دوره 25، شماره 2 - ( خرداد و تیر 1401 )
جلد 25 شماره 2 صفحات 281-270 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Attarchi M S, Nejatifar F, Mohammadi Kojidi H, Atrkar Roushan Z, Faraji N, Joshan M, et al . Clinical and Biochemical Characteristics of Male Workers in a Pesticide Production Factory in Guilan Province, Iran. J Arak Uni Med Sci 2022; 25 (2) :270-281
URL: http://jams.arakmu.ac.ir/article-1-7160-fa.html
URL: http://jams.arakmu.ac.ir/article-1-7160-fa.html
عطارچی میرسعید، نجاتی فر فاطمه، محمدی کجیدی حمید، عطرکار روشن زهرا، فرجی نیلوفر، جوشن مریم، و همکاران.. بررسی یافته‌های بالینی و بیوشیمیایی در کارکنان یک کارخانه تولید حشره‌کش در استان گیلان طی سال 2020. مجله دانشگاه علوم پزشكي اراك. 1401; 25 (2) :270-281
میرسعید عطارچی 
1، فاطمه نجاتی فر2 ، حمید محمدی کجیدی1 ، زهرا عطرکار روشن3 ، نیلوفر فرجی4 ، مریم جوشن4 ، فاطمه راحت طلب4 ، روح اله امینی5
1، فاطمه نجاتی فر2 ، حمید محمدی کجیدی1 ، زهرا عطرکار روشن3 ، نیلوفر فرجی4 ، مریم جوشن4 ، فاطمه راحت طلب4 ، روح اله امینی5
1- گروه پزشکی قانونی، مرکز تحقیقات بیماری‌های التهابی ریه دانشکده پزشکی، بیمارستان رازی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران.
2- گروه داخلی، دانشکده پزشکی، بیمارستان رازی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران.
3- گروه پزشکی اجتماعی، دانشکده پزشکی، مرکز تحقیقات گوش و حلق و بینی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران.
4- واحد توسعه تحقیقات بالینی رازی، بیمارستان رازی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران.
5- گروه بهداشت حرفه ای، مرکز بهداشت رشت، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران.
2- گروه داخلی، دانشکده پزشکی، بیمارستان رازی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران.
3- گروه پزشکی اجتماعی، دانشکده پزشکی، مرکز تحقیقات گوش و حلق و بینی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران.
4- واحد توسعه تحقیقات بالینی رازی، بیمارستان رازی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران.
5- گروه بهداشت حرفه ای، مرکز بهداشت رشت، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران.
متن کامل [PDF 4095 kb]
(744 دریافت)
| چکیده (HTML) (1129 مشاهده)
متن کامل: (646 مشاهده)
مقدمه
افزایش قابل‌توجه در استفاده از سموم دفع آفات، نگرانی در مورد اثرات احتمالی سو آن بر سلامت انسان و محیط‌زیست را افزایش داده است. آفت‌کش‌ها علی‌رغم دفع یا از بین بردن آفات نباتی ممکن است به رشد و سلامت موجودات زنده آسیب وارد کنند. براساس سازمان بهداشت جهانی، حدوداً 25 میلیون مورد مسمومیت با آفت‌کش‌ها سالانه در بین کشاورزان در کشورهای در حال توسعه، گزارش شده است [1].
مواجهه مزمن با آفت‌کش‌ها ممکن است قبل از بروز علائم بالینی منجر به تغییرات بیوشیمیایی در انسان شود [1، 2]. این تغییرات بیوشیمیایی ممکن است در اثر تغییرات تخریبی و دژنراتیو ناشی از آفت‌کش‌ها در بسیاری از اندام‌ها ازجمله، کلیه‌ها و تغییر شاخص‌های عملکردی آن ایجاد شود [3 ,4 ,5, 6]. قرار گرفتن در معرض سطوح پایین سموم دفع آفات، تغییرات بیوشیمیایی مختلفی ایجاد می‌کند که برخی از تغییرات بیوشیمیایی ممکن است لزوماً به علائم بالینی قابل‌تشخیص منجر نشوند، و فقط افزایش آنزیم‌های عملکردی کبدی و افزایش چربی خون را دربر داشته باشد [7, 8]. مواجهه با ترکیباتی مانند ارگانوکلره، ارگانوفسفره و پیرتروئید با افزایش سطح سرمی لیپید همراه است[9]. همچنین براساس مطالعات پیشین، مواجهه با آفت‌کش‌ها به‌عنوان یکی از ریسک فاکتورهای ایجاد بیماری قلبی-عروقی و سندروم متابولیک محسوب می‌شود و احتمال بروز آن را افزایش می‌دهد [9, 10]. برخی شواهد طی سال‌های اخیر حاکی از آن است که آلودگی‌های محیطی ممکن است در ایجاد دیابت نیز نقش داشته باشد. نتایج یک مطالعه مروری سیستماتیک در سال 2016 نشان داده است که بین مواجهه با آفت‌کش‌ها ارگانوکلره و دیابت نوع 2 ارتباط وجود دارد [11]. انواع مختلف سموم دفع آفات ازجمله ترکیبات ارگانوکلره به‌طور مستقیم با افزایش خطر ایجاد ریسک فاکتورهای دیابت مانند چاقی، مقاومت به انسولین و دیس‌لیپیدمی و ایجاد مستقیم دیابت نوع 2 گردد [11، 12].
باتوجه‌به استفاده گسترده از سموم دفع آفات در ایران در دهه گذشته و عدم‌وجود شواهد کافی در مورد اثرات بهداشتی این ترکیبات بر جمعیت ایران، محققان این کشور باید به بیماری‌هایی که بیشتر در اثر مواجهه با آن ایجاد می‌شوند، توجه بیشتری داشته باشند. با این حال، مطالعات کمی اثرات طولانی‌مدت قرار گرفتن درمعرض آفت‌کش‌ها را بر بیماری‌ها، به‌ویژه آن‌هایی که بر سیستم خون‌ساز تأثیر می‌گذارند و نقش سموم دفع آفات در بروز بیماری‌ها علی‌رغم استفاده گسترده آن‌ها و مطالعات انجام‌شده در این خصوص هنوز بحث برانگیز است. در استان گیلان، کارخانه‌های تولید آفتکش نسبتاً فراوانی وجود دارد و کارگران زیادی درمعرض مواجهه شغلی با آفت‌کش‌ها در این کارخانه قرار می‌گیرند. از سویی دیگر با درنظر گرفتن تأثیر سموم دفع آفات با افزایش خطر ایجاد مشکلات پرخطر سلامتی و محدود بودن حفاظت‌های لازم و کم بودن آگاهی کارگران جهت کاهش مواجهه و تماس مستقیم با این مواد، بر آن شدیم که در این مطالعه به بررسی وضعیت پارامترهای بیوشیمیایی در کارگران معرض مواجهه شغلی با حشره‌کش‌ها درشهر رشت طی سال 2020 پرداخته شد.
مواد و روش
در یک مطالعه مقطعی تحلیلی در سال 1399 کلیه کارگران واحد تولید حشره‌کش به‌عنوان گروه مواجهه و بقیه شاغلین این کارخانه که در اندازه‌گیری محیطی انجام شده با حشره‌کش مواجهه نداشته و قبلاً سابقه کار در واحد تولید حشره‌کش و یا مواجهه با حشره‌کش در شغل دوم (کشاورز و....) را نداشتند، به‌عنوان گروه غیرمواجهه درنظر گرفته شدند. معیارهای ورود به مطالعه شامل حداقل 6 ماه سابقه کار و شاخص‌های خروج ناقص‌بودن پرونده سلامت شغلی، بیماری کبدی، قلبی عروقی و سرطان بود. همه افراد مورد مطالعه مرد بودند. از همه شرکت‌کنندگان در این مطالعه رضایت آگاهانه اخذ شد.
در این مطالعه با هماهنگی با واحد سیستم مدیریت زیست محیطی کارخانه، مستندات انواع حشره کش های اصلی و پایش های محیطی آن‌ها در سالن تولید و بقیه واحدهای کارخانه جمع‌آوری شد. سه نوع حشره‌کش ارگانوفسفره (مالاتیون، کلرپیریفوس)، کاربامات (بندیوکارب، کارباریل) و پیرتروئید (فن والریت، سایپرمترین) در واحد تولید کارخانه وجود داشت. فقط میزان غلظت حشره‌کش کارباریل (گروه کاربامات) بیش از حد مجاز شغلی بود. همچنین میزان غلظت حشره‌کش در بقیه واحدهای کارخانه در حد قابل‌اغماض بود.
داده‌های موردنیاز این مطالعه طی چک لیستی اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل سن، قد، وزن، مصرف سیگار، سابقه کار، وضعیت تأهل و سطح تحصیلات از پرونده سلامت شغلی کارگران جمع‌آوری شد. پارامترهای بیوشیمیایی شامل قندخون ناشتا، کلسترول توتال، لیپو پروتئین به چگالی بالا، لیپو پروتئین با چکالی پایین، تری‌‌گلیسرید، کراتینین، میزان اوره خون، آلانین ترانس آمیناز، آسپارتات ترانس آمیناز و الکالن فسفاتاز در این مطالعه مورد ارزیابی قرار گرفتند. همچنین اطلاعات مربوط به علائم بالینی شامل مسمومیت مزمن با حشره‌کش با تمرکز بر سیستم تنفسی (سرفه، تنگی نفس و....)، سیستم نورلوژیک (خستگی، ترمور، کرامپ، ضعف عضلانی و....)، سیستم سایکولوژیک (اختلال خواب، اضطراب و....) و سیستم پوستی (قرمزی، خارش و....) از پرونده سلامت شغلی کارکنان استخراج شد.
حجم نمونه براساس یافته‌های هموگلوبین در مقاله امام و همکاران (14) (میانگین در گروه مواجهه و غیرمواجهه به میزان 1/24±14/9 و 1/5±15/8) و با درنظر گرفتن توان آزمون 95 درصد و خطای نوع اول 5 درصد با درنظر گرفتن 30 درصد حجم نمونه بالاتر با استفاده از فرمول زیر برای هر گروه 86 نفر برآورد شد.
برای توصیف داده‌های کمی از شاخص‌های میانگین و انحراف‌معیار و برای توصیف داده های کیفی از فراوانی و درصد استفاده شد. نرمال بودن توزیع داده ها با استفاده از آزمون شپیرو-ویلک بررسی شد. با توجه به اینکه فرض نرمال بودن داده ها تایید نشد برای مقایسه متغیرهای کمی از آزمون من-ویتنی و برای مقایسه فراوانی علایم بالینی در گروه مواجهه و غیرمواجهه از آزمون کای‌دو و تست دقیق فیشر استفاده شد. سطح معناداری در این مطالعه به‌صورت 0/05>Pدرنظر گرفته شد. آنالیز داده‌ها با استفاده از نسخه 16 نرم‌افزار SPSS انجام شد.
یافته ها
داده‌های بیوشیمیایی حاصل از 206 کارگر کارخانه تولید حشره‌کش مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. میانگین سنی افراد 7/74±38 سال بود و در دامنه سنی 22 تا 66 سال بودند. میانگین سابقه کار 6/21±11/19 سال، حداقل 2 سال و حداکثر 28 سال بود. میانگین شاخص توده بدنی کارگران 3/36±25/94 کیلوگرم بر مترمربع و حداقل 19 و حداکثر 41 کیلوگرم بر مترمربع بود. میانگین فشارخون سیستولیک و دیاستولیک به‌ترتیب 8/2±125/19 و 5/53±79/98 بود. اکثر کارگران متأهل بودند (165 نفر، 80/9 درصد). حدود 20/4 درصد (42 نفر) کارگاران سیگار مصرف میکردند. اطلاعات جمعیت‌شناختی کارگران برحسب مواجهه یا عدم‌مواجهه در جدول شماره 1 گزارش شده است.
.jpg)
شایع‌ترین علائم در کارگران به ترتیب سرفه (13/1 درصد) ، سردرد (8/7 درصد) ، اختلال خواب (7/8 درصد) و خارش پوستی (6/8 درصد) بود. (جدول شماره 1)
نتایج مقایسه پارامترهای بیوشیمیایی بین دو گروه با استفاده از آزمون من ویتنی نیز نشان داد میانگین قند ناشتا، نیتروژن اوره خون، کراتینین و ALP بین گروه مواجهه و غیرمواجهه از ظر آماری دارای اختلاف معناداری می‌باشد (0/05>P). میانگین این فاکتورها در گروه مواجهه بیشتر بود. همچنین نتایج نشان داد حدود 27/3 درصد از افراد در گروه مواجهه به‌طور معناداری پره دیابت بودند. این درحالیست که میانگین آنزیم‌های کبدی ALT و AST در دو گروه اختلاف آماری معناداری نداشت (0/05<P) (جدول شماره 2).
.jpg)
از 206 کارگر کارخانه تولید حشره‌کش مورد بررسی، 11 نفر (5/3 درصد) دچار ترومبوسیتوز (PLT>450*103 mL) بودند. در مقایسه فراوانی ترومبوسیتوز در دو گروه مواجهه و غیرمواجهه، نتایج آزمون کای‌دو تفاوت معناداری نشان داد (0/028=P) و فراوانی آن در گروه مواجهه بیشتر بود (9/09 درصد در مقابل 1/9 درصد). در مقایسه فراوانی ترومبوسیتوز در کارکنان با سابقه کار کم‌تر و بیش از 11 سال، نتایج آزمون کای‌دو تفاوت معناداری نشان داد (0/003=P) و فراوانی آن در گروه کارگران با سابقه کار بیش از 11 سال بیشتر بود (90/9 درصد در مقابل 9/1 درصد) (جدول شماره 3).
.jpg)
بحث
آفت‌کش‌ها گروه متنوعی از مواد شیمیایی مصنوعی هستند که معمولاً برای کنترل آفات در کشاورزی و برنامه‌های ریشه‌کنی بیماری‌های منتقله ازطریق ناقل به‌ترتیب برای افزایش تولید محصول و حفاظت از سلامت عمومی استفاده می‌شوند [13]. افزایش قابل‌توجه استفاده از سموم دفع آفات، نگرانی در مورد اثرات احتمالی سوء آن بر سلامت انسان و محیط زیست را افزایش داده است. مواجهه مزمن با برخی آفتکش مانند حشره‌کش‌ها عوارض جدی بر ارگان‌های مختلف بدن حتی پیش از بروز علائم بالینی دارد. مروری بر مطالعات نشان می‌دهد تعداد معدودی مطالعات به بررسی تماس‌های شغلی مزمن با آفت‌کش‌ها پرداخته‌اند. لذا در این مطالعه به ارزیابی یافته‌های بیوشیمیایی در کارگران کارخانه تولید حشره‌کش در گیلان پرداخته شد. یافته‌های این مطالعه در بررسی پارامترهای بیوشیمیایی نشان داد مواجهه مزمن با آفت‌کش‌ها باعث افزایش پارامترهای مانند اوره، کراتینین خون، مقدار آلکالن فسفاتاز و قند ناشتای خون در گروه مواجهه شد. میزان سرمی اوره و کراتینین ازنظر بالینی بیانگر اختلال کلیوی در کشاورزان درمعرض آفت کش است [14]. قرار گرفتن بیش از حد در معرض آفت کش ها باعث ایجاد تغییرات سمی در پارامترهای بیوشیمیایی کبدی و کلیوی می‌شود [13].
کراتینین به‌عنوان یک ماده دفعی به‌طور معمول از خون فیلتر شده و با ادرار دفع می شود. افزایش سطح کراتینین در پاسخ به قرار گرفتن درمعرض آفت‌کش‌ها نشان‌دهنده مشکلات کلیه است و ممکن است درنتیجه اختلال در عملکرد گلومرول باشد. نتایج مطالعه شیرر و همکاران نشان داد که تغییر عملکرد کلیه در میان مصرف‌کننده آفت‌کش‌ها گزارش شده است. همچنین یافته‌های آن‌ها بیانگر ارتباط این علف‌کش‌ها با مرحله نهایی بیماری کلیوی بود که با مطالعات بهداشت کشاورزی مطابقت داشت [15]. در مطالعات پیشین توسط وفا و همکاران [16] و مطالعهی اروند و همکاران [17] نتایج مشابهی درخصوص افزایش BUN و Cr در کشاورزان در مواجهه با آفتکش نیز گزارش شده است. هرچند بر اساس یافته‌های مطالعه اخیر توسط کری و همکاران در سال 2019، BUN در گروه مواجهه به‌طور معناداری بیشتر بود. ولی در رابطه با پارامترهای Cr و نسبتBun/ Cr تفاوت اندکی بین دو گروه مواجهه و بدون مواجهه وجود داشت [18]. در مطالعه یاسین و همکاران در سال 2016، 96 کارگر مزرعه که با آفتکش مواجهه داشتند با 96 نفر غیرمواجهه با آفت کش مقایسه شدند. میزان تست‌های عملکردی کلیوی یعنی BUN و Cr در کارگران مزرعه در مقایسه با گروه کنترل به‌طور معناداری بیشتر بود. به‌طور کلی نتایج این مطالعه حاکی از تأثیر مواجهه آفتکش در کارگران مزرعه بر تغییر قابل‌ملاحظه در برخی از پارمترهای بیوشیمیایی مانند BUN Cr,، پروتین توتال، آلبومین و گلوبین بود [6]. سایر مطالعات نیز نتایج مشابهی گزارش کرده‌اند [19, 20, 21].
نتایج مطالعه ما همچنین نشان داد سطح ALP در گروه مواجهه بیشتر بود هرچند تفاوت معناداری در سطح سرمی آنزیم‌های کبدی ALT و AST مشاهده نشد. در مطالعات قبل نشان داده شده که مدت تماس با افزایش آنزیم‌ها مرتبط است که یکی از عللی که تفاوت بین آنزیم‌ها مطرح می باشد این است تعداد افرادی که تماس طولانی داشتند، کم بود. در مطالعه Kori و همکاران آنزیم‌های کبدی ALT و AST و فاکتور ALP در گروه مواجهه بیشتر بود که نشان‌دهنده ایجاد مشکل کبدی و هپاتوتوکسیسیتی ناشی از مواد آفتکش می‌باشد. افزایش ALP می‌تواند ناشی از افزایش نفوذپذیری غشای پلاسمایی و نکروز سلولی باشد. مطالعات نشان داده اند که تعداد سال‌هایی که افراد در مواجهه با آفتکش می‌باشند با سطح بالاتر AST و ALP مرتبط است [18]. در مطالعه ما فقط 45 درصد کارگران در مواجهه مزمن با آفتکش قرار داشتند.
در مطالعه ما FBS در گروه کارگران درمعرض مواجهه با آفتکش به‌طور معناداری بیشتر بود. نتایج مطالعه Pothu و همکاران در سال 2019 نشان داده شد که آفت‌کش‌ها تأثیر نامطلوبی بر وضعیت قلبی عروقی دارند اما تفاوت معناداری بین میانگین سطح FBS در گروه کارگران درمعرض مواجهه با آفتکش و گروه کنترل مشاهده نکردند [9]. از دلایل تفاوت در نتایج بین مطالعات می توان به شرایط مطالعه، نوع آن آفتکش و میزان مواجهه با آن و یا کم‌تر بودن حجم نمونه در مطالعه حاضر اشاره کرد. در مطالعه دیگری توسط سودجاروئن و همکاران در سال 2017، نیز در گروه مواجهه با آفتکش، میانگین سطح FBS به‌طور معناداری بیشتر بود (15/6±108/5 در برابر 12/5±93/4). همچنین در مطالعه آن‌ها، باتوجه‌به مقدار قندخون در گروه مواجهه، به‌نظر می‌رسد افراد مواجهه با حشره‌کش با احتمال بیشتری مستعد پره دیابت هستند [22]. در مطالعه حاضر نیز، حدود 27/3 درصد از افراد در گروه مواجهه، پره دیابت بودند.
بر اساس سایر نتایج این مطالعه، ترومبوسیتوز فقط در حدود 9 درصد از کارگران در گروه مواجهه مشاهده شد و در کارگران با سابقه کار بیش از 11 سال رایج‌تر بود. البته قابل‌ذکر است که میانگین سابقه کار نیز در گروه مواجهه بیشتر بود. همچنین در مطالعه ما فراوانی علائمی مانند سردرد، خارش پوستی، سرفه و اختلال خواب در گروه مواجهه بیشتر مشاهده شد که با یافته‌های مطالعات پیشین هم‌خوانی داشت [23, 24, 25].
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه نشان داد مواجهه مزمن با حشره‌کش‌ها ممکن است باعث ایجاد ترومبوز و تغییراتی در شاخص‌های بیوشیمیایی مانند افزایش اوره و کراتینن خون و آلکالن فسفاتاز و قند ناشتای خون و ایجاد علائمی بالینی مانند: سردرد و خارش و سرفه و اختلال خواب همراه است. در معاینات سلامت شغلی، بررسی شاخص بیوشیمایی در دوره‌های کوتاه‌تری توصیه می‌شود.
محدودیت‌ها
از محدودیت‌های مطالعه می‌توان به مقطعی‌بودن مطالعه اشاره کرد که طبعاً با قطعیت نمی‌توان در مورد رابطه علیتی اظهارنظر کرد. اندازه‌گیری محیطی آفت‌کش‌ها نمی‌تواند نشان‌دهنده دقیقی برای ارزیابی میزان مواجهه کارگران با آفت‌کش‌ها باشد و برای بررسی دقیق‌تر مواجهه با آفتکش بهتر است میزان آنزیم کولین‌استراز اندازه‌گیری شود که در این مطالعه به‌علت محدودیت‌های مالی انجام نشد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این طرح با کد اخلاقی IR.GUMS.REC. 1399.632 مورد تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی گیلان قرار گرفت.
حامی مالی
این مقاله از پایان نامه دکتری مریم جوشن و فاطمه راحت‌طلب در واحد توسعه تحقیقات بالینی رازی بیمارستان رازی دانشگاه علوم پزشکی گیلان استخراج شده است.
مشارکت نویسندگان
طرح: میرسعید عطارچی؛ نگارش پیش نویس اولیه: فاطمه نجاتی‌فر؛ سرپرست: حمید محمدی کوجیدی؛ تجزیه و تحلیل داده ها: زهرا عطرکار روشن؛ تدوین: نیلوفر فرجی؛ گردآوری داده ها: مریم جوشن، فاطمه راحت طلب و روح الله امینی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله هیچ‌گونه تعارض منافعی ندارد.
تشکر و قدردانی
پژوهشگر این مطالعه از کارگران و مسئولین کارخانه تحت پژوهش و مرکز توسعه تحقیقات بالینی رازی رشت که در شکل‌گیری این مطالعه به ما یاری رساندند، تشکر و قدرانی می‌کنند.
افزایش قابل‌توجه در استفاده از سموم دفع آفات، نگرانی در مورد اثرات احتمالی سو آن بر سلامت انسان و محیط‌زیست را افزایش داده است. آفت‌کش‌ها علی‌رغم دفع یا از بین بردن آفات نباتی ممکن است به رشد و سلامت موجودات زنده آسیب وارد کنند. براساس سازمان بهداشت جهانی، حدوداً 25 میلیون مورد مسمومیت با آفت‌کش‌ها سالانه در بین کشاورزان در کشورهای در حال توسعه، گزارش شده است [1].
مواجهه مزمن با آفت‌کش‌ها ممکن است قبل از بروز علائم بالینی منجر به تغییرات بیوشیمیایی در انسان شود [1، 2]. این تغییرات بیوشیمیایی ممکن است در اثر تغییرات تخریبی و دژنراتیو ناشی از آفت‌کش‌ها در بسیاری از اندام‌ها ازجمله، کلیه‌ها و تغییر شاخص‌های عملکردی آن ایجاد شود [3 ,4 ,5, 6]. قرار گرفتن در معرض سطوح پایین سموم دفع آفات، تغییرات بیوشیمیایی مختلفی ایجاد می‌کند که برخی از تغییرات بیوشیمیایی ممکن است لزوماً به علائم بالینی قابل‌تشخیص منجر نشوند، و فقط افزایش آنزیم‌های عملکردی کبدی و افزایش چربی خون را دربر داشته باشد [7, 8]. مواجهه با ترکیباتی مانند ارگانوکلره، ارگانوفسفره و پیرتروئید با افزایش سطح سرمی لیپید همراه است[9]. همچنین براساس مطالعات پیشین، مواجهه با آفت‌کش‌ها به‌عنوان یکی از ریسک فاکتورهای ایجاد بیماری قلبی-عروقی و سندروم متابولیک محسوب می‌شود و احتمال بروز آن را افزایش می‌دهد [9, 10]. برخی شواهد طی سال‌های اخیر حاکی از آن است که آلودگی‌های محیطی ممکن است در ایجاد دیابت نیز نقش داشته باشد. نتایج یک مطالعه مروری سیستماتیک در سال 2016 نشان داده است که بین مواجهه با آفت‌کش‌ها ارگانوکلره و دیابت نوع 2 ارتباط وجود دارد [11]. انواع مختلف سموم دفع آفات ازجمله ترکیبات ارگانوکلره به‌طور مستقیم با افزایش خطر ایجاد ریسک فاکتورهای دیابت مانند چاقی، مقاومت به انسولین و دیس‌لیپیدمی و ایجاد مستقیم دیابت نوع 2 گردد [11، 12].
باتوجه‌به استفاده گسترده از سموم دفع آفات در ایران در دهه گذشته و عدم‌وجود شواهد کافی در مورد اثرات بهداشتی این ترکیبات بر جمعیت ایران، محققان این کشور باید به بیماری‌هایی که بیشتر در اثر مواجهه با آن ایجاد می‌شوند، توجه بیشتری داشته باشند. با این حال، مطالعات کمی اثرات طولانی‌مدت قرار گرفتن درمعرض آفت‌کش‌ها را بر بیماری‌ها، به‌ویژه آن‌هایی که بر سیستم خون‌ساز تأثیر می‌گذارند و نقش سموم دفع آفات در بروز بیماری‌ها علی‌رغم استفاده گسترده آن‌ها و مطالعات انجام‌شده در این خصوص هنوز بحث برانگیز است. در استان گیلان، کارخانه‌های تولید آفتکش نسبتاً فراوانی وجود دارد و کارگران زیادی درمعرض مواجهه شغلی با آفت‌کش‌ها در این کارخانه قرار می‌گیرند. از سویی دیگر با درنظر گرفتن تأثیر سموم دفع آفات با افزایش خطر ایجاد مشکلات پرخطر سلامتی و محدود بودن حفاظت‌های لازم و کم بودن آگاهی کارگران جهت کاهش مواجهه و تماس مستقیم با این مواد، بر آن شدیم که در این مطالعه به بررسی وضعیت پارامترهای بیوشیمیایی در کارگران معرض مواجهه شغلی با حشره‌کش‌ها درشهر رشت طی سال 2020 پرداخته شد.
مواد و روش
در یک مطالعه مقطعی تحلیلی در سال 1399 کلیه کارگران واحد تولید حشره‌کش به‌عنوان گروه مواجهه و بقیه شاغلین این کارخانه که در اندازه‌گیری محیطی انجام شده با حشره‌کش مواجهه نداشته و قبلاً سابقه کار در واحد تولید حشره‌کش و یا مواجهه با حشره‌کش در شغل دوم (کشاورز و....) را نداشتند، به‌عنوان گروه غیرمواجهه درنظر گرفته شدند. معیارهای ورود به مطالعه شامل حداقل 6 ماه سابقه کار و شاخص‌های خروج ناقص‌بودن پرونده سلامت شغلی، بیماری کبدی، قلبی عروقی و سرطان بود. همه افراد مورد مطالعه مرد بودند. از همه شرکت‌کنندگان در این مطالعه رضایت آگاهانه اخذ شد.
در این مطالعه با هماهنگی با واحد سیستم مدیریت زیست محیطی کارخانه، مستندات انواع حشره کش های اصلی و پایش های محیطی آن‌ها در سالن تولید و بقیه واحدهای کارخانه جمع‌آوری شد. سه نوع حشره‌کش ارگانوفسفره (مالاتیون، کلرپیریفوس)، کاربامات (بندیوکارب، کارباریل) و پیرتروئید (فن والریت، سایپرمترین) در واحد تولید کارخانه وجود داشت. فقط میزان غلظت حشره‌کش کارباریل (گروه کاربامات) بیش از حد مجاز شغلی بود. همچنین میزان غلظت حشره‌کش در بقیه واحدهای کارخانه در حد قابل‌اغماض بود.
داده‌های موردنیاز این مطالعه طی چک لیستی اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل سن، قد، وزن، مصرف سیگار، سابقه کار، وضعیت تأهل و سطح تحصیلات از پرونده سلامت شغلی کارگران جمع‌آوری شد. پارامترهای بیوشیمیایی شامل قندخون ناشتا، کلسترول توتال، لیپو پروتئین به چگالی بالا، لیپو پروتئین با چکالی پایین، تری‌‌گلیسرید، کراتینین، میزان اوره خون، آلانین ترانس آمیناز، آسپارتات ترانس آمیناز و الکالن فسفاتاز در این مطالعه مورد ارزیابی قرار گرفتند. همچنین اطلاعات مربوط به علائم بالینی شامل مسمومیت مزمن با حشره‌کش با تمرکز بر سیستم تنفسی (سرفه، تنگی نفس و....)، سیستم نورلوژیک (خستگی، ترمور، کرامپ، ضعف عضلانی و....)، سیستم سایکولوژیک (اختلال خواب، اضطراب و....) و سیستم پوستی (قرمزی، خارش و....) از پرونده سلامت شغلی کارکنان استخراج شد.
حجم نمونه براساس یافته‌های هموگلوبین در مقاله امام و همکاران (14) (میانگین در گروه مواجهه و غیرمواجهه به میزان 1/24±14/9 و 1/5±15/8) و با درنظر گرفتن توان آزمون 95 درصد و خطای نوع اول 5 درصد با درنظر گرفتن 30 درصد حجم نمونه بالاتر با استفاده از فرمول زیر برای هر گروه 86 نفر برآورد شد.
برای توصیف داده‌های کمی از شاخص‌های میانگین و انحراف‌معیار و برای توصیف داده های کیفی از فراوانی و درصد استفاده شد. نرمال بودن توزیع داده ها با استفاده از آزمون شپیرو-ویلک بررسی شد. با توجه به اینکه فرض نرمال بودن داده ها تایید نشد برای مقایسه متغیرهای کمی از آزمون من-ویتنی و برای مقایسه فراوانی علایم بالینی در گروه مواجهه و غیرمواجهه از آزمون کای‌دو و تست دقیق فیشر استفاده شد. سطح معناداری در این مطالعه به‌صورت 0/05>Pدرنظر گرفته شد. آنالیز داده‌ها با استفاده از نسخه 16 نرم‌افزار SPSS انجام شد.
یافته ها
داده‌های بیوشیمیایی حاصل از 206 کارگر کارخانه تولید حشره‌کش مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. میانگین سنی افراد 7/74±38 سال بود و در دامنه سنی 22 تا 66 سال بودند. میانگین سابقه کار 6/21±11/19 سال، حداقل 2 سال و حداکثر 28 سال بود. میانگین شاخص توده بدنی کارگران 3/36±25/94 کیلوگرم بر مترمربع و حداقل 19 و حداکثر 41 کیلوگرم بر مترمربع بود. میانگین فشارخون سیستولیک و دیاستولیک به‌ترتیب 8/2±125/19 و 5/53±79/98 بود. اکثر کارگران متأهل بودند (165 نفر، 80/9 درصد). حدود 20/4 درصد (42 نفر) کارگاران سیگار مصرف میکردند. اطلاعات جمعیت‌شناختی کارگران برحسب مواجهه یا عدم‌مواجهه در جدول شماره 1 گزارش شده است.
شایع‌ترین علائم در کارگران به ترتیب سرفه (13/1 درصد) ، سردرد (8/7 درصد) ، اختلال خواب (7/8 درصد) و خارش پوستی (6/8 درصد) بود. (جدول شماره 1)
نتایج مقایسه پارامترهای بیوشیمیایی بین دو گروه با استفاده از آزمون من ویتنی نیز نشان داد میانگین قند ناشتا، نیتروژن اوره خون، کراتینین و ALP بین گروه مواجهه و غیرمواجهه از ظر آماری دارای اختلاف معناداری می‌باشد (0/05>P). میانگین این فاکتورها در گروه مواجهه بیشتر بود. همچنین نتایج نشان داد حدود 27/3 درصد از افراد در گروه مواجهه به‌طور معناداری پره دیابت بودند. این درحالیست که میانگین آنزیم‌های کبدی ALT و AST در دو گروه اختلاف آماری معناداری نداشت (0/05<P) (جدول شماره 2).
بحث
آفت‌کش‌ها گروه متنوعی از مواد شیمیایی مصنوعی هستند که معمولاً برای کنترل آفات در کشاورزی و برنامه‌های ریشه‌کنی بیماری‌های منتقله ازطریق ناقل به‌ترتیب برای افزایش تولید محصول و حفاظت از سلامت عمومی استفاده می‌شوند [13]. افزایش قابل‌توجه استفاده از سموم دفع آفات، نگرانی در مورد اثرات احتمالی سوء آن بر سلامت انسان و محیط زیست را افزایش داده است. مواجهه مزمن با برخی آفتکش مانند حشره‌کش‌ها عوارض جدی بر ارگان‌های مختلف بدن حتی پیش از بروز علائم بالینی دارد. مروری بر مطالعات نشان می‌دهد تعداد معدودی مطالعات به بررسی تماس‌های شغلی مزمن با آفت‌کش‌ها پرداخته‌اند. لذا در این مطالعه به ارزیابی یافته‌های بیوشیمیایی در کارگران کارخانه تولید حشره‌کش در گیلان پرداخته شد. یافته‌های این مطالعه در بررسی پارامترهای بیوشیمیایی نشان داد مواجهه مزمن با آفت‌کش‌ها باعث افزایش پارامترهای مانند اوره، کراتینین خون، مقدار آلکالن فسفاتاز و قند ناشتای خون در گروه مواجهه شد. میزان سرمی اوره و کراتینین ازنظر بالینی بیانگر اختلال کلیوی در کشاورزان درمعرض آفت کش است [14]. قرار گرفتن بیش از حد در معرض آفت کش ها باعث ایجاد تغییرات سمی در پارامترهای بیوشیمیایی کبدی و کلیوی می‌شود [13].
کراتینین به‌عنوان یک ماده دفعی به‌طور معمول از خون فیلتر شده و با ادرار دفع می شود. افزایش سطح کراتینین در پاسخ به قرار گرفتن درمعرض آفت‌کش‌ها نشان‌دهنده مشکلات کلیه است و ممکن است درنتیجه اختلال در عملکرد گلومرول باشد. نتایج مطالعه شیرر و همکاران نشان داد که تغییر عملکرد کلیه در میان مصرف‌کننده آفت‌کش‌ها گزارش شده است. همچنین یافته‌های آن‌ها بیانگر ارتباط این علف‌کش‌ها با مرحله نهایی بیماری کلیوی بود که با مطالعات بهداشت کشاورزی مطابقت داشت [15]. در مطالعات پیشین توسط وفا و همکاران [16] و مطالعهی اروند و همکاران [17] نتایج مشابهی درخصوص افزایش BUN و Cr در کشاورزان در مواجهه با آفتکش نیز گزارش شده است. هرچند بر اساس یافته‌های مطالعه اخیر توسط کری و همکاران در سال 2019، BUN در گروه مواجهه به‌طور معناداری بیشتر بود. ولی در رابطه با پارامترهای Cr و نسبتBun/ Cr تفاوت اندکی بین دو گروه مواجهه و بدون مواجهه وجود داشت [18]. در مطالعه یاسین و همکاران در سال 2016، 96 کارگر مزرعه که با آفتکش مواجهه داشتند با 96 نفر غیرمواجهه با آفت کش مقایسه شدند. میزان تست‌های عملکردی کلیوی یعنی BUN و Cr در کارگران مزرعه در مقایسه با گروه کنترل به‌طور معناداری بیشتر بود. به‌طور کلی نتایج این مطالعه حاکی از تأثیر مواجهه آفتکش در کارگران مزرعه بر تغییر قابل‌ملاحظه در برخی از پارمترهای بیوشیمیایی مانند BUN Cr,، پروتین توتال، آلبومین و گلوبین بود [6]. سایر مطالعات نیز نتایج مشابهی گزارش کرده‌اند [19, 20, 21].
نتایج مطالعه ما همچنین نشان داد سطح ALP در گروه مواجهه بیشتر بود هرچند تفاوت معناداری در سطح سرمی آنزیم‌های کبدی ALT و AST مشاهده نشد. در مطالعات قبل نشان داده شده که مدت تماس با افزایش آنزیم‌ها مرتبط است که یکی از عللی که تفاوت بین آنزیم‌ها مطرح می باشد این است تعداد افرادی که تماس طولانی داشتند، کم بود. در مطالعه Kori و همکاران آنزیم‌های کبدی ALT و AST و فاکتور ALP در گروه مواجهه بیشتر بود که نشان‌دهنده ایجاد مشکل کبدی و هپاتوتوکسیسیتی ناشی از مواد آفتکش می‌باشد. افزایش ALP می‌تواند ناشی از افزایش نفوذپذیری غشای پلاسمایی و نکروز سلولی باشد. مطالعات نشان داده اند که تعداد سال‌هایی که افراد در مواجهه با آفتکش می‌باشند با سطح بالاتر AST و ALP مرتبط است [18]. در مطالعه ما فقط 45 درصد کارگران در مواجهه مزمن با آفتکش قرار داشتند.
در مطالعه ما FBS در گروه کارگران درمعرض مواجهه با آفتکش به‌طور معناداری بیشتر بود. نتایج مطالعه Pothu و همکاران در سال 2019 نشان داده شد که آفت‌کش‌ها تأثیر نامطلوبی بر وضعیت قلبی عروقی دارند اما تفاوت معناداری بین میانگین سطح FBS در گروه کارگران درمعرض مواجهه با آفتکش و گروه کنترل مشاهده نکردند [9]. از دلایل تفاوت در نتایج بین مطالعات می توان به شرایط مطالعه، نوع آن آفتکش و میزان مواجهه با آن و یا کم‌تر بودن حجم نمونه در مطالعه حاضر اشاره کرد. در مطالعه دیگری توسط سودجاروئن و همکاران در سال 2017، نیز در گروه مواجهه با آفتکش، میانگین سطح FBS به‌طور معناداری بیشتر بود (15/6±108/5 در برابر 12/5±93/4). همچنین در مطالعه آن‌ها، باتوجه‌به مقدار قندخون در گروه مواجهه، به‌نظر می‌رسد افراد مواجهه با حشره‌کش با احتمال بیشتری مستعد پره دیابت هستند [22]. در مطالعه حاضر نیز، حدود 27/3 درصد از افراد در گروه مواجهه، پره دیابت بودند.
بر اساس سایر نتایج این مطالعه، ترومبوسیتوز فقط در حدود 9 درصد از کارگران در گروه مواجهه مشاهده شد و در کارگران با سابقه کار بیش از 11 سال رایج‌تر بود. البته قابل‌ذکر است که میانگین سابقه کار نیز در گروه مواجهه بیشتر بود. همچنین در مطالعه ما فراوانی علائمی مانند سردرد، خارش پوستی، سرفه و اختلال خواب در گروه مواجهه بیشتر مشاهده شد که با یافته‌های مطالعات پیشین هم‌خوانی داشت [23, 24, 25].
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه نشان داد مواجهه مزمن با حشره‌کش‌ها ممکن است باعث ایجاد ترومبوز و تغییراتی در شاخص‌های بیوشیمیایی مانند افزایش اوره و کراتینن خون و آلکالن فسفاتاز و قند ناشتای خون و ایجاد علائمی بالینی مانند: سردرد و خارش و سرفه و اختلال خواب همراه است. در معاینات سلامت شغلی، بررسی شاخص بیوشیمایی در دوره‌های کوتاه‌تری توصیه می‌شود.
محدودیت‌ها
از محدودیت‌های مطالعه می‌توان به مقطعی‌بودن مطالعه اشاره کرد که طبعاً با قطعیت نمی‌توان در مورد رابطه علیتی اظهارنظر کرد. اندازه‌گیری محیطی آفت‌کش‌ها نمی‌تواند نشان‌دهنده دقیقی برای ارزیابی میزان مواجهه کارگران با آفت‌کش‌ها باشد و برای بررسی دقیق‌تر مواجهه با آفتکش بهتر است میزان آنزیم کولین‌استراز اندازه‌گیری شود که در این مطالعه به‌علت محدودیت‌های مالی انجام نشد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این طرح با کد اخلاقی IR.GUMS.REC. 1399.632 مورد تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی گیلان قرار گرفت.
حامی مالی
این مقاله از پایان نامه دکتری مریم جوشن و فاطمه راحت‌طلب در واحد توسعه تحقیقات بالینی رازی بیمارستان رازی دانشگاه علوم پزشکی گیلان استخراج شده است.
مشارکت نویسندگان
طرح: میرسعید عطارچی؛ نگارش پیش نویس اولیه: فاطمه نجاتی‌فر؛ سرپرست: حمید محمدی کوجیدی؛ تجزیه و تحلیل داده ها: زهرا عطرکار روشن؛ تدوین: نیلوفر فرجی؛ گردآوری داده ها: مریم جوشن، فاطمه راحت طلب و روح الله امینی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله هیچ‌گونه تعارض منافعی ندارد.
تشکر و قدردانی
پژوهشگر این مطالعه از کارگران و مسئولین کارخانه تحت پژوهش و مرکز توسعه تحقیقات بالینی رازی رشت که در شکل‌گیری این مطالعه به ما یاری رساندند، تشکر و قدرانی می‌کنند.
References
1.Jonnalagadda PR, Prasad AYE, Reddy KA, Suresh C, Rao MVV, Ramya G, et al. Biochemical alterations of certain health parameters in cotton growing farmers exposed to organophosphorous and pyrethroid insecticides. African J Biotechnol. 2010; 9(49):8369-77. [Link]
2.Balani T, Agrawal S, Thaker AM. Hematological and biochemical changes due to short-term oral administration of imidacloprid. Toxicol Int. 2011; 18(1):2-4. [DOI:10.4103/0971-6580.75843] [PMID] [PMCID]
3.Mossalam HH, Abd-El Aty OA, Morgan EN, Youssaf SMS, Mackawy AMH. Biochemical and ultra structure studies of the antioxidant effect of aqueous extract of hibiscus sabdariffa on the nephrotoxicity induced by organophosphorous pesticide (Malathion) on the adult albino rats. J Am Sci. 2011; 7(12):407-21. [Link]
4.Khan AA, Shah MA, Rahman SU. Occupational exposure to pesticides and its effects on health status of workers in swat, khyber pakhtunkhwa, Pakistan. J Biol Life Sci. 2013; 4(2):43-55. [DOI:10.5296/jbls.v4i2.3144]
5.Khan A, Ahmad L, Khan MZ. Hemato-biochemical changes induced by pyrethroid insecticides in avian, fish and mammalian species. Int J Agric Biol. 2012; 14(5):834-42. [Link]
6.Yassin MM, Al-Shanti TA. Effect of pesticides on kidney function and serum protein profile of farm workers in Gaza Strip. Ann Med Biomed Sci. 2016; 2(1):21-7. [Link]
7.Elhalwagy MEA, Zaki NI. Comparative study on pesticide mixture of organophosphorus and pyrethroid in commercial formulation. Environ. Toxicol Pharmacol. 2009; 28(2):219-24. [DOI:10.1016/j.etap.2009.04.007] [PMID]
8.Huang X, Zhang C, Hu R, Li Y, Yin Y, Chen Z, et al. Association between occupational exposures to pesticides with heterogeneous chemical structures and farmer health in China. Sci Rep. 2016; 6:25190. [DOI:10.1038/srep25190] [PMID] [PMCID]
9.Pothu UK, Thammisetty AK, Nelakuditi LK. Evaluation of cholinesterase and lipid profile levels in chronic pesticide exposed persons. J Fam Med Prim care. 2019; 8(6):2073-8. [DOI:10.4103/jfmpc.jfmpc_239_19] [PMID] [PMCID]
10.Rosenbaum PF, Weinstock RS, Silverstone AE, Sjödin A, Pavuk M. Metabolic syndrome is associated with exposure to organochlorine pesticides in Anniston, AL, United States. Environ Int. 2017; 108:11-21. [DOI:10.1016/j.envint.2017.07.017] [PMID] [PMCID]
11.Evangelou E, Ntritsos G, Chondrogiorgi M, Kavvoura FK, Hernández AF, Ntzani EE, et al. Exposure to pesticides and diabetes: A systematic review and meta-analysis. Environ Int. 2016; 91:60-8. [DOI:10.1016/j.envint.2016.02.013] [PMID]
12.Lee D-H, Steffes MW, Sjödin A, Jones RS, Needham LL, Jacobs DRJ. Low dose organochlorine pesticides and polychlorinated biphenyls predict obesity, dyslipidemia, and insulin resistance among people free of diabetes. PLoS One. 2011; 6(1):e15977. [DOI:10.1371/journal.pone.0015977] [PMID] [PMCID]
13.Bharti S, Rasool F. Analysis of the biochemical and histopathological impact of a mild dose of commercial malathion on Channa punctatus (Bloch) fish. Toxicol Rep. 2021; 8:443-55. [DOI:10.1016/j.toxrep.2021.02.018] [PMID] [PMCID]
14.Joshi AKR, Sukumaran BO. Metabolic dyshomeostasis by organophosphate insecticides: insights from experimental and human studies. EXCLI J. 2019; 18:479-84.[DOI:10.17179/excli2019-1492] [PMID] [PMCID]
15.Shearer JJ, Sandler DP, Andreotti G, Murata K, Shrestha S, Parks CG, et al. Pesticide use and kidney function among farmers in the Biomarkers of Exposure and Effect in Agriculture study. Environ Res. 2021; 199:111276. [DOI:10.1016/j.envres.2021.111276] [PMID] [PMCID]
16.Wafa T, Nadia K, Amel N, Ikbal C, Insaf T, Asma K, et al. Oxidative stress, hematological and biochemical alterations in farmers exposed to pesticides. J Environ Sci Health B. 2013; 48(12):1058-69. [DOI:10.1080/03601234.2013.824285] [PMID]
17.Araoud M, Neffeti F, Douki W, Hfaiedh H Ben, Akrout M, Hassine M, et al. Adverse effects of pesticides on biochemical and haematological parameters in Tunisian agricultural workers. J Expo Sci Environ Epidemiol. 2012; 22(3):243-7. [DOI:10.1038/jes.2012.11] [PMID]
18.Kori RK, Hasan W, Jain AK, Yadav RS. Cholinesterase inhibition and its association with hematological, biochemical and oxidative stress markers in chronic pesticide exposed agriculture workers. J Biochem Mol Toxicol. 2019; 33(9):e22367. [DOI:10.1002/jbt.22367] [PMID]
19.Khan AN. Biochemical And Histopathological Alterations Rendered By Combination Insecticide (Chloropyrifos+Cypermethrin) In Two Generations of Gallus. AMUJ. 2022; 11(9):978-98. [Link]
20.Ritu A, Nidhi T, Anjali C, Shiva A. Biochemical alterations among spray farmers due to chronic exposure to Chlorpyrifos , an organophosphate pesticides. Int J Curr Microbiol Appl Sci. 2013; 2(11):415-8.
21.Jallow MFA, Awadh DG, Albaho MS, Devi VY, Thomas BM. Pesticide knowledge and safety practices among farm workers in kuwait: Results of a survey. Int J Environ Res Public Health. 2017; 14(4):340. [DOI:10.3390/ijerph14040340] [PMID] [PMCID]
22.Suwannahong K, Sudjaroen Y. Comparison of biochemical, hematological parameters and pesticide expose-related symptoms among organic and non-organic farmers, singburi, thailand. Asian J Pharm. 2017; 11(1):S235-41. [link]
23.Nejatifar F, Abdollahi M, Attarchi M, Roushan ZA, Deilami AE, Joshan M, et al. Evaluation of hematological indices among insecticides factory workers. Heliyon. 2022; 8(3):e09040. [DOI:10.1016/j.heliyon.2022.e09040] [PMID] [PMCID]
24.Guadalupe-Fernandez V, De Sario M, Vecchi S, Bauleo L, Michelozzi P, Davoli M, et al. Industrial odour pollution and human health: a systematic review and meta-analysis. Environ Health. 2021; 20(1):108. [DOI:10.1186/s12940-021-00774-3] [PMID] [PMCID]
25.Aguera RG, Freires C da S, Oliveira LO de, Monteiro LR, Lini RS, Romoli JCZ, et al. Risk evaluation of occupational exposure of southern Brazilian flower farmers to pesticides potentially leading to cholinesterase inhibition and metals exposure. Environ Toxicol Pharmacol. 2022; 93:103874. [DOI:10.1016/j.etap.2022.103874] [PMID]
1.Jonnalagadda PR, Prasad AYE, Reddy KA, Suresh C, Rao MVV, Ramya G, et al. Biochemical alterations of certain health parameters in cotton growing farmers exposed to organophosphorous and pyrethroid insecticides. African J Biotechnol. 2010; 9(49):8369-77. [Link]
2.Balani T, Agrawal S, Thaker AM. Hematological and biochemical changes due to short-term oral administration of imidacloprid. Toxicol Int. 2011; 18(1):2-4. [DOI:10.4103/0971-6580.75843] [PMID] [PMCID]
3.Mossalam HH, Abd-El Aty OA, Morgan EN, Youssaf SMS, Mackawy AMH. Biochemical and ultra structure studies of the antioxidant effect of aqueous extract of hibiscus sabdariffa on the nephrotoxicity induced by organophosphorous pesticide (Malathion) on the adult albino rats. J Am Sci. 2011; 7(12):407-21. [Link]
4.Khan AA, Shah MA, Rahman SU. Occupational exposure to pesticides and its effects on health status of workers in swat, khyber pakhtunkhwa, Pakistan. J Biol Life Sci. 2013; 4(2):43-55. [DOI:10.5296/jbls.v4i2.3144]
5.Khan A, Ahmad L, Khan MZ. Hemato-biochemical changes induced by pyrethroid insecticides in avian, fish and mammalian species. Int J Agric Biol. 2012; 14(5):834-42. [Link]
6.Yassin MM, Al-Shanti TA. Effect of pesticides on kidney function and serum protein profile of farm workers in Gaza Strip. Ann Med Biomed Sci. 2016; 2(1):21-7. [Link]
7.Elhalwagy MEA, Zaki NI. Comparative study on pesticide mixture of organophosphorus and pyrethroid in commercial formulation. Environ. Toxicol Pharmacol. 2009; 28(2):219-24. [DOI:10.1016/j.etap.2009.04.007] [PMID]
8.Huang X, Zhang C, Hu R, Li Y, Yin Y, Chen Z, et al. Association between occupational exposures to pesticides with heterogeneous chemical structures and farmer health in China. Sci Rep. 2016; 6:25190. [DOI:10.1038/srep25190] [PMID] [PMCID]
9.Pothu UK, Thammisetty AK, Nelakuditi LK. Evaluation of cholinesterase and lipid profile levels in chronic pesticide exposed persons. J Fam Med Prim care. 2019; 8(6):2073-8. [DOI:10.4103/jfmpc.jfmpc_239_19] [PMID] [PMCID]
10.Rosenbaum PF, Weinstock RS, Silverstone AE, Sjödin A, Pavuk M. Metabolic syndrome is associated with exposure to organochlorine pesticides in Anniston, AL, United States. Environ Int. 2017; 108:11-21. [DOI:10.1016/j.envint.2017.07.017] [PMID] [PMCID]
11.Evangelou E, Ntritsos G, Chondrogiorgi M, Kavvoura FK, Hernández AF, Ntzani EE, et al. Exposure to pesticides and diabetes: A systematic review and meta-analysis. Environ Int. 2016; 91:60-8. [DOI:10.1016/j.envint.2016.02.013] [PMID]
12.Lee D-H, Steffes MW, Sjödin A, Jones RS, Needham LL, Jacobs DRJ. Low dose organochlorine pesticides and polychlorinated biphenyls predict obesity, dyslipidemia, and insulin resistance among people free of diabetes. PLoS One. 2011; 6(1):e15977. [DOI:10.1371/journal.pone.0015977] [PMID] [PMCID]
13.Bharti S, Rasool F. Analysis of the biochemical and histopathological impact of a mild dose of commercial malathion on Channa punctatus (Bloch) fish. Toxicol Rep. 2021; 8:443-55. [DOI:10.1016/j.toxrep.2021.02.018] [PMID] [PMCID]
14.Joshi AKR, Sukumaran BO. Metabolic dyshomeostasis by organophosphate insecticides: insights from experimental and human studies. EXCLI J. 2019; 18:479-84.[DOI:10.17179/excli2019-1492] [PMID] [PMCID]
15.Shearer JJ, Sandler DP, Andreotti G, Murata K, Shrestha S, Parks CG, et al. Pesticide use and kidney function among farmers in the Biomarkers of Exposure and Effect in Agriculture study. Environ Res. 2021; 199:111276. [DOI:10.1016/j.envres.2021.111276] [PMID] [PMCID]
16.Wafa T, Nadia K, Amel N, Ikbal C, Insaf T, Asma K, et al. Oxidative stress, hematological and biochemical alterations in farmers exposed to pesticides. J Environ Sci Health B. 2013; 48(12):1058-69. [DOI:10.1080/03601234.2013.824285] [PMID]
17.Araoud M, Neffeti F, Douki W, Hfaiedh H Ben, Akrout M, Hassine M, et al. Adverse effects of pesticides on biochemical and haematological parameters in Tunisian agricultural workers. J Expo Sci Environ Epidemiol. 2012; 22(3):243-7. [DOI:10.1038/jes.2012.11] [PMID]
18.Kori RK, Hasan W, Jain AK, Yadav RS. Cholinesterase inhibition and its association with hematological, biochemical and oxidative stress markers in chronic pesticide exposed agriculture workers. J Biochem Mol Toxicol. 2019; 33(9):e22367. [DOI:10.1002/jbt.22367] [PMID]
19.Khan AN. Biochemical And Histopathological Alterations Rendered By Combination Insecticide (Chloropyrifos+Cypermethrin) In Two Generations of Gallus. AMUJ. 2022; 11(9):978-98. [Link]
20.Ritu A, Nidhi T, Anjali C, Shiva A. Biochemical alterations among spray farmers due to chronic exposure to Chlorpyrifos , an organophosphate pesticides. Int J Curr Microbiol Appl Sci. 2013; 2(11):415-8.
21.Jallow MFA, Awadh DG, Albaho MS, Devi VY, Thomas BM. Pesticide knowledge and safety practices among farm workers in kuwait: Results of a survey. Int J Environ Res Public Health. 2017; 14(4):340. [DOI:10.3390/ijerph14040340] [PMID] [PMCID]
22.Suwannahong K, Sudjaroen Y. Comparison of biochemical, hematological parameters and pesticide expose-related symptoms among organic and non-organic farmers, singburi, thailand. Asian J Pharm. 2017; 11(1):S235-41. [link]
23.Nejatifar F, Abdollahi M, Attarchi M, Roushan ZA, Deilami AE, Joshan M, et al. Evaluation of hematological indices among insecticides factory workers. Heliyon. 2022; 8(3):e09040. [DOI:10.1016/j.heliyon.2022.e09040] [PMID] [PMCID]
24.Guadalupe-Fernandez V, De Sario M, Vecchi S, Bauleo L, Michelozzi P, Davoli M, et al. Industrial odour pollution and human health: a systematic review and meta-analysis. Environ Health. 2021; 20(1):108. [DOI:10.1186/s12940-021-00774-3] [PMID] [PMCID]
25.Aguera RG, Freires C da S, Oliveira LO de, Monteiro LR, Lini RS, Romoli JCZ, et al. Risk evaluation of occupational exposure of southern Brazilian flower farmers to pesticides potentially leading to cholinesterase inhibition and metals exposure. Environ Toxicol Pharmacol. 2022; 93:103874. [DOI:10.1016/j.etap.2022.103874] [PMID]
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
