید به این دلیل که در کشور ما قرنطینه به صورت کامل اجرا نشد و تنها ساعات کاری میزان محدودی تغییر کرد. این تغییر اکثراً شامل کاهش ساعت کار در بعدازظهر بود و زمان شروع ساعت کاری در صبح تغییر محسوسی نداشت.
یافته دیگر این پژوهش بیانگر آن است که تیپ شامگاهی اضطراب کرونای بالاتری نسبت به تیپ صبحگاهی و میانه تجربه می‌کند. جست‌وجوی ما برای یافتن پژوهشی درباره ارتباط اضطراب کرونا و تیپ شامگاهی بی‌نتیجه ماند. با وجود این مرور مطالعات گذشته بیانگر ارتباط بین اضطراب و سنخ شامگاهی است. از آن جمله پژوهش کاکس و اولاتونجی که به بررسی 151 بزرگسال پرداختند [6]. آن‌ها دریافتند تیپ شامگاهی علاوه بر مشکلات خواب، اضطراب بیشتری نسبت به تیپ صبحگاهی نشان می‌دهد که با یافتههای این پژوهش هم‌خوان است. همچنین دیازمورالس به بررسی 1406 نوجوان دوازده تا شانزده‌ساله پرداخت [26]. یافتههای پژوهش او بیانگر آن است که نوجوانان دارای تیپ شامگاهی اضطراب بالاتری نشان می‌دهند که با نتایج این پژوهش همسوست. همچنین نتایج پژوهش حاضر با پژوهش کارسیوفو [6] که نشان‌دهنده ارتباط تیپ شبانگاهی با اضطراب است هم‌خوانی دارد. در تبیین این یافته‌ها می‌توان بیان کرد به نظر می‌رسد اضطراب می‌تواند پیامد یک بدنظمی بین ریتم‌های درونی و بیرونی باشد. نتایج پژوهش‌هایی که اضطراب را در تیپهای شامگاهی گزارش داده‌اند، می‌تواند منتج از خواست‌های محیطی جامعه، مبتنی بر رجحان فعالیت در صبح نیز باشد. برای چنین سنخ‌هایی سازگاری با چنین خواستی مشکل است. از سوی دیگر با توجه به اینکه عادات نامنظم خواب و بیداری و محرومیت اجتماعی خواب در سنخ شامگاهی بیشتر است، این افراد بیشتر علائم بی‌خوابی را گزارش می‌دهند که می‌تواند آن‌ها را در مقابل اضطراب آسیب‌پذیر کند. به علاوه با توجه به اینکه سیستم‌های عصبی مرتبط با عواطف و هیجان‌ها، مانند لیمبیک، انتقال‌دهنده‌ها‌ی عصبی مونوآمین و محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال همه از ریتم شبانه‌روزی تأثیر می‌پذیرند، بنابراین منطقی است که انتظار داشته باشیم که اختلال گسترده در ریتم شبانه‌روزی درون‌زاد به شیوع و ماندگاری اختلالات اضطرابی کمک می‌کند [1].
این پژوهش همانند تحقیقات دیگر دارای محدودیت‌هایی بود از جمله اینکه افراد با تیپهای متفاوت شبانه‌روزی در ساعات مختلف روز میزان استرس و اضطراب متفاوتی را گزارش می‌کنند. به دلیل استفاده از پرسش‌نامه آنلاین امکان کنترل زمان پاسخ‌دهی وجود نداشت. از سوی دیگر نمونه، افراد با‌سوادی که دسترسی به اینترنت داشتند را شامل می‌شود. بنابراین در تعمیم نتایج به تمام افراد جامعه باید با احتیاط عمل کرد. همچنین پیشنهاد می‌شود با توجه به خلأ پژوهشی موجود در این زمینه، پژوهش‌های دیگری به بررسی ریتم‌های شبانه‌روزی با کنترل زمان پاسخ‌دهی بپردازند.
نتیجه‌گیری
با توجه به اینکه تیپ شامگاهی در مقایسه با تیپ صبحگاهی عادت‌های نامناسب خواب، اختلال در ریتم شبانه‌روزی، تأخیر خواب و کمبود خواب بیشتری را تجربه می‌کنند، می‌توان انتظار داشت که آن‌ها در مقابل محرک استرس‌زایی همچون شیوع بیماری همه‌گیر کووید-19 سطوح بالاتری از اضطراب را در مقایسه با دو تیپ صبحگاهی و میانی نشان دهند. افزایش تجربه اضطراب و فعالیت بیشتر محور (HPA) در تیپ شامگاهی منجر به افزایش کورتیزل در بدن آن‌ها می‌شود، سطوح افزایش‌یافته کورتیزول، سیستم ایمنی بدن آن‌ها را تضعیف می‌کند و آن‌ها را در معرض خطر در این دوران قرار می‌دهد. به نظر می‌رسد مداخلاتی مناسب، برای افراد تیپ شامگاهی که اضطراب و کیفیت خواب پایینی را در این دوران تجربه می‌کنند، ضروری باشد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پژوهش حاضر دارای نامه تأییدیه اخلاق از مرکز رشد واحدهای فناوری دانشگاه رازی، مؤسسه مطالعاتی روان‌پویش به شماره 99133 است.
حامی مالی
این تحقیق حاصل کار پژوهشی دانشجویان دکتری دانشگاه رازی است.
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در نگارش اولیه مقاله یا بازنگری آن سهیم بودند و همه با تأیید نهایی مقاله حاضر، مسئولیت دقت و صحت مطالب مندرج در آن را می‌پذیرند.
تعارض منافع
نویسندگان تصریح می‌کنند هیچ‌گونه تضاد منافعی در مطالعه حاضر وجود ندارد.
ریتم شبانه‌روزی جلوه درونی روز خورشیدی است. این ریتم 24ساعته توسط ساعت‌های مولکولی در مغز کنترل می‌شود که با قرار گرفتن در معرض چرخه روشنایی و تاریکی 24 ساعت شبانه‌روز تنظیم می‌شود. ریتم شبانه‌روزی اجازه می‌دهد تا هماهنگ‌سازی فرایندهای بیولوژیکی و رفتاری را با محیط زمانی بیرونی داشته باشیم. بنابراین زمان بهینه وقایع فیزیولوژیکی توسط این نگهبان داخلی تنظیم می‌شود [1]. ریتم شبانه‌روزی بر چندین فرایند مانند چرخه خواب و بیداری، خلق‌و‌خوی، سطح هورمون‌ها، شناخت و درجه حرارت تأثیر می‌گذارد [2]. در ارتباط با ساعات زیستی و زمان روان‌شناسی، پژوهش‌ها نشان می‌دهد که افراد را می‌توان در یک سنخ شبانه‌روزی دوقطبی از شامگاهی تا صبحگاهی طبقه‌بندی کرد. در این خصوص دو تیپ صبحگاهی و شامگاهی مطرح شده است که ترجیحات خاص و تفاوت‌هایی با هم دارند. در میانه این دو تیپ شبانه‌روزی گروهی قرار دارند که برخی خصوصیات آن‌ها شبیه تیپ شامگاهی و برخی شبیه تیپ صبحگاهی است. این گروه از نوع تیپ میانی هستند [3]. تیپ صبحگاهی زودتر بلند می‌شوند و زودتر به رختخواب می‌روند. در اوایل روز انرژی بیشتری دارند و فعال‌تر هستند. در حالی که تیپ شبانگاهی دیرتر به رختخواب می‌روند و صبح‌ها به‌سختی بیدار می‌شوند و احساس خستگی دارند [4 ,5].
پژوهش‌ها نشان داده است که تیپ صبحگاهی، سلامت روان و بهزیستی بالاتری را تجربه می‌کند، اما تیپ شامگاهی در مقایسه با تیپ صبحگاهی، سلامت روان پایین‌تر، اختلالات خلقی، عواطف منفی و رفتارهای مخرب سلامتی بیشتری گزارش می‌کنند [6, 7, 8]. مطالعات در مورد الگوهای شبانه‌روزی و کیفیت زندگی در بزرگسالان به طور کلی ارتباطی بین تیپ شبانگاهی و کیفیت پایین زندگی را نشان داده است. در یک مطالعه کوهورت متشکل از 2976 شرکت‌کننده 40 تا 69ساله، نتایج نشان داد فعالیت بدنی کم و کیفیت زندگی پایین در تیپ شامگاهی بیشتر دیده می‌شود و رفتارهایی از قبیل استعمال دخانیات و خوردن نوشیدنی‌های کافئین‌دار قبل از خواب که با کیفیت خواب تداخل می‌کند، در این تیپ شایع است [9]. بنابراین ریتم شبانه‌روزی می‌تواند بر خواب و کیفیت خواب تأثیر بگذارد. خواب یکی از شاخص‌های سلامتی است و بخش بزرگی از زمان زندگی انسان را به خود اختصاص می‌دهد. خواب یک فرایند مهم در ثبات عملکرد رفتاری و عاطفی افراد محسوب می‌شود [10] و برای عملکرد بهینه ارگانیسم مهم است و اثرات آن از طریق اصلاح فعالیت مغز اعمال می‌شود [11]. به علاوه خواب بخشی از ریتم شبانه‌روزی است که با عملکرد سیستم عصبی خودمختار مرتبط است. این یک فرایند فیزیولوژیکی پیچیده ذاتی برای هر فرد است و سایش روزانه سیستم‌های اصلی بدن، مانند گردش خون، تنفس، اسکلتی‌عضلانی و سیستم عصبی مرکزی در هنگام خواب ترمیم می‌شود. خواب همچنین نقش مهمی در ادغام خاطرات، یادگیری، رشد جسمی، تنظیم احساسات و کیفیت زندگی دارد. محرومیت پایدار از خواب منجر به کاهش راندمان سیستم ایمنی بدن می‌شود و خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی، فشار خون بالا، چاقی و دیابت را افزایش می‌دهد [12].
مشکلات مربوط به خواب و تغییر در ساختار خواب می‌تواند تأثیرات مخربی بر سلامت جسمانی و روانی افراد بگذارد. کیفیت خواب ضعیف با پیامدهای منفی سلامتی مانند خستگی و ضعف، کیفیت پایین زندگی، اختلال شناختی، افزایش اضطراب و افسردگی و افزایش خطر ابتلا به بیماری همراه است [14 ،13]. تحقیقات نشان داده‌اند که تیپ شامگاهی با اختلالات در شروع و حفظ خواب، خواب‌آلودگی بیش از حد، خواب غیر نیروبخش و کیفیت پایین خواب ارتباط دارد [15]. کیفیت خواب چندوجهی است و از تعاملات پیچیده بین عوامل اجتماعی‌محیطی، رفتاری و روانی و همچنین فیزیولوژیکی افراد ناشی می‌شود [2]. بسیاری از تحقیقات نشان داده‌اند که تیپ شبانگاهی با اختلالات در شروع و حفظ خواب، خواب‌آلودگی بیش از حد، خواب غیرنیروبخش و کیفیت پایین خواب ارتباط دارد [16, 17 ,18].
اختلال در تنظیم ریتم شبانه‌روزی (مستقل از اختلال خواب) ممکن است یک خطر برای بیماری عصبی‌روانی باشد [19]. پژوهش‌ها حاکی از ارتباط بین اختلال در ریتم شبانه‌روزی و اضطراب است [20, 21]. یکی از اضطراب‌زا‌های شدید، عوامل تهدید‌کننده سلامت و زندگی افراد است. در حال حاضر کروناویروس خطر بزرگی برای بشر محسوب می‌شود. در دسامبر سال 2019، شیوع بیماری کروناویروس جدید 2019 (کووید-19) در ووهان چین اتفاق افتاد. سپس به‌سرعت در سرتاسر جهان پخش شد. سازمان بهداشت جهانی، در 11 مارس سال 2020 همه‌گیری بیماری کووید-19 را اعلام کرد [22]. زنگ خطر ناشی از کووید-19 به بحرانی با پیامدهای بی‌سابقه در سراسر جهان تبدیل شده است. تأثیر اقدامات بهداشتی مربوط به همه‌گیری، از جمله قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی در سلامت روان افراد جامعه مشهود است. پژوهش‌های اخیر افزایش اضطراب و نگرانی را درهنگام شیوع کووید-19 نشان می‌دهد [23, 24, 25]. در زمینه رابطه اضطراب و تیپهای شبانه‌روزی مطالعات اندکی انجام گرفته است. با این حال یافتههای این مطالعات ارتباط معنی‌داری بین تیپ شامگاهی با اضطراب نشان می‌دهند [26]. پژوهشگران هیچ تحقیقی که افراد دارای تیپهای مختلف شبانه‌روزی را از نظر اضطراب کرونا مقایسه کنند نیافتند. از آنجا که ریتم شبانه‌روزی درونی با اختلالات اضطرابی و کیفیت خواب در ارتباط است، این امکان وجود دارد که تیپهای مختلف صبحگاهی، میانی و شامگاهی در دوران شیوع کووید-19 کیفیت خواب و اضطراب کرونای متفاوتی را تجربه کنند. بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش ریتم‌های شبانه‌روزی بر کیفیت خواب و اضطراب کرونا انجام شد.
مواد و روش‌ها
این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش‌شناسی در زمره پژوهش‌های توصیفی از نوع علی‌مقایسه‌ای قرار دارد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه افراد 18 تا 50ساله بود که به صورت اینترنتی در پژوهش شرکت کردند. این روش با توجه به محدودیت تردد هنگام جدی شدن خطر کرونا در ایران انتخاب شد. جهت نمونه‌گیری تمام هفتصد نفری ( 436 زن و 264 مرد) که پرسش‌نامه را به صورت آنلاین تکمیل کردند، انتخاب شدند.
ابزارهای پژوهش
پرسش‌نامه صبحگاهی-شامگاهی
پرسش‌نامه صبحگاهی-شامگاهی یک پرسش‌نامه خودارزیابی 19سؤالی است که به منظور مشخص کردن ریخت شبانه‌روزی افراد توسط هورن و استبرگ تدوین شده است. سؤالات پرسش‌نامه دارای تعداد گزینه‌های متفاوت و نمره‌گذاری اختصاصی است و با پرسش از ساعات خواب و بیداری و ترجیحات ساعات بدنی برای کارهای بدنی و ذهنی، ریخت شبانه‌روزی فرد را تعیین می‌کند. گزینه‌های پرسش‌نامه دارای ارزش‌های مساوی نیستند و بر اساس تحلیل‌های اولیه سازندگان آن به گزینه‌های برخی از سؤالات ارزش‌های متفاوتی با سایر سؤالات داده شده است. دامنه نمرات از 16 تا 86 متغیر است و نمره بالا نشان‌دهنده صبحگاهی بودن بیشتر است و نمره پایین‌تر نشانه شامگاهی بودن بیشتر است. نسخه اصلی پرسش‌نامه افراد را در پنج طبقه برحسب نمره‌شان دسته‌بندی می‌کند: 86-70 کاملاً صبحگاهی، 59-69 صبحگاهی، 58-42 معتدل، 31-41 نسبتاً شامگاهی و 30-16 کاملاً شامگاهی [27]. در پژوهش کاکی و همکاران میزان کلی آلفای آزمون را 0/82 اعلام کردند [28]. در ایران نیز ضیایی، امیری و مولوی اعتبار صوری پرسش‌نامه را تأیید کردند و میزان آلفای کرونباخ آن را 0/77 گزارش کردند [29].
پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ
شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ توسط بویس و همکاران (1989) برای اندازه‌گیری کیفیت خواب و کمک به افرادی که مشکلات خواب دارند ساخته شد [30]. این پرسش‌نامه نگرش افراد را پیرامون کیفیت خواب در طی چهار هفته گذشته بررسی می‌کند. پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ دارای هفت خرده‌مقیاس است. نمره هریک از مقیاس‌های پرسش‌نامه بین صفر تا سه قرار می‌گیرد. نمرات صفر تا سه در هر مقیاس به ترتیب بیانگر وضعیت طبیعی، وجود مشکل خفیف، متوسط و شدید است. حاصل جمع نمرات مقیاس‌های هفت‌گانه، نمره کلی را تشکیل می‌دهد که بین صفر تا 21 خواهد بود. نمره کلی پرسش‌نامه پنج و یا بیشتر به معنی نامناسب بودن کیفیت خواب خواهد بود. میانگین بالا بیانگر وضعیت بد هر گروه در هر مؤلفه است. پایایی پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ با استفاده از روش آلفای کرونباخ 0/83 برآورد شده است [31]. در نسخه ایرانی این پرسش‌نامه روایی 0/82 به دست آمد [32]. در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد و 0/71 به دست آمد.
مقیاس اضطراب کرونا ویروس
این ابزار جهت سنجش اضطراب ناشی از شیوع ویروس کرونا در کشور ایران توسط علی‌پور و همکاران (1398) تهیه و اعتباریابی شده است [33]. نسخه نهایی این ابزار دارای هجده گویه و دو مؤلفه است. گویه‌های یک تا نه علائم جسمانی را می‌سنجد. این ابزار در طیف چهاردرجه‌ای لیکرت(هرگز= صفر، گاهی اوقات= یک، بیشتر اوقات= دو و همیشه= سه) نمره‌گذاری می‌شود. بنابراین بیشترین و کمترین نمره‌ای که افراد پاسخ‌دهنده در این پرسش‌نامه کسب می‌کنند بین صفر تا 54 است. نمرات بالا در این پرسش‌نامه نشان‌دهنده سطح بالاتری از اضطراب در افراد است. پایایی این ابزار با استفاده از روش آلفای کرونباخ برای عامل اول 0/879=α، عامل دوم 0/861=α و برای کل پرسش‌نامه 0/919=α به دست آمد. در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد و ضریب عامل اول 0/87 و عامل دوم 0/90 به دست آمد. جهت تحلیل داده‌ها، از نرم‌افزار SPSS نسخه 25 و تحلیل واریانس چندمتغیره و آزمون شفه استفاده شد.
یافته‌ها
در پژوهش حاضر 700 نفر شرکت داشتند که 107 نفر از زنان (24/5 درصد) دارای ریتم صبحگاهی، 65 نفر (14/9 درصد) ریتم شامگاهی و 264 نفر (60/6 درصد) دارای ریتم میانی بودند. 41 نفر از مردان (15/5 درصد) دارای ریتم صبحگاهی، 75 نفر (28/4 درصد) ریتم شامگاهی و 148 نفر (56/1 درصد) دارای ریتم میانی بودند. در جدول شماره 1 میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش در گروه‌های مختلف گزارش شده است.
نتایج جدول شماره 1 نشان می‌دهد که میانگین اضطراب روانی کرونا و اضطراب بدنی کرونا در زنان و مردان با ریتم شامگاهی بالاتر از سایر ریتم‌هاست. همچنین میانگین کیفیت ذهنی خواب و تأخیر در به خواب رفتن در زنان و مردان دارای ریتم شامگاهی بالاتر است، اما اختلالات خواب در زنان با ریتم شامگاهی و در مردان با ریتم صبحگاهی بالاتر بوده است و درنهایت نمره کل کیفیت خواب در زنان و مردان با ریتم شامگاهی بالاتر است که بیانگر پایین بودن کیفیت خواب در این ریتم است. در ادامه با توجه به اینکه متغیرهای اضطراب کرونا و کیفیت خواب برحسب جنسیت و ریتم‌های شبانه‌روزی بررسی می‌شود، به منظور آزمودن فرضیه از آزمون تحلیل واریانس چندمتغیره استفاده شد که نتایج آن در جدول شماره 2 نشان داده شده است.
نتایج جدول شماره 2 نشان می‌دهد که تفاوت بین گروه‌ها بر حسب اضطراب کرونا و جنس در مؤلفه اضطراب روانی کرونا در سطح معنادار است. نتایج تحلیل واریانس چندمتغیره تفاوت گروه‌های مورد‌مطالعه در متغیر پژوهش را به صورت کلی نشان می‌دهد. جهت تعیین اینکه بین کدام گروه‌ها تفاوت معنادار وجود دارد، از آزمون تعقیبی شفه استفاده شد که نتایج در جدول شماره 3 ارائه شده است.
نتایج حاصل از آزمون شفه که در جدول شماره 3 ارائه شده است نشان می‌دهد که تفاوت میانگین گروه 1 (ریتم صبحگاهی) با گروه 2 ( ریتم شامگاهی) بیشتر از سایر تفاوت میانگین‌هاست
نتایج جدول شماره 4 نشان می‌دهد که تفاوت بین گروه‌ها بر حسب کیفیت خواب و جنس در سطح معنادار است.
نتایج تحلیل واریانس چندمتغیره تفاوت گروه‌های مورد مطالعه در متغیر پژوهش را به صورت کلی نشان می‌دهد جهت تعیین این که بین کدام گروه‌ها تفاوت معنادار وجود دارد از آزمون تعقیبی شفه استفاده شد که نتایج آن در جدول شماره 5 ارائه شده است.
نتایج حاصل از آزمون شفه که در جدول شماره 5 ارائه شده است نشان می‌دهد که تفاوت میانگین گروه یک (ریتم صبحگاهی) با گروه دو (ریتم شامگاهی) بیشتر از سایر تفاوت میانگین‌هاست.
بحث
هدف از انجام این پژوهش بررسی ارتباط ریتم شبانه‌روزی با کیفیت خواب و اضطراب کرونا بود. یافته‌ها بیانگر آن است که تیپ شامگاهی درمجموع از کیفیت خواب پایین‌تری نسبت به تیپ صبحگاهی و میانه برخوردار است و تیپ صبحگاهی نسبت به دو گروه دیگر کیفیت خواب بالاتری را گزارش می‌دهد. این یافته‌ها با نتایج پژوهش کارسیوفو همسو بود [4]. پژوهشی که کارسیفو بر روی 591 دانشجو انجام داد حاکی از آن بود که تیپ صبحگاهی از عواطف مثبت و کیفیت خواب مناسب‌تری در مقایسه با تیپ شبانگاهی برخوردار است. اید و همکاران به بررسی صد کودک بین شش تا دوازده سال پرداختند. پژوهش آن‌ها نشان داد اختلال در خواب در بین کودکانی که دارای تیپ شبانگاهی بودند، ب ه‌طور قابل توجهی بالاتر بود که با یافتههای این پژوهش هماهنگ است [2]. همچنین نتایج پژوهش حاضر با نتایج پژوهش‌های رودریگزگونزالس مورو و همکاران و سو و همکاران همسوست [15 ،9]. این پژوهش‌ها به بررسی تیپهای شبانه‌روزی با کیفیت خواب پرداختند و دریافتند که به طور کلی تیپ شبانگاهی در مقایسه با سایر تیپ‌ها از کیفیت خواب پایین‌تری برخوردار هستند. در تبیین یافتههای پژوهش حاضر می‌توان چنین مطرح کرد که افراد دارای تیپ صبحگاهی (کسانی که تمایل به کار در صبح دارند) معمولاً خیلی زود به رختخواب می‌روند و صبح‌ها نیز زودتر بیدار می‌شوند و عملکرد مطلوب آن‌ها در طول صبح اتفاق می‌افتد که معمولاً با چرخه خورشیدی هماهنگ است. در حالی که افراد شامگاهی (کسانی که تمایل به کار در بعدازظهر دارند) دیرتر به رختخواب می‌روند و دیرتر نیز از خواب برمی‌خیزند و عملکرد آن‌ها در اواخر روز بهینه است [15]. با این حال در جوامع مدرن، زمان فعالیت و استراحت در انسان ناشی از تنش و پویایی بین قطب‌ها‌ی متضاد زمان اجتماعی خارجی (به عنوان مثال، ساعت کار و اوقات فراغت) و زمان بیولوژیکی درونی فرد است. عدم تطابق بین این دو باعث ایجاد «محدودیت خواب اجتماعی» می‌شود [5]. در جوامع امروزی شروع فعالیت‌های روزانه معمولاً با طلوع خورشید آغاز می‌شود. بنابراین زمان اجتماعی و زمان بیولوژیکی درونی در افراد دارای تیپ صبحگاهی هم‌خوانی مناسبی با هم دارند. درنتیجه محدودیت خواب اجتماعی کمتری را تجربه می‌کنند. تطابق زمان فعالیت و استراحت با ساعت زیستی درونی آن‌ها منجر به افزایش کیفیت خواب آن‌ها می‌شود. در حالی که ریتم شبانه‌روزی سنخ شامگاهی برای فعالیت در اواخر روز برنامه‌ریزی شده است. پس به‌ناچار فرد برای پاسخ به تقاضای اجتماعی مجبور است برخلاف تنظیمات ساعت بیولوژیکی خویش، صبح زود فعالیت‌های خود را آغاز کند. این اختلال در ریتم شبانه‌روزی، به نظر می‌رسد منجر به کاهش کیفیت خواب و افزایش اختلالات خواب می‌شود. با این حال انتظار پژوهشگران این بود که در دوران محدودیت‌های اجتماعی به خاطر شیوع ویروس کرونا، افراد فعالیت‌های اجتماعی کمتری داشته باشند و به دلیل ماندن در خانه، زمان استراحت و فعالیت آن‌ها با ساعت بیولوژیکی درونی‌شان منطبق شود و ناهماهنگی کمتری را تجربه کنند و درنتیجه از لحاظ کیفیت خواب تفاوتی بین تیپ صبحگاهی و شامگاهی نباشد، اما یافته‌ها نشان می‌دهد همچنان تیپ شبانگاهی کیفیت خواب پایین‌تری تجربه می‌کند. شاید به این دلیل که در کشور ما قرنطینه به صورت کامل اجرا نشد و تنها ساعات کاری میزان محدودی تغییر کرد. این تغییر اکثراً شامل کاهش ساعت کار در بعدازظهر بود و زمان شروع ساعت کاری در صبح تغییر محسوسی نداشت.
یافته دیگر این پژوهش بیانگر آن است که تیپ شامگاهی اضطراب کرونای بالاتری نسبت به تیپ صبحگاهی و میانه تجربه می‌کند. جست‌وجوی ما برای یافتن پژوهشی درباره ارتباط اضطراب کرونا و تیپ شامگاهی بی‌نتیجه ماند. با وجود این مرور مطالعات گذشته بیانگر ارتباط بین اضطراب و سنخ شامگاهی است. از آن جمله پژوهش کاکس و اولاتونجی که به بررسی 151 بزرگسال پرداختند [6]. آن‌ها دریافتند تیپ شامگاهی علاوه بر مشکلات خواب، اضطراب بیشتری نسبت به تیپ صبحگاهی نشان می‌دهد که با یافتههای این پژوهش هم‌خوان است. همچنین دیازمورالس به بررسی 1406 نوجوان دوازده تا شانزده‌ساله پرداخت [26]. یافتههای پژوهش او بیانگر آن است که نوجوانان دارای تیپ شامگاهی اضطراب بالاتری نشان می‌دهند که با نتایج این پژوهش همسوست. همچنین نتایج پژوهش حاضر با پژوهش کارسیوفو [6] که نشان‌دهنده ارتباط تیپ شبانگاهی با اضطراب است هم‌خوانی دارد. در تبیین این یافته‌ها می‌توان بیان کرد به نظر می‌رسد اضطراب می‌تواند پیامد یک بدنظمی بین ریتم‌های درونی و بیرونی باشد. نتایج پژوهش‌هایی که اضطراب را در تیپهای شامگاهی گزارش داده‌اند، می‌تواند منتج از خواست‌های محیطی جامعه، مبتنی بر رجحان فعالیت در صبح نیز باشد. برای چنین سنخ‌هایی سازگاری با چنین خواستی مشکل است. از سوی دیگر با توجه به اینکه عادات نامنظم خواب و بیداری و محرومیت اجتماعی خواب در سنخ شامگاهی بیشتر است، این افراد بیشتر علائم بی‌خوابی را گزارش می‌دهند که می‌تواند آن‌ها را در مقابل اضطراب آسیب‌پذیر کند. به علاوه با توجه به اینکه سیستم‌های عصبی مرتبط با عواطف و هیجان‌ها، مانند لیمبیک، انتقال‌دهنده‌ها‌ی عصبی مونوآمین و محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال همه از ریتم شبانه‌روزی تأثیر می‌پذیرند، بنابراین منطقی است که انتظار داشته باشیم که اختلال گسترده در ریتم شبانه‌روزی درون‌زاد به شیوع و ماندگاری اختلالات اضطرابی کمک می‌کند [1].
این پژوهش همانند تحقیقات دیگر دارای محدودیت‌هایی بود از جمله اینکه افراد با تیپهای متفاوت شبانه‌روزی در ساعات مختلف روز میزان استرس و اضطراب متفاوتی را گزارش می‌کنند. به دلیل استفاده از پرسش‌نامه آنلاین امکان کنترل زمان پاسخ‌دهی وجود نداشت. از سوی دیگر نمونه، افراد با‌سوادی که دسترسی به اینترنت داشتند را شامل می‌شود. بنابراین در تعمیم نتایج به تمام افراد جامعه باید با احتیاط عمل کرد. همچنین پیشنهاد می‌شود با توجه به خلأ پژوهشی موجود در این زمینه، پژوهش‌های دیگری به بررسی ریتم‌های شبانه‌روزی با کنترل زمان پاسخ‌دهی بپردازند.
نتیجه‌گیری
با توجه به اینکه تیپ شامگاهی در مقایسه با تیپ صبحگاهی عادت‌های نامناسب خواب، اختلال در ریتم شبانه‌روزی، تأخیر خواب و کمبود خواب بیشتری را تجربه می‌کنند، می‌توان انتظار داشت که آن‌ها در مقابل محرک استرس‌زایی همچون شیوع بیماری همه‌گیر کووید-19 سطوح بالاتری از اضطراب را در مقایسه با دو تیپ صبحگاهی و میانی نشان دهند. افزایش تجربه اضطراب و فعالیت بیشتر محور (HPA) در تیپ شامگاهی منجر به افزایش کورتیزل در بدن آن‌ها می‌شود، سطوح افزایش‌یافته کورتیزول، سیستم ایمنی بدن آن‌ها را تضعیف می‌کند و آن‌ها را در معرض خطر در این دوران قرار می‌دهد. به نظر می‌رسد مداخلاتی مناسب، برای افراد تیپ شامگاهی که اضطراب و کیفیت خواب پایینی را در این دوران تجربه می‌کنند، ضروری باشد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پژوهش حاضر دارای نامه تأییدیه اخلاق از مرکز رشد واحدهای فناوری دانشگاه رازی، مؤسسه مطالعاتی روان‌پویش به شماره 99133 است.
حامی مالی
این تحقیق حاصل کار پژوهشی دانشجویان دکتری دانشگاه رازی است.
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در نگارش اولیه مقاله یا بازنگری آن سهیم بودند و همه با تأیید نهایی مقاله حاضر، مسئولیت دقت و صحت مطالب مندرج در آن را می‌پذیرند.
تعارض منافع
نویسندگان تصریح می‌کنند هیچ‌گونه تضاد منافعی در مطالعه حاضر وجود ندارد.
References
1.Walker WH, Walton JC, DeVries AC, Nelson RJ. Circadian rhythm disruption and mental health. Transl Psychiatry. 2020; 10(1):28. [DOI:10.1038/s41398-020-0694-0] [PMID] [PMCID]
2.Eid M, Bou Saleh M, Melki I, Torbey P, Najem J, Saber M, at al. Evaluation of chronotype among children and associations with BMI, sleep, anxiety, and depression. Front Neurol. 2020; 11:416. [DOI:10.3389/fneur.2020.00416] [PMID] [PMCID]
3.Mohammadi N, Ghamarani A, Yarmohamadian A. [The effect of circadian rhythms (morningness- eveningness) on quality of sleep and behavioral problems in primary school students (Persian)]. Iran J Pediatr Nurs. 2016; 2(3):25-34. http://jpen.ir/article-1-111-en.pdf
4.Carciofo R. Morning affect, eveningness, and amplitude distinctness: Associations with negative emotionality, including the mediating roles of sleep quality, personality, and metacognitive beliefs. Chronobiol Int. 2020; 37(11):1565-79. [DOI:10.1080/07420528.2020.1798978] [PMID]
5.Blume C, Schmidt MH, Cajochen C. Effects of the COVID-19 lockdown on human sleep and rest-activity rhythms. Curr Biol. 2020; 30(14):R795-7. [DOI:10.1016/j.cub.2020.06.021] [PMID] [PMCID]
6.Cox RC, Olatunji BO. Differential associations between chronotype, anxiety, and negative affect: A structural equation modeling approach. J Affect Disord. 2019; 257:321-30. [DOI:10.1016/j.jad.2019.07.012] [PMID] [PMCID]
7.Taylor BJ, Hasler BP. Chronotype and mental health: Recent advances. Curr Psychiatry Rep. 2018; 20(8):59. [DOI:10.1007/s11920-018-0925-8] [PMID]
8.Carciofo R. Morningness-eveningness and affect: The mediating roles of sleep quality and metacognitive beliefs. Sleep Biol Rhythms. 2020; 18(1):17-26. [DOI:10.1007/s41105-019-00238-9]
9.Suh S, Yang H, Kim N, Yu J H, Choi S, Yun C, at al. Chronotype differences in health behaviors and health-related quality of life: A population-based study among aged and older adults. Behav Sleep Med. 2017; 15(5):361-76. [DOI:10.1080/15402002.2016.1141768] [PMID]
10.Sella E, Carbone E, Toffalini E, Borella E. Personality traits and sleep quality: The role of sleep-related beliefs. Pers Individ Dif. 2020; 156:109770. [DOI:10.1016/j.paid.2019.109770]
11.Madrid-Valero JJ, Rubio-Aparicio M, Gregory A, Sánchez-Meca J, Ordoñana JR. Twin studies of subjective sleep quality and sleep duration, and their behavioral correlates: Systematic review and meta-analysis of heritability estimates. Neurosci Biobehav Rev. 2020; 109:78-89. [DOI:10.1016/j.neubiorev.2019.12.028] [PMID]
12.Mendonça F, Mostafa SS, Morgado-Dias F, Ravelo-Garcia AG, Penzel T. A review of approaches for sleep quality analysis. IEEE Access. 2019; 7: 24527-46. [DOI:10.1109/ACCESS.2019.2900345]
13.Sun X H, Ma T, Yao S, Chen ZK, Xu WD, Jiang XY, at al. Associations of sleep quality and sleep duration with frailty and pre-frailty in an elderly population Rugao longevity and ageing study. BMC Geriatr. 2020; 20(1):9. [DOI:10.1186/s12877-019-1407-5] [PMID] [PMCID]
14.Dong D, Lou P, Wang J, Zhang P, Sun J, Chang G, et al. Interaction of sleep quality and anxiety on quality of life in individuals with type 2 diabetes mellitus. Health Qual Life Outcomes. 2020; 18(1):150. [DOI:10.1186/s12955-020-01406-z] [PMID] [PMCID]
15.Rodríguez-González-Moro MT, Rodríguez-González-Moro JM, Rivera-Caravaca JM, Vera-Catalán T, Simonelli-Muñoz AJ, Gallego-Gómez JI. Work shift and circadian rhythm as risk factors for poor sleep quality in public workers from Murcia (Spain). Int J Environ Res Public Health. 2020; 17(16):5881. [DOI:10.3390/ijerph17165881] [PMID] [PMCID]
16.Nicholson K, Rodrigues R, Anderson K. K, Wilk P, Guaiana G, Stranges S. Sleep behaviours and multimorbidity occurrence in middle-aged and older adults: Findings from the Canadian Longitudinal Study on Aging (CLSA). Sleep Med. 2020; 75:156-62 [DOI:10.1016/j.sleep.2020.07.002] [PMID]
17.Bakotic M, Radosevic-Vidacek B, Koscec Bjelajac AK. Morningness-eveningness and daytime functioning in university students: The mediating role of sleep characteristics. J Sleep Res. 2017; 26(2):210-8. [DOI:10.1111/jsr.12467] [PMID]
18.Carciofo R, Du F, Song N, Zhang K. Mind wandering, sleep quality, affect and chronotype: An exploratory study. PloS One. 2014, 9(3):e91285. [DOI:10.1371/journal.pone.0091285] [PMID] [PMCID]
19.Winkelman JW, de Lecea L. Sleep and neuropsychiatric illness. Neuropsychopharmacology. 2020; 45(1):1-2. [DOI:10.1038/s41386-019-0514-5] [PMID] [PMCID]
20.Difrancesco S, Lamers F, Riese H, Merikangas KR, Beekman AT, van Hemert AM, et al. Sleep, circadian rhythm, and physical activity patterns in depressive and anxiety disorders: A 2-week ambulatory assessment study. Depress Anxiety. 2019; 36(10):975-86. [DOI:10.1002/da.22949] [PMID] [PMCID]
21.Landgraf D, Long JF, Proulx CD, Barandas R, Malinow R, Welsh DK. Genetic disruption of circadian rhythms in the suprachiasmatic nucleus causes helplessness, behavioral despair, and anxiety-like behavior in mice. Biol Psychiatry. 2016; 80(11):827-35. [DOI:10.1016/j.biopsych.2016.03.1050] [PMID] [PMCID]
22.Koksal E, Dost B, Terzi O, Ustun YB, Özdin S, Bilgin S. Evaluation of depression and anxiety levels and related factors among operating theater workers during the novel Coronavirus (COVID-19) pandemic. J Perianesth Nurs. 2020; 35(5):472-7. [DOI:10.1016/j.jopan.2020.06.017] [PMID] [PMCID]
23.Dubey S, Biswas P, Ghosh R, Chatterjee S, Dubey MJ, Chatterjee S, et al. Psychosocial impact of COVID-19. Diabetes Metab Syndr. 2020; 14(5):779-88. [DOI:10.1016/j.dsx.2020.05.035] [PMID] [PMCID]
24.Pappa S, Ntella V, Giannakas T, Giannakoulis V G, Papoutsi E, Katsaounou P. Prevalence of depression, anxiety, and insomnia among healthcare workers during the COVID-19 pandemic: A systematic review and meta-analysis. Brain Behav Immun. 2020; 88:901-7. [DOI:10.1016/j.bbi.2020.05.026] [PMID] [PMCID]
25.Rahmanian M, Kamali AR, Mosalanezhad H, Foroughian M, Kalani N, Hatami N, et al. [Evaluation of anxiety of medical and non-medical staff in exposure and non-exposure to new Corona Virus (COVID-19) (Persian)]. J Arak Univ Med Sci. 2020; 23(5):710-23. [DOI:10.32598/JAMS.23.COV.3577.3]
26.Díaz-Morales JF. Anxiety during adolescence: Considering morningness-eveningness as a risk factor. Sleep Biol Rhythms. 2016; 14(2):141-7. [DOI:10.1007/s41105-015-0032-8]
27.Chelminski I, Petros TV, Plaud JJ, Ferraro FR. Psychometric properties of the reduced Horne and Ostberg questionnaire. Pers Individ Dif. 2020; 29(3):469-78. [DOI:10.1016/S0191-8869(99)00208-1]
28.Caci H, Deschaux O, Adan A, Natale V. Comparing three morningness scales: Age and gender effects, structure and cut-off criteria. Sleep Med. 2009; 10(2):240-5. [DOI:10.1016/j.sleep.2008.01.007] [PMID]
29.Ziaei M, Amiri SH, Molavi H. The relationship between circadian type scores and reaction time in the morning and evening. Adv Cogn Sci. 2007; 9(2):47-53. https://icssjournal.ir/article-1-365-en.html
30.Buysse DJ, Reynolds Iii CF, Monk TH, Berman SR, Kupfer DJ. The Pittsburgh sleep quality index: A new instrument for psychiatric practice and research. Psychiatry Res. 1989; 28(2):193-213. [DOI:10.1016/0165-1781(89)90047-4]
31.Ho JC, Lee MB, Chen RY, Chen CJ, Chang WP, Yeh CY, et al. Work-related fatigue among medical personnel in Taiwan. J Formos Med Assoc. 2013; 112(10):608-15. [DOI:10.1016/j.jfma.2013.05.009]
32.Hasanzadeh M, Alavi K, Ghalehbandi M, Yad Z, Gharaei B, Sadeghikia A. [Sleep quality in Iranian drivers recognized as responsible for severe road accidents (Persian)]. J Res Behav Sci. 2008; 6(2):97-107. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=139818
33.Alipour A, Ghadami A, Alipour Z, Abdollahzadeh H. [Preliminary validation of the Corona disease anxiety scale (CDAS) in the Iranian sample (Persian)]. Q J Health Psychol. 2020; 8(4):163-175. [DOI:10.30473/HPJ.2020.52023.4756]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
