مقدمه
در دنیای مدرن و پیشرفته امروزی، توسعه اجتماعی اقتصادی منجر به کاهش رشد جمعیت و افزایش امید زندگی در سطح جهانی شده است؛ به این ترتیب، فرایند تغییرات جمعیتی، تغییر ساختار سنی جمعیت و به‌عبارتی گذار سنی جمعیت را در پی داشته است؛ به‌طوری‌که انتظار می‌رود به‌تدریج وزن جمعیت از گروه‌های سنی جوان به گروه‌های سنی بالا منتقل شود [1]. سالمندی یکی از مهم‌ترین تغییرات و چالش‌های جمعیتی و رفاهی در بسیاری از کشورهای جهان در نیمه اول قرن اخیر یعنی قرن بیست و یکم می‌باشد [2]. در سال 2019 برای اولین‌بار در تعداد سالمندان بیشتر از کودکان (زیر 5 سال) در سطح جهان شد و انتظار می‌رود تا سال 2050 در سطح جهانی تعداد سالمندان 60 ساله و بیشتر، دو برابر و سالمندان 80 ساله و بیشتر سه برابر افزایش یابد. در ایران، هرچند در حال حاضر کمتر از 10 درصد جمعیت را سالمندان 60 ساله و بالاتر تشکیل می‏دهد اما انتظار می‏رود این نسبت، به‌ویژه از سال 2030 به بعد، با سرعت چشمگیری افزایش یابد و در سال 2050 به حدود یک‌سوم جمعیت ایران برسد [3].
بنابراین رشد جهانی جمعیت سالمندان و تأمین سلامت سالمندان، رخدادی جهانی و از مهم‌ترین چالش‌ها و دغدغه‌های نظام سلامت کشورها به‌ویژه کشورهای در حال‌ توسعه و ایران است [4]. می‌توان در مورد مشکلات سالمندان گفت که با افزایش سن، عملکرد بیشتر دستگاه‌های بدن و عملکرد فیزیولوژیک آن‌ها به‌صورت تدریجی افت پیدا می‌کند و دگرگونی و اختلال در عملکرد اندام‌های بدن ازجمله عملکرد حرکتی افزایش می‌یابد. این درحالی است که در دوران سالمندی به‌دلیل کهولت سن و کاهش فعالیت و تحرک بدنی، این افت بیشتر و بیشتر خواهد شد [5]. افزون بر مشکلات جسمانی سالمندان، در وضعیت روان‌شناختی آنان نیز تغییراتی ایجاد می‌شود؛ به‌عنوان مثال، تحقیقات نشان داده است که سالمندان نسبت به دیگر افراد جوان‌تر مشکلات روان‌شناختی بیشتری مانند افسردگی [6] و نشانگان اضطراب بیشتری را تجربه می‏کنند [7].
در کنار این مشکلات جسمانی و روان‌شناختی، سالمندان همچنین رضایت از زندگی کم‌تری را تجربه می‌کنند [8]. رضایت از زندگی منعکس‌کننده توازن بین آرزوهای فرد و وضعیت فعلی او است و کاهش در توانایی‌های شناختی، اجتماعی و جسمانی در سالمندان، می‌تواند رضایت از زندگی سالمندان را متأثر کند [9]. رضایت از زندگی به ارزیابی شناختی هر فرد از کل زندگی خود و یا یک حیطه خاص از زندگی اطلاق می‌شود [10]. همچنین رضایت از زندگی یک فرایند از قضاوت شناختی است که از مؤلفه‌های کلیدی بهزیستی ذهنی به‌شمار می‌رود که علی‌رغم ثبتا در طول زمان، به تغییراتی که در زندگی رخ می‌دهد حساس است و به‌عنوان ارزیابی کلی فرد از کیفیت زندگی خود براساس معیارهای انتخاب‌شده خودش تعریف شده است [11].
در اهمیت رضایت زندگی در سالمندان می‌توان گفت که بالابودن حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی در سالمندان می‌تواند باعث افزایش شادکامی در این افراد شود. میزان حمایت‌هایی که سالمندان از خانواده و دوستان خود دریافت می‌کنند و همچنین میزان رضایت از زندگی،  می‌تواند میزان شادکامی آن‌ها را پیش‌بینی کند [12]. موضوع موردتوجه دیگری که می‌تواند در توانمندسازی سالمندی نقش داشته باشد، نگرش به سالمندی است. سالمندی یک دوره بحرانی است که نیاز به توجه ویژه در سازگاری با تغییرات زندگی دارد؛ به‌طوری‌که می‌توان گفت که نگرش به سالمندی می‌تواند تأثیر مستقیمی بر سلامت داشته باشد و نگرش‌های منفی نسبت به سالمندی بر سلامت جسمی و شناختی در سال‌های بعد تأثیر می‌گذارد. رفاه، سلامت جسمی و روانی ارتباط نزدیکی با هم دارند و این رابطه ممکن است در سنین بالاتر حیاتی‌تر شود؛ زیرا ممکن است به سالمندی موفق کمک کند [13]. سالمندی که احساس وابستگی به دیگران دارد احساس رنج می‌کند و نگرش مثبتی به دوران سالمندی ندارد. آن‌ها ترجیح می‌دهند که در اوج فرزانگی همچنان مستقل بمانند [14].
پژوهش‌ها حاکی از این است که افراد سالمند لزوماً و به‌طور جهان‌شمول، سالمندی را به‌عنوان یک رخداد منفی تجربه نمی‌کنند [15]، بلکه این دوره را به‌عنوان یک فرایند درنظر گرفته که تجربه‌ای شخصی برای هر فرد می‌باشد. نگرش فرد نسبت به سالمندی ممکن است کیفیت زندگی سال‌های بعدی و پیامدهای سلامتی درازمدت فرد را تحت‌تأثیر قرار دهد [16]. نگرش به سالمندی بر سه حیطه کمبودهای روانی-اجتماعی دوران سالمندی، محدودیت‌های جسمانی و حرکتی، رشد روان‌شناختی و بالندگی دوران سالمندی تمرکز دارد و براساس ارزیابی فرد نسبت به هر یک از این حیطه‌ها نگرش به سالمندی می‌تواند همراه با احساسات مثبت یا یک نگرش منفی باشد، که این نگرش در رضایت و کیفیت زندگی و همچنین بر خودمراقبتی‌ بهداشتی فرد سالمند بسیار مؤثر است [17].
از سوی دیگر، می‌توان گفت که پیش‌بینی‌ها حکایت از زنانه‌شدن سالمندی در جهان و ایران دارد. نتایج یک پژوهش نشان داده است که افزایش نسبت سالمندان زن و زنانه شدن سالمندی، نتیجه توسعه و موفقیت نظام سلامت است و مدیریت نادرست سالمندی، یک تهدید جدی برای سیستم‌های بهداشتی درمانی، اقتصادی اجتماعی و توسعه پایدار است؛ به‌طوری‌که تفاوت شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی، جمعیتی و سلامت در سالمندان زن وضعیت نامطلوب‌تری نسبت به مردان دارد که ناشی از اثرات متفاوت عوامل مؤثر بر سلامت به‌ویژه، رضایت از زندگی، نگرش به سالمندی و سلامت اجتماعی در زنان سالمند است [18]. از این‌رو، باتوجه‌به آنچه گفته شد ارائه مداخلات روان‌شناختی برای کاهش مشکلات سالمندان به‌ویژه زنان سالمند می‌تواند به بهبود مشکلات آنان ازجمله رضایت زندگی و نگرش به سالمندی کمک کند. یکی از مداخلاتی که می‌تواند به این زنان کمک کند، آموزش توانمندسازی روان‌شناختی است. توانمندسازی یک فرایند پویا، مثبت و تعاملی است که طی آن سطح آگاهی سالمندان نسبت‌به واقعیت‌های بیرونی افزایش یافته و آن‌ها را به توانمندی‌های درونی خود واقف می‌کند و هنجارها و ارزش‌هایی احیا می‌شود که بر رفاه و عدالت اجتماعی در زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی سالمندان تأثیر می‌گذارد و می‌تواند باعث افزایش کارایی و استقلال سالمندان شود و آن‌ها را در کنترل عوارض متعدد سالمندی و درمان‌های مختلف آن کمک کند؛ به‌طوری‌که پیشینه تحقیقاتی نشان داده است که آموزش توانمندسازی و آموزش خودمراقبتی در سالمندان می‌تواند در افزایش کارکردهای روان‌شناختی و اجتماعی در این افراد مؤثر واقع شود [19].
همچنین نتیجه یک پژوهش نشان داده است که توانمندسازی روان‌شناختی می‌تواند به کاهش افسردگی سالمندان کمک کند؛ به‌طوری‌که با به‌کارگیری برنامه توانمندسازی منظم و مداوم در زنان سالمند، توانمندسازی بتواند به‌عنوان شیوهای مؤثر و مکمل در کنار درمان‌های رایج دیگر و همچنین به‌عنوان یک درمان غیردارویی در بهبود افسردگی سالمندان زن به‌کار گرفته شود [20]. بنابراین آنچه که مشخص است توانمندسازی روان‌شناختی بخشی از برنامه سالمندان برای افزایش توانمندی آنان است که بتوانند مشکلات کمتری را تجربه کنند. اما ازآنجاکه در تحقیقات پیشین پژوهشی که نشان داده باشد که این برنامه روان‌شناختی بر رضایت از زندگی و نگرش به سالمندی در زنان سالمند تأثیر دارد یا خیر مشخص نیست. لذا باتوجه‌به آنچه در فوق مطرح شده و نقش سالمندان در جامعه و اهمیت توانمندسازی آن‌ها، این به بررسی اثربخشی برنامه توانمندسازی روانشناختی بر رضایت از زندگی و نگرش به سالمندیِ زنان سالمند پرداخته است. 
مواد و روش‌ها
این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی است. طرح پژوهش حاضر نیمه‌آزمایشی و از نوع پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه زنان سالمند مراجعه‌کننده به بنیاد خیریه فرزانگان وابسته به بهزیستی شهر تهران در سال 1399 بودند. در مرحله اول به شیوه نمونه‌گیری دردسترس 24 نفر زن سالمند دردسترس ساکن انتخاب و این زنان در گام دوم به‌صورت تصادفی ساده در یک گروه آزمایش (12 نفر) و یک گروه کنترل (12 نفر) جایگزین شدند. رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش، دامنه سنی 60 تا 70 سال، حداقل تحصیلات دیپلم از ملاک‌های ورود به پژوهش بودند. ناقص‌بودن پاسخ‌نامه مربوط به پرسش‌نامه‌ها، شرکت هم‌زمان در جلسات درمانی و آموزشی در طول پژوهش و غیبت بیش از 2 تا 3 جلسه در جلسات درمانی از ملاک‏های خروج از پژوهش بود. این پژوهش برخی اصول اخلاقی ازجمله توضیح اهداف پژوهش برای افراد نمونه، کسب رضایت آگاهانه از آن‌ها، اختیاری بودن پژوهش، حق خروج از مطالعه، بدون ضرر بودن مداخله درمانی، پاسخ به سؤالات و در اختیار قرار دادن نتایج درصورت تمایل به آنان و ارائه جلسات مداخله به‌صورت فشرده به افراد نمونه گروه کنترل بعد از اجرای مرحله پس‌آزمون را رعایت نمود. از آمار توصیفی (میانگین و انحراف‌معیار) و استنباطی (تحلیل کوواریانس چندمتغیره) و نسخه 24 نرم‌افزار SPSS استفاده شد. به این صورت‌که قبل از انجام تحلیل‌های مربوطه، وضعیت کلی داده‌ها مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا وجود داده‌های پرت تک‌متغیری با استفاده از نمودار مستطیلی بررسی و نتایج نشان داد که هیچ داده پرتی در متغیرها وجود ندارد. 
برای بررسی یافته‌های پژوهش از روش تحلیل کواریانس چندمتغیره استفاده شد. در این پژوهش برنامه توانمندسازی روان‌شناختی به‌عنوان متغیر مستقل، نمرات افراد در پس‌آزمون رضایت از زندگی و نگرش به سالمندی به‌عنوان متغیر وابسته و نمرات آن‌ها در پیش‌آزمون رضایت از زندگی و نگرش به سالمندی به‌عنوان متغیر کمکی یا همپراش درنظر گرفته شده‌اند. آزمون کوواریانس دارای مفروض‌هایی است. درنتیجه، لازم است نرمال بودن متغیرها، همگنی شیب رگرسیون، ارتباط خطی و برابری واریانس‌های نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون در متغیر موردنظر بررسی شود. برای بررسی نرمال بودن داده‌ها حاکی از نرمال بودن داده‌ها بود.
برنامه توانمندسازی روان‌شناختی
 پس از بررسی مطالعاتی که بر روی برنامه‌های توانمندسازی روان‌شناختی سالمندان صورت گرفته و همچنین پس از مطالعات گسترده در زمینه پژوهش‌هایی که به نقش توانمندسازی روان‌شناختی در سالمندان پرداختند، مهم‌ترین موارد مربوط به توانمندسازی روان‌شناختی سالمندان شناسایی شده و در 8 جلسه به شرح زیر ارائه شده است. در جدول شماره 1 جلسات آموزشی که توسط پژوهشگر تهیه شده است آمده است. 


پرسش‌نامه نگرش به سالمندی در جامعه ایرانی
 این ابزار برای سنجش نگرش به سالمندی در جامعه ایرانی تهیه شده است و دارای 5 فرم کودک، نوجوان، جوان، میانسال و سالمند می‌باشد. فرم سالمند در پژوهش حاضر مورد استفاده قرار گرفت که دارای 31 گویه می‌باشد و در یک طیف لیکرت 5 گزینه‌ای از کاملاً موافقم=5 تا کاملاً مخالفم=1 بوده و هدف آن بررسی نگرش افراد به سالمندی است. پرسش‌نامه به‌صورت سازه‌ای تک‌بعدی است و نمره کسب‌شده بین 31-155 می‌باشد و هرچه نمره نگرش به سالمندی بالاتر باشد نگرش مثبت‌تر است. به‌منظور اعتبار و روایی پرسش‌نامه فرم سالمندی از روش همسانی درونی به کمک آلفای کرونباخ استفاده شده که این میزان توسط تدوین‌کنندگان 78 درصد گزارش شد [21].
پرسش‌نامه رضایت از زندگی سالمندان
پرسش‌نامه رضایت از زندگی در سالمندان طراحی شده است. این ابزار دارای 13 گویه بوده که رضایت از زندگی سالمندی را به‌صورت سازه‌ای تک‌بعدی مورد سنجش قرار می‌دهد. عبارات این پرسش‌نامه، بر روی یک مقیاس سه‌درجه‌ای (مخالفم= صفر نظری ندارم=1، موافقم=2) نمره‌گذاری می‌شوند. دامنه نمرات این پرسش‌نامه از صفر تا 26 خواهد بود. نمرات بالاتر نشان‌دهنده رضایت بیشتر است. ضریب پایایی ابزار ازطریق آزمون مجدد 93 درصد محاسبه شد و ضریب آلفای کرنباخ آن 79 درصد گزارش شد [22]. در ایران این پرسش‌نامه مورد هنجاریابی قرار گرفته و ضریب پایایی پرسش‌نامه به روش آلفای کرونباخ و روش دو نیمه کردن 79 درصد و 78 درصد به‌دست آمد [23].
نحوه اجرای پژوهش
شرکت در پژوهش برای تمامی آزمودنی‌ها به‌صورت داوطلبانه بود و شرکت‌کنندگان در صورت عدم‌تمایل به ادامه همکاری، می‌توانستند مجموعه آزمون‌ها را ارجاع دهند. محرمانه بودن اطلاعات کسب شده، جلب رضایت آگاهانه آزمودنی‌های پژوهش، عدم‌انتشار اطلاعات آزمودنی‌ها به دیگران و ایجاد یک جو اطمینان‎بخش ازجمله ملاحظاتی بود که پژوهشگران مدنظر قرار داده‌اند. در این پژوهش، جمع‌آوری اطلاعات از دو طریق صورت گرفت. نخست روش کتابخانه‌ای که اطلاعات با مطالعه کتاب‌ها، مجلات، مقالات و پایان‌نامه‌ها در دانشگاه‌های مختلف، مرکز اسناد و مدارک ایران و دیگر مراکز علمی گردآوری شدند. دوم روش میدانی، باتوجه‌به اینکه ابزار اندازه‌گیری در این پژوهش پرسش‌نامه و پروتکل بود، پژوهشگر به افراد پرسش‌نامه‌ها را به‌صورت مجازی ارائه داد. نحوه اجرا نیز به این صورت بود که برنامه آموزشی توانمندسازی روان‌شناختی در 8 جلسه برگزار شد (هفته‌ای 1 جلسه به‌مدت 2 ماه). باتوجه‌به همه‌گیری بیماری کرونا، اجرای پروتکل‌ درمانی به‌صورت آنلاین بود. در انتهای جلسات، از هر دو گروه پس‌آزمون گرفته شد.
یافته‌ها
در این پژوهش 24 سالمند (12 نفر گروه کنترل و 12 نفر گروه آزمایش) شرکت داشته‌اند. همه افراد شرکت‌کننده در این پژوهش دارای جنسیت مؤنث بوده‌اند. دامنه سنی کلیه افراد شرکت‌کننده در این پژوهش 60 تا 70 سال بود. میانگین و انحراف‌معیار سن برای گروه آزمایش 3/86±64/83، گروه کنترل 3/41±64/17 و برای کل نمونه 3/57±64/50 بود. افزون بر آن برای بررسی یافته‌های توصیفی از میانگین به‌عنوان شاخص گرایش مرکزی و انحراف‌معیار به‌عنوان شاخص پراکندگی استفاده شد. نتایج توصیفی در جدول شماره 2 ارائه شده است.


همان‌گونه‌که در جدول شماره 2 مشاهده می‌شود میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش به تفکیک گروه‌ها و مراحل آزمون ارائه شده است. پس از بررسی یافته‌های توصیفی در ادامه به بررسی یافته‌های استنباطی پژوهش پرداخته شد. نتایج تحلیل کوواریانس چندمتغیره در ادامه آمده است. 
همان‌طورکه در جدول شماره 3 مشاهده می‌شود پیش‌شرط برابری واریانس‌های خطا و مفروضه واریانس-کواریانس برای متغیرهای پژوهش برقرار بود.


از این‌رو نتایج آزمون تحلیل کوواریانس چندمتغیری حکایت از تفاوت معناداری در نمرات رضایت از زندگی و نگرش به سالمندی دو گروه داشت (0/001=P و 11/156=F و 0/460=لاندای ویلکز).
نتایج حاکی از آن است که بین دو گروه آزمایش و کنترل در متغیرهای رضایت از زندگی و نگرش به سالمندی تفاوت معنا‌داری وجود دارد (جدول شماره 4).


به‌منظور مشخص شدن این تفاوت نتایج تحلیل کوواریانس تک‌متغیری در ادامه ارائه‌شده است. 
همان‌طورکه در جدول شماره 5 مشاهده می‌شود در هر دو متغیر پژوهش بین گروه‌ها تفاوت معنا‌داری مشاهده شده است.


همچنین با مشاهده میانگین‌های متغیرهای رضایت از زندگی و نگرش به سالمندی می‌توان اذعان کرد که برنامه توانمندسازی روان‌شناختی بر رضایت از زندگی و نگرش به سالمندی زنان سالمند اثربخش بود به این معنی که گروه آزمایش پس از دریافت مداخله توانمندسازی روان‌شناختی، نمرات بالاتری در رضایت از زندگی و نگرش به سالمندی کسب کرده‌اند.
بحث
هدف از پژوهش حاضر اثربخشی توانمندسازی روان‌شناختی بر سلامت اجتماعی زنان سالمند شهر تهران بود. نتایج این پژوهش نشان داد در سلامت اجتماعی بین دو گروه آزمایش و کنترل تفاوت معنا‌داری وجود دارد. به این معنی که گروه آزمایش پس از دریافت مداخله توانمندسازی روانشناختی نمرات بهتری در مؤلفه‌های سلامت اجتماعی کسب کرده است. از این‌رو مداخله توانمندسازی روان‌شناختی باعث ارتقای سلامت اجتماعی زنان سالمند شد. این یافته با نتایج پژوهش‌های اورکی و همکاران [19] و مبارکی و همکاران [20] هم‌سویی دارد. به‌طوری‌که پژوهش اورکی و همکاران [19] نشان دادند که آموزش توانمندسازی خودمراقبتی در سالمندان می‌تواند در افزایش امید، شادکامی و کیفیت زندگی در این افراد مؤثر واقع شود. 
در تبیین اثربخشی توانمندسازی روان‌شناختی بر رضایت از زندگی می‌توان گفت که خودمراقبتی و توانمندسازی سالمندان عملی است که در آن هر فردی از دانش، مهارت و توان خود به‌عنوان یک منبع استفاده می‌کند تا به طورمستقل از سلامت خود مراقبت کند و نسبت به انجام امور خود توانمند باشد [19]. همچنین اصلاح الگوی زندگی و توجه به کیفیت آن تا حد بسیار زیادی می‌تواند باعث افزایش کارایی و استقلال سالمندان شود و آن‌ها را در کنترل عوارض متعدد سالمندی و درمان‌های مختلف آن کمک کند [24]. افزون بر این، در راستای توانمندسازی زنان سالمند، ابتدا باید آنان را به‌لحاظ ذهنی توانمند ساخت؛ یعنی باید ابتدا افکار و باورهای منفی آنان نسبت به خود، محیط و آینده را تغییر داد تا نگرشی مثبت نسبت به خودشان و محیطشان پیدا کنند و در عین حال مهارت‌های مناسب را به آنان انتقال داد تا بتوانند تجارب مثبت را در تعاملات و در رابطه با رویارویی با چالش‌های پیش روی سالمندی‌شان به‌دست آورند. در مرحله بعد باید به زنان سالمندی که به‌لحاظ ذهنی احساس توانمندی می‏کنند فرصت و امکانات مناسب به‌منظور بروز توانایی‌هایشان را ارائه داد تا بتوانند در هدف‌گزینی و پیشبرد اهدافشان موفق باشند. اصول توانمندسازی روان‌شناختی شامل توانایی در حل مسئله، خوداتکایی و ایجاد اعتمادبه‌نفس است؛ به‌طوری‌که توانمندسازی رکن اصلی در جهت ارتقای بهداشت روانی سالمند است. با آموزش توانمندسازی روان‌شناختی مشارکت دادن زنان سالمند در تحلیل مسئله و یافتن راه‌حل مداخله‌ای برای رویارویی با این معضل اجتماعی منجر به توانمندشدن این زنان می‌شود که در نتیجه بهتر و مؤثرتر می‌توانند با استرسها و اضطراب‌های مرتبط با این دوره از زندگی مقابله کنند و از این طریق، رضایت از زندگی آنان بهبود پیدا می‌کند. این یافته، هم‌سو با تحقیقاتی مانند دونگ و دونگ [25] هم‌سو است که گفته شده سالمندان اغلب به‌عنوان یک مشکل اجتماعی با تمرکز بر کاهش عملکرد آن‌ها برچسب‌گذاری می‌شود و مداخلات روان‌شناختی برای سالمندان معمولاً نقشی در جبران عملکردی دارد که ممکن است خطر آسیب‌رساندن به آنان را داشته باشد، لذا لازم است که سالمندی را دوباره تصور کرد و طرز فکر خود نسبت به سالمندی را تغییر داد. بنابراین توانمندسازی روان‌شناختی سالمندان می‌تواند دیدگاه جامعه را نسبت به آنان تغییر داده و رضایت از زندگی سالمندان افزایش پیدا کند. لذا منطقی است گفته شود توانمندسازی روان‌شناختی بر رضایت از زندگی مؤثر است. 
همچنین نتایج نشان داد که آموزش توانمندسازی روان‌شناختی بر نگرش به سالمندی مؤثر است. این یافته می‌تواند با نتایج پژوهش‌های اورکی و همکاران [19]، مبارکی و همکاران [20]، ون مالدرن و همکاران [24] دونگ و دونگ [25] همسویی داشته باشد. در تبیین اثربخشی توانمندسازی روان‌شناختی بر نگرش به سالمندی می‌توان گفت که زمانی که زنان سالمند در گروه‌درمانی حاصل از توانمندسازی روان‌شناختی قرار می‌گیرند با یکدیگر آشنا می‌شوند، انسجام و پیوستگی گروهی در میان آن‌ها شکل می‌گیرد، احساس امنیت را تجربه می‌کنند، از توجه مثبت غیرمشروط از سوی دوستان و همتایان خود برخوردار می‌شوند، در قبال خود و دیگران احساس مسئولیت می‌کنند، علاقه اجتماعی در آن‌ها تقویت می‌شود، سعی می‌کنند با تمام وجود در حل مشکلات یکدیگر مشارکت جویند و به یکدیگر کمک کنند این شرایط احساس بهزیستی و شادابی و سرزندگی را در آن‌ها قوت می‌بخشد و توانمندسازی درنهایت باعث مدیریت شرایط سخت و بحرانی می‌شود؛ و افراد توانمندشده دارای اعتمادبه‌نفس بالا می‌شوند. همین امر سبب می‌شود که نگرش به سالمندی توسط دیگران نیز نسبت به زنان سالمند بهبود پیدا کند؛ به‌طوری‌که وقتی پرستاران، مراقبین، اطرافیان و اعضای خانواده یک زن سالمند توانمند را می‌بینند که نسبت به امور مختلق مشارکت دارد، نگرش آن‌ها به سالمندی بهتر می‌شود. لذا منطقی است گفته شود توانمندسازی روان‌شناختی بر نگرش به سالمندی مؤثر است.
درمجموع در مورد این شیوه یعنی توانمندسازی روان‌شناختی سالمندان می‌توان گفت که این شیوه آموزشی منجر به بهبود خودمراقبتی در سالمندان می‌شود. بیشتر افراد سالمند در این سنین به دلیل جدا شدن فرزندان و تنها ماندن احساس تنهایی می‌کنند. وقتی سالمندان بتوانند توانمند باشند و از خود مراقبتی بالاتری برخوردار باشند و توانمندی روان‌شناختی بیشتری داشته باشند می‌تواند از زندگی خود لذت بیشتری ببرند و رضایت از زندگی آنان بالاتر رود و نگرش به سالمندی را هم در خود و هم در افراد جامعه تغییر بدهند. این امر می‌تواند این آموزش توانمندسازی روان‌شناختی را از سایر درمان‌ها و آموزش‌های سالمندی متمایز کند؛ چراکه درمان‌ها و آموزش‌های دیگر بیشتر بر روی جنبه‌های فرد سالمندی تأکید دارند، اما توانمندسازی روان‌شناختی بر روی جنبه‌های اجتماعی هم تأکید می‌کند؛ به‌طوری‌که تحقیقات هم نشان داده است که برنامه توانمندسازی روان‌شناختی باعث ارتقای سلامت اجتماعی سالمندان نیز می‌شود [26]. 
مانند هر پژوهشی، این پژوهش نیز محدودیت‌هایی داشته است. یکی از محدودیت‌های مطالعه حاضر آن است که یافته‌های به‌دست آمده ازطریق پرسش‌نامه و به‌صورت خودگزارش‌دهی توسط شخص به‌دست آمده و مشخص نیست تا چه اندازه با رفتارهای واقعی در زندگی روزمره مرتبط است. محدودیت دیگر این پژوهش مربوط به قلمرو مکانی و زمانی مطالعه است. این مطالعه بر روی زنان 60 تا 70 ساله شهر تهران در سال 1400- 1399 اجرا شد. لذا نمی‌توان یافته‌های آن را به سایر اقشار و شهرهای دیگر تعمیم داد. درصورت تعمیم‌دهی باید جوانب احتیاط صورت گیرد. در این پژوهش، نمونه‌گیری باتوجه‌به جنسیت صورت گرفت و زنان 60 تا 70 ساله جامعه آماری این پژوهش بوده‌اند، لذا تعمیم یافته‌های پژوهش حاضر به گروه مردان و یا زنان سنین دیگر باید با احتیاط صورت گیرد. محدودیت دیگر این پژوهش، هم‌راستایی با همه‌گیری پاندومی کووید-19 بوده و بر این اساس، نمونه‌گیری دردسترس صورت گرفت و احتمال تعمیم‌دهی به همه سالمندان باید با احتیاط صورت گیرد. براساس این محدودیت‌ها پیشنهاد می‌شود که این پژوهش بر روی مردان سالمند که قابلیت اجرا دارد، می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد و با نتایج این تحقیق مقایسه شود.
 به پژوهشگران پیشنهاد می‌شود که در آینده مطالعاتی را طرح‌ریزی کنند که تأثیر توانمندسازی روان‌شناختی بر احساس تنهایی، سلامت روانی و اجتماعی، بهزیستی و شادکامی سالمندان مورد بررسی قرار دهد تا از این طریق بتوان به قاطعیت بیشتری بر کاربردی بودن اثربخشی توانمندسازی روان‌شناختی بر روی سالمندان تأکید کرد. پیشنهاد می‌شود، برنامه‌هایی از قبیل سخنرانی، برگزاری کارگاه و جلسات آموزش ویژه‌ توانمندسازی روان‌شناختی می‌تواند اثرگذار باشد. علاوه‌بر این، پیشنهاد می‌شود در رسانه‌های آموزشی، اجتماعی و ارتباطی به اصول و تکنیک‌های توانمندسازی روان‌شناختی پرداخته شود و به‌عنوان یک حرکت ملی به آن نگریسته شود تا عموم مردم به‌خصوص افراد سالمند، تغییرات لازم را در خود به‌وجود آورند. 
نتیجه گیری
براساس نتایج این پژوهش می‌توان گفت، برنامه توانمندسازی روان‌شناختی بر رضایت از زندگی و نگرش به سالمندی زنان سالمند اثربخش بوده و آگاهی متخصصان حوزه‌های مشاوره، سالمندی، روان‌شناسی و سلامت از این آموزش‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد. 

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کسب رضایت آگاهانه از اصول اخلاقی در این پژوهش بود. این مطالعه با کُد IR.IAU.ARAK.REC.1400.027 به تصویب کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، رسیده است.

حامی مالی
این تحقیق هیچ کمک مالی از سازمان های مالی در بخش های عمومی، تجاری یا غیر انتفاعی دریافت نکرد.

مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان معیارهای استاندارد نویسندگی براساس پیشنهادات کمیته بین‌المللی ناشران مجلات پزشکی را دارا بودند.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله هیچ‌گونه تضاد منافعی‌ ندارد.

References
1.Bahador F, Mahfoozpour S, Masoudiasl I, Vahdat S. [A systematic review of management of preventive healthcare for the elderly in the world (Persian)]. Salmand: Iran J Ageing. 2022; 16(4):1-30. [DOI:10.32598/sija.2021.3180.2]
2.Selander K, Nikunlaakso R, Laitinen J. Association between work ability and work stressors: Cross-sectional survey of elderly services and health and social care service employees. Arch Public Health. 2022; 80(1):83. [DOI:10.1186/s13690-022-00841-2]] [PMID] [PMCID]
3.Zanjari N, Sadeghi R. [Measuring of older adults’ well-being in iranian provinces using age watch index (Persian)]. Salmand: Iran J Ageing. 2022 ;16(4):1-23. [DOI:10.32598/sija.2022.16.4.2814.1]
4.Samouei R, Keyvanara M. [Explaining the Challenges of the Iranian Health System in the Face of Future Aging: A Qualitative Study (Persian)]. Salmand: Iran J Ageing. 2022; 16(4):1-24. [DOI:10.32598/sija.2022.3270.1]
5.Sguizzatto GT, Garcez-Leme LE, Casimiro L. Evaluation of the quality of life among elderly female athletes. Sao Paulo Med J. 2006; 124(5):304-5. [DOI:10.1590/S1516-31802006000500014]] [PMID]
6.Harralson TL, Lawton MP. Salience of positive and negative affect in the recognition of depression among elderly persons. Dialogues Clin Neurosci. 2022; 1(1):129-33. [DOI:10.31887/DCNS.1999.1.2/tharralson]] [PMID] [PMCID]
7.Yue Z, Liang H, Gao X, Qin X, Li H, Xiang N, et al. The association between falls and anxiety among elderly Chinese individuals: the mediating roles of functional ability and social participation. Sao Paulo Med J. 2022; 301(1):300-6. [DOI:10.1016/j.jad.2022.01.070]] [PMID]
8.Pan L, Li L, Peng H, Fan L, Liao J, Wang M, Tan A, Zhang Y. Association of depressive symptoms with marital status among the middle-aged and elderly in Rural China-Serial mediating effects of sleep time, pain and life satisfaction. J Affect Disord. 2022; 303(1):52-7. [DOI:10.1016/j.jad.2022.01.111]] [PMID]
9.Borooah VK. How much happiness is there in the world? A cross-country study. Appl Econ Letters. 2006; 13(8):483-8. [DOI:10.1080/13504850500400652]
10.Huebner ES, Valois RF, Paxton RJ, Drane JW. Middle school students’ perceptions of quality of life. J Happiness Stud. 2005; 6(1): 15-24.‏ [DOI:10.1007/s10902-004-1170-x]
11.Sousa M, Cabral J, Benevides J, da Motta C, Carvalho CB, Peixoto E. Life satisfaction: Study of the predictors in a mixed Portuguese sample. Psychol, Community & Health. 2019; 8(1):14-26. [DOI:10.23668/psycharchives.6645]
12.Keykhosravi Beygzadeh Z, Rezaei A, Khalouei Y. [The Relationship Between Social Support and Life Satisfaction With Happiness Among Home-Dwelling Older Adults in Shiraz (Persian)]. Salmand: Iran J Ageing. 2015; 10(2):172-9. [Link]
13.Maheswari R, Maheswari K. Assessment of Attitude towards Ageing and Well-being of Community Dwelling Older Persons. J Positive School Psychol. 2022; 1(2):4412-17. [Link]
14.Leonard WY. Framing language reclamation programmers for everybody’s empowerment. Gend & Language. 2012; 6(2):339-67. [DOI:10.1558/genl.v6i2.339]
15.Carstensen LL, Turan B, Scheibe S, Ram N, Ersner-Hershfield H, Samanez-Larkin GR, et al. Emotional experience improves with age: evidence based on over 10 years of experience sampling. Psychol aging. 2011; 26(1):21-38.‏ [DOI:10.1037/a0021285]] [PMID] [PMCID]
16.Rejeh N, Heravi-Karimooi M, Foroughan M, Nikkhah M, Bagheri A. [The Persian version of Attitudes to Ageing Questionnaire (AAQ): A validation study (Persian)]. Payesh. 2016; 15(5):567-78. [Link]
17.Shenkin SD, Watson R, Laidlaw K, Starr JM, Deary IJ. The attitudes to ageing questionnaire: Mokken Scaling Analysis. PloS one. 2014; 9(6):e99100.‏ [DOI:10.1371/journal.pone.0099100]] [PMID] [PMCID]
18.Tayeri S, Jafari M, Alimohammadzadeh K, Hosseini SM, Shahanaghi K. [A Conceptual Model for Iranian Older Women’s Health: A Review Study (Persian)]. Iran J Ageing. 2021; 16(3): 304-329. [DOI:10.32598/sija.2021.16.3.3090.1]
19.Oraki M, Mehdizadeh A, Dortaj A. [The effectiveness of self-care empowerment training on life expectancy, happiness and quality of life of the elderly in Iranian elderly care centers in Dubai (Persian)]. Salmand: Iran J Ageing. 2019; 14(3):320-31. [DOI:10.32598/sija.13.10.670]
20.Gol Karami S, Mobaraki H, Kamali M, Farhodi F. [The effect of empowerment programs on geriatric depression in daily rehabilitation Farzanegan center of khorramabad city (Persian)]. J Mod Rehabilate. 2013; 6(4):65-70. [Link]
21.Sheibani Tazraji F, Pakdaman S, Khodapanahi MK, Heidari M, Bagherian F. [Comparison of attitudes toward aging in the children of Fars, Kurds, Baluch, and Turkish communities (Persian)]. J Disabil Stud. 2019; 9(16):121-126. [Link]
22.Neugarten B, Havighurst RJ, Tobin SS. The measurement of life satisfaction. J Gerontol. 1961; 16:134-43. [DOI:10.1037/t06514-000] [PMID]
23.Tagharrobi Z, Tagharrobi L, Sharifi Kh, Sooki Z. [Psychometric evaluation of the life satisfaction index-Z (LSI-Z) in an Iranian elderly sample (Persian)]. Payesh. 2011; 10(1):5-13. [Link]
24.Van Malderen L, Mets T, Gorus E. Interventions to enhance the quality of life of older people in residential long-term care: A systematic review. Ageing Res Rev. 2013; 12(1):141-50. [DOI:10.1016/j.arr.2012.03.007] [PMID]
25.Dong Y, Dong H. Design empowering active aging: a resource-based design toolkit. Int J Human-Computer Interact. 2022; 1(2):1-10. [DOI:10.1080/10447318.2022.2041908]
26.Kermanshahi F, Heidari H, Zare Bahramabadi M, Davoodi H. [The Effectiveness of Psychological Empowerment on Social Health of Aging Women in Tehran (Persian)]. J Gerontol. 2022; 7(1):1-10. [DOI:10.22034/JOGE.7.1.53]