مقدمه
بیماری کیست هیداتیک (هیداتیدوزیس یا اکینوکوکوزیس) یک بیماری مزمن مهم در بسیاری از نقاط جهان ازجمله ایران است که ناشی از مرحله لاروی انگلهای متعلق به جنس اکینوکوکوس است [
1]. عفونت ازطریق تماس مستقیم با میزبانان نهایی آلوده (یعنی گوشتخوارانی مانند سگ، روباه، کایوت و گرگ) یا از طریق خوردن تخمهای جنیندار انگل در غذا، آب یا خاک آلوده ایجاد میشود [
2]. این بیماری در کشور ما بـهصورت آندمیک وجود دارد و براساس یک مطالعه مروری سیستماتیک میزان شیوع کیست اکینوکوکوزیس در انسان در ایران 5 درصد برآورد شده است [
2]. 70 درصد از کیستها در کبد ایجاد میشوند. تعدادی تخم انگل ازطریق پارانشیم کبد عبور میکند و در ریه و گردش خون سیستمیک نگهداشته میشوند. بنابراین، ارگانهای اصلی آسیبدیده کبد و ریهها هستند [
3]. اکثر موارد هیداتیدوزیس در مراحل اولیه عفونت بدون علامت هستند و وقتی کیست بزرگتر یا پیچیدهتر شود، بهطور ناگهانی علامتدار میشوند [
4]. طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی، سالانه بیش از یک میلیون نفر در سراسر جهان به اکینوکوکوزیس مبتلا میشوند و در سال 2015، این بیماری به مرگ 19300 نفر در سراسر جهان منجر شده است. سالانه هزینه درمان بیماران مبتلا به اکینوکوکوزیس و همچنین خسارت به صنعت دام حدود 3 میلیارد دلار برآورد شده است [
2]. این بیمـاری در دامهای اهلی و انسانها بهعنوان میزبـانان واسـط در ایران و ازجمله استان کرمانشاه شـایع اسـت [
2,
5, 6].
استان کرمانشاه در غرب ایران و در همسایگی استانهای کردستان در شمال، لرستان در جنوب شرقی، ایلام در جنوب و همدان در شرق است. این استان در غرب با عراق هم مرز است. تاکنون چندین مطالعه (ازجمله مطالعات مربوط به سالهای 1365 تا 1387 و 1383 تا 1388) برای بررسی وضعیت اپیدمیولوژیک بیماران مبتلا به کیست هیداتیک در استان کرمانشاه انجام شده است [
5،
7]. بررسی جنبههای اپیدمیولوژیک و بالینی بیماری کیست هیداتیک ضروری بهنظر میرسد، زیرا کنترل هر عامل عفونی مستلزم دانش صحیح از چرخههای انتقال و میزان فراوانی و شیوع آن است. همچنین، در مطالعات تکمیلی تعیین سویه عامـل عفونت میتواند کمک مؤثری در درمان، کنترل و پیشـگیری بیماری باشد. بنـابراین مطالعه حاضر با هدف بررسی فراوانی بیماری کیست هیداتیک در بیماران بستری در بیمارستانهای امام رضا (ع)، امام حسین (ع) و بیستون شهر کرمانشاه طی سالهای 1393-1397 انجام شد.
مواد و روشها
در این مطالعه توصیفی، تمامی بیماران مراجعهکننده به بیمارستانهای امام رضا (ع)، امام حسین (ع) و بیستون شهر کرمانشاه که طی سالهای 1393-1397 با تشخیص کیست هیداتیک تحت عمل جراحی و دارویی قرار گرفته بودند، بررسی شدند. برای این منظور پرسشنامهای تهیه شد که شامل متغیرهای سن، جنس، شغل، محل سکونت و ارگانهای درگیر بود که از پرونده بایگانی بیماران استخراج شد. اطلاعات بهدستآمده از پرونده بیماران در جداول و فرمهای اطلاعاتی ثبت شد و بـا اسـتفاده از نرم افزار SPSS نسخه 16 تجزیهوتحلیل شد.
یافتهها
تعداد 350 بیمار مبتلا به کیست هیداتیک طی سالهای 1393 تا 1397 تحت عمل جراحی و درمان دارویی قرار گرفتند. نتایج
جدول شماره 1 نشان میدهد از 350 بیمار، 207 نفر (59/1 درصد) ساکن روستا و 143 نفر (40/9 درصد) ساکن مناطق شهری بودند.
.jpg)
میانگین سنی در زنان 19/7±43/2 و در مردان 20/7±43/3 بود. بیشترین و کمترین میزان فراوانی کسیت هیداتیک بهترتیب در گروههای سنی 41 تا 50 سال 58 نفر (5/16 درصد) و 1 تا 10 سال 17 نفر (4/8 درصد) بوده است. نتایج
جدول شماره 1 نشان میدهد 42/8 درصد بیماران خانهدار، 22/8 درصد دامدار و 8/5 درصد کشاورز بودند. همچنین در مورد محل قرار گرفتن کیستها یا میزان آلودگی اعضای مختلف بدن در 350 بیمار مبتلا به کیست هیداتیک، 241 مورد (68/8 درصد) در کبد، 55 مورد (15/7 درصد) در ریه، 24 مورد (6/8 درصد) در مغز و 29 مورد (8/2 درصد) در طحال، قلب و استخوان مشاهده شدند.
بحث
طی سالیان گذشته، مطالعات زیادی درزمینه شیوع کیست هیداتیک در استان کرمانشاه انجام شده است، ازجمله حمزوی و همکاران، با استفاده از موتورهای جستوجو و بررسی پایاننامههای دانشجویی پزشکی، کلیه اطلاعات مربوط به کیست هیداتیک استان از سال 1365 تا 1387 را جمعآوری کردند. در طول این 20 سال، حداقل 482 مورد اثباتشده کیست هیداتیک در استان شناسایی شده است. بر این اساس، روند عمل کیست هیداتیک در استان روبهرشد بوده و میانگین سالانه موارد به 1/41 در 100000 رسیده است. همانند مطالعه حاضر، فراوانی بیماری در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی و میزان ابتلا در زنان خانهدار بیشتر از سایرین بود [
7].
در مطالعه حاضر، نسبت ابتلا در زنان در مقایسه با مردان بیشتر بود و 59/1 درصد افراد ساکن مناطق روستایی بودند. با توجه به پایین بودن سطح بهداشت فردی و عمومی در روستاها، شرایط شغلی روستاییان و ارتباط نزدیک بین انسان و سگ در روستاها، آلودگی به کیست هیداتیک بیشتر در افراد روستایی دیده شد. در مطالعه یانگست و همکاران میزان ابتلا به کیست هیداتیک در زنان حدود 2 برابر مردان بود و میزان ابتلا در کشاورزان و دامپروران و نیز در گروه سنی 20 تا 49 سال نسبت به سایر مشاغل و گروههای سنی بالاتر بود [
8]. همچنین یک مطالعه گذشتهنگر دیگر در شهر بصره در کشور عراق همانند مطالعه حاضر، گزارش کرد زنان قربانیان اصلی کیست هیداتیک هستند [
9].
براساس نتایج یک مطالعه مروری سیستماتیک بیشترین مـوارد بیمـاری در ایران مربوط بــه مناطق روستایی و در جنس مؤنث است که نتایج این مطالعه با مطالعه حاضر همخوانی دارد [
10]. درمورد شیوع بیشتر کیست هیداتید در زنان برخی دلایل مانند تفاوتهای ژنتیکی، تمیز کردن و خوردن سبزیجات خام، ژئوفاژی یا خاکخوری در بارداری، تماس نزدیک با حیوانات اهلی و تمیز کردن فضای زندگی آنها مورد بحث قرار گرفته است [
11, 12]. درمورد محل قرار گرفتن کیستها یا میزان آلودگی اعضای مختلف بدن در 350 بیمار مبتلا به کیست هیداتیک، 241 مورد (68/8 درصد) در کبد و 55 مورد (15/7 درصد) در ریه مشاهده شدند. در مطالعهای نشان داده شد محل جایگزینی کیست هیداتیک در بدن انسان در 50 تا 70 درصد موارد در کبد، 20 تا 30 درصد موارد در ریهها و با نسبت کمتری در طحال، قلب، استخوان و سایر ارگانها گزارش شد که این نتایج در توافق با مطالعه حاضر است [
13]. همچنین، این یافته با دادههای اپیدمیولوژیک جهانی که در آن کبد شایعترین عضو تحتتأثیر کیست هیداتیک است، مطابقت دارد (در حدود سهچهارم موارد) [
14]. در مطالعه توصیفی داداشی و همکاران در سال 2018، 95 پرونده بیمـاران مبتلا بـه کیست هیداتیک جراحیشـده در 2 بیمارستان دانشگاه علومپزشکی مازندران به مدت 11 سال (1383 تا 1394) بررسی شدند. نتایج این بررسی نشان داد 53/7 درصد از بیماران زن، 67/4 درصد ساکن مناطق روستایی و 28/4 درصد در گروه سنی 51 تا60 سال بودند. همچنین بیشترین اعضای مبتلا به کیست بهترتیب کبد، ریه و طحال بودند. در یافتههای این مطالعه نیز اکثر بیماران زن، ساکن مناطق روستایی و بیشترین ارگانهای درگیر کبد، ریه و مغز بودند [
15].
نتیجهگیری
با توجه به اهمیت بیماری هیداتیدوز در انسان و آندمیک بودن آن و زیانهای قابلتوجه اقتصادی و بهداشتی، لازم است مسئولین بهداشتی با بهکارگیری تمامی امکانات موجود، اقدامات لازم جهت پیشگیری و کنترل این بیماری را انجام دهند. آموزش جهت شناخت بیشتر بیماری در بین افراد بهویژه زنان خانهدار و شناسایی سگهای آلوده و درمان آنها جهت کنترل بیماری، لازم است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه با کد: IR.KUMS.REC.1398.366 این مطالعه را تأیید کرد.
حامی مالی
این مطالعه بخشی از پایاننامه خـانم نادیا فخری مصــوب در گروه انگلشناسی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه است. این تحقیق هیچگونه کمک مالی از سازمانهای تأمین مالی در بخشهای عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آمادهسازی این مقاله مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تقدیر و تشکر
از گروه انگلشناسی و قارچشناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه تشکر میشود.