دوره 27، شماره 3 - ( 5-1403 )
جلد 27 شماره 3 صفحات 130-124 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Douzandeh Nargesi M, Teymori Z, Tavakkolifard M. The Mediating Role of COVID-19-related Stress in the Relationship between Rumination and Aggression in Patients under Methadone Maintenance Therapy. J Arak Uni Med Sci 2024; 27 (3) :124-130
URL: http://jams.arakmu.ac.ir/article-1-7657-fa.html
URL: http://jams.arakmu.ac.ir/article-1-7657-fa.html
دوزنده نرگسی محمد، تیموری زهره، توکلی فرد مهنوش. نقش میانجی استرس کرونا در ارتباط بین نشخوار فکری و پرخاشگری در بیماران تحت درمان نگهدارنده با متادون. مجله دانشگاه علوم پزشكي اراك. 1403; 27 (3) :124-130
نقش میانجی استرس کرونا در ارتباط بین نشخوار فکری و پرخاشگری در بیماران تحت درمان نگهدارنده با متادون
1- پزشک، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، گیلان، ایران
2- دانشگاه علوم پزشکی گیلان، گیلان، ایران ،Teymori.z@gmail.com
3- دکترای تخصصی مطالعات اعتیاد، اداره اعتیاد، سازمان بهزیستی گیلان، گیلان، ایران
2- دانشگاه علوم پزشکی گیلان، گیلان، ایران ،
3- دکترای تخصصی مطالعات اعتیاد، اداره اعتیاد، سازمان بهزیستی گیلان، گیلان، ایران
واژه‌های کلیدی: درمان متادون، پرخاشگری، استرس کووید، نشخوار فکری
متن کامل [PDF 1117 kb]
(220 دریافت)
| چکیده (HTML) (871 مشاهده)
![]()
شکل 1. مدل تحلیل مسیر پرخاشگری
شکل 1، ضرایب استاندارد مربوط به مدل پیشنهادی پژوهشگر به منظور بررسی مدل پرخاشگری بر اساس نشخوار فکری و با میانجیگری استرس کرونا نشان داده شده است. شاخص‌های مربوط به برازش مدل در جدول 4 ارائه شده است.
جدول 4. شاخص‌های برازش مدل
بر اساس داده‌های جدول 4، شاخص نسبت مجذور کای بر درجه آزادی (df/ χ 2) برازش مدل را تأیید می‌کند. df/χ2 که کمتر از 3 است و به معنی برازش مدل با داده‌هاست. ریشه دوم میانگین مربعات خطای برآورد (RMSEA) برابر 07/0 است که از میزان ملاک (08/0) کوچکتر می‌باشد و نسبت به مدل اولیه کاهش نشان می‌دهند و شاخص‌های IFI، CFI و GFI نیز از ملاک مورد نظر (9/0) بزرگتر هستند. با توجه به شاخص‌های برازش بدست آمده می‌توان گفت که مدل از برازش خوبی برخوردار است. بنابراین با توجه به نتایج جدول می‌توان گفت استرس کرونا در رابطه بین نشخوار فکری با پرخاشگری در بیماران تحت درمان نگهدارنده با متادون، نقش میانجی را دارد.
جدول شماره 5، ضرایب استاندارد مستقیم و غیر مستقیم و کل برآورد شده برای مدل پرخاشگری بر اساس نشخوار فکری و با میانجیگری استرس کرونا را نشان می‌دهد.
جدول5. برآورد ضرایب استاندارد شده اثرات مستقیم، غیر مستقیم و کل پرخاشگری
با توجه به نتایج جدول 5 می‌توان گفت که استرس کرونا در رابطه بین نشخوار فکری با پرخاشگری در بیماران تحت درمان نگهدارنده با متادون نقش میانجی را دارد. بعلاوه اینکه، مقدار اثر غیرمستقیم نشخوار فکری بر روی پرخاشگری برابر 25/0 است که این مقدار در سطح
01/0 > P معنی‌دار می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت نشخوار فکری بر روی پرخاشگری با میانجیگری استرس کرونا اثر غیرمستقیم دارد. همچنین مقدار اثر مستقیم نشخوار فکری بر روی پرخاشگری برابر 23/0 است که این مقدار در سطح 01/0 > P معنی‌دار می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت بین نشخوار فکری بر پرخاشگری، اثر مثبت و مستقیمی وجود دارد.
بحث
یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد که استرس کرونا در رابطه بین نشخوار فکری با پرخاشگری در بیماران تحت درمان نگهدارنده با متادون نقش میانجی را دارد. این مطالعه اهمیت کنترل روانی بیشتر بیماران مبتلا به اعتیاد را برای همگان آشکار کرد. کووید- 19 و استرس ناشی از آن یک عامل تشدید‌کننده در ارتباط بین نشخوار فکری و پرخاشگری بیماران بود. مسأله اینجاست که افراد مبتلا به اعتیاد به طور معمول دسترسی پایینی به مراقبت‌های سلامت داشته و این موضوع آن‌ها را در معرض خطر افزایش یافته برای بیماری‌های مختلف قرار می‌دهد. مطالعه مشابهی در این حیطه یافت نشد.
در پژوهش حاضر و بر اساس مطالعات انجام شده اینگونه نتیجه گرفته شد که شیوع کرونا باعث بروز بسیاری از ناهنجاری‌ها در سیستم روانی افراد جامعه شده که سلامت روان افراد را دچار مشکل کرده است و بر اساس ایجاد رعب و وحشت در بین افراد و خطرات موجود در این امر، سلامت روانی افراد کاهش پیدا می‌کند و شاهد بسیاری از اضطراب‌ها، افسردگی‌ها، کارکردهای ضعیف‌تر اجتماعی و علائم جسمانی‌سازی در بین افراد هستیم.
در شرایط همه‌گیری کووید-19، که امکانات بهداشتی و درمانی برای پاسخ به نیازهای درمان افراد مبتلا محدود است، افراد معتاد به دلیل انگ و تبعیض، با موانعی بیشتری برای دریافت مراقبت‌های پیشگیری و درمان کووید- 19 مواجه می‌شوند (11). اقداماتی همچون جداسازی یا خودقرنطینه‌سازی توسط خود افراد، می‌تواند دسترسی به درمان‌های دارویی اعتیاد، سرنگ و سرسوزن استریل و سایر حمایت‌های مورد نیاز را کاهش دهد. در شرایط اضطراری ناشی از شیوع کووید-19 بسیاری از درمان‌های گروهی همچون جلسات معتادین گمنام یا درمان گروهی کنگره تعطیل شده است. این موضوع نیز می‌تواند مانعی برای دسترسی به خدمات درمانی مورد نیاز خصوصاً در بیماران جدید باشد (11، 27).
برخی برنامه‌ها کمک متقابل اقدام به راه‌اندازی گروه‌های مجازی نموده‌اند، اما نداشتن گوشی هوشمند و یا سایر امکانات لازم برای پیوستن به این گروه‌ها یا ناآشنایی با نحوه استفاده از امکانات گوشی همراه، از دیگر موانع برای دسترسی به خدمات در افراد مبتلا به اختلالات مصرف مواد است (10، 28-30). مسأله دیگر اینجاست که مصرف سیگار و وابستگی به نیکوتین در افراد مبتلا به اختلالات مصرف مواد شدیداً شایع است. مصرف سیگار احتمالاً خطر ابتلا به اشکال عارضه‌دار کووید-19 را تشدید کند (29).
اختلالات روانپزشکی در افراد مبتلا به اختلالات مصرف مواد 3-2 برابر از جمعیت عمومی شایع‌تر است (7، 11، 28). اختلالات روانپزشکی، توانایی افراد برای خودتنظیمی و خودمراقبتی را تضعیف می‌کند. تا جایی که ممکن است مداخلات لازم برای کاهش این عوامل خطر باید در برنامه مراقبت بیماران مبتلا به اختلالات مصرف مواد در جریان همه‌گیری کووید-19 ادغام گردد. ضمن اینکه انتظارات مثبت از مواد می‌تواند، خطر عود و لغزش را در بیماران دریافت‌کننده درمان بالا برد. به منظور پیشگیری از لغزش و عود بیماران، آموزش‌های روانشناختی معطوف به اصلاح باورهای غلط و حمایت‌های روانشناختی برای مقابله با لغزش و وسوسه توصیه می‌گردد (7).
نتیجه‌گیری
بر اساس یافته‌های حاصل از مطالعه حاضر می‌توان بیان کرد که استرس کرونا باعث پرخاشگری و نشخوار فکری در بیماران تحت درمان نگهدارنده با متادون شده است. با این وجود انجام اقدامات لازم جهت حفظ سلامت روان برای کاهش عود و لغزش بیماران ضروری به نظر می‌رسد.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از کلیه بیماران که در انجام این پژوهش همکاری نمودند، صمیمانه سپاسگزاری می‌گردد.
سهم نویسندگان
طراحی مطالعه توسط زهره تیموری و محمد دوزنده نرگسی، آنالیز آماری توسط مهنوش توکلی‌فرد، نگارش مقاله توسط زهره تیموری و محمد دوزنده نرگسی انجام گرفت.
تضاد منافع
نویسندگان مقاله هیچ گونه تعارضی در منافع اعلام نکردند.
متن کامل: (91 مشاهده)
مقدمه
وقوع کرونا باعث شد موج ابتلا به بیماری‌های روحی و روانی ناشی از آن شدیداً دستخوش افزایش شود. با وجود تمامی اقداماتی که برای پیشگیری از کووید-19 به انجام رسید، همه‌گیری این بیماری موجی از استرس را در بین مردم ایجاد کرد (1). مقدار کم این استرس می‌تواند به واکنش‌های مثبت و درست در مقابل بحران بیماری منجر شود، ولی اگر مقدار آن زیاد شود یا ادامه پیدا کند، ممکن است خطرآفرین باشد (2).
استرس یا تنش، تقریباً تمامی فعالیت‌های عصبی مغز و غدد درون‌ریز بدن که هورمون‌ها را می‌سازند، تحت تأثیر قرار می‌دهد (3). به گونه‌‌ای که تغییرات ناشی از استرس منجر به افزایش ترشح هورمون استرس (کورتیزول) میشود. علاوه بر این، استرس، می‌تواند باعث انجام رفتارهای پرخطر (مانند مصرف الکل یا استعمال دخانیات) گردد. به این ترتیب استرس به طور غیرمستقیم با ایجاد رفتارهای ناسالم در فرد باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن میشود و فرد را برای ابتلا به انواع عفونت‌ها مستعد می‌کند یا مراحل بهبودی افراد مبتلا به بیماری را به تعویق می‌اندازد (4).
استرس ناشی از کرونا بر افراد دارای شرایط مستعد برای بیماری‌های روحی و روانی بیشتر تأثیرگذار است (2). یکی از این گروه‌های در معرض خطر، افراد معتاد به مواد مخدر هستند (5، 6). اعتیاد به مواد، دارای ابعاد مختلف بوده و منجر به تخریب بالینی مشخص و یا ناراحتی میشود (7). اعتیاد به مواد یا هر فعالیت دیگری عمیقاً می‌تواند کارآیی عملکرد، سلامت و شادکامی افراد را تحت تأثیر قرار دهد و گاهی به مشکلات جدی اجتماعی منجر گردد (8، 9). توجه به پیامدهای انواع روش‌های پرهیز از مواد مانند درمان نگهدارنده متادون در درازمدت، از اهمیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار است و امروزه توجه شایانی به آن میشود (10، 11).
یکی از مهم‌ترین مسائل پیش روی اعتیاد، مسائل روحی و روانی و استرس این بیماران است (9). وجود روانشناسان بالینی در مراکز درمان متادون دلیلی بر اهمیت مسأله بررسی وضعیت روحی و روانی این بیماران است. افراد تحت درمان با متادون با تعداد زیادی از مشکلات روحی و روانی دست و پنجه نرم می‌کنند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها شامل افسردگی، اضطراب، فراموشی، روان‌پریشی و اختلالات مهم‌تری مانند دمانس و دلیریوم و از مشکلات اجتماعی ناشی از اعتیاد می‌توان از جرائم مختلف بیکاری، طلاق و بی‌خانمانی نام برد (8).
نشخوار فکری افکار و رفتارهایی است که به طور مکرر توجه شخص را بر هیجان‌ها و احساس‌های منفی‌اش همچنین بر ماهیت و مفاهیم ضمنی این احساس‌ها از جمله دلایل، مفاهیم و پیامدهای احساس‌ها معطوف می‌کند. Nolen-Hoeksema نشان داد که نشخوار فکری در مورد خشم منجر با افزایش احساس‌های پرخاشگرانه در فراخوانی آزمایشی خلق منفی میشود (12).
Bushman و همکاران در طرحی آزمایشی نشان داد که تخلیه خشم به هنگام نشخوار فکری در مورد منبع تحریک افکار هیجان‌های پرخاشگرانه را در حافظه فعال نگه می‌دارد و افراد را خشمگین‌تر و پرخاشگرتر می‌کند (13). اگرچه کووید-19، سومین ویروس کرونا طی
20 سال اخیر است که تأثیر قابل توجهی بر سلامت روانی و اقتصاد جهانی داشته، اولین بار در قرن 21 میلادی همه کشورهای جهان جز قطب جنوب تحت تأثیر این ویروس کشنده قرار گرفتند (14). پریشانی، اطمینان نداشتن و پیش‌بینی ناپذیر بودن به دلیل نبود درمان قطعی و مشخص نبودن پایان شیوع کووید-19 به ایجاد مشکلات روانشناختی زیادی مانند افسردگی، اضطراب و استرس منجر شده است (15). همچنین تصاویری که رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی از تعداد بیماران کرونایی، آمار فوتی، اجساد و تابوت‌هایی که د ر عمق زمین دفن می‌شدند، درحالی که خانواده آن‌ها نمی‌توانستند با آن‌ها خداحافظی کنند، سبب ایجاد پریشانی اجتماعی گسترده‌ای شده است (16).
همچنین اقدامات شدید فاصله‌گذاری اجتماعی و قرنطینه خانگی، سبب ورشکستگی و تعطیلی بسیاری از مشاغل در جهان شد. این موضوع بیشترین ضربه را به افرادی که روزانه حقوق می‌گرفتند و دستمزد ماهانه ثابتی نداشتند، وارد کرد (17). به همین دلیل این افراد برای مقابله با استرس خود به مواد مخدر، دخانیات، سوءمصرف الکل، قمار و بازی‌های آنلاین روی آوردند که این امر خود میزان خشونت خانگی و سوءاستفاده‌های جنسی را به میزان قابل توجهی بالا برد.
از سوی دیگر، سیستم‌های ارائه‌دهنده خدمات سلامت روانی طی شیوع کووید-19 با چالش‌های بی‌سابقه‌ای روبه‌رو شدند. نظرسنجی سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد درحالی که تقاضا برای دریافت خدمات روانشناختی در دوران کرونا افزایش یافته، خدمات سلامت روانی در 93 درصد از کشورهای جهان مختل یا متوقف شده است (18). در نظرسنجی دیگری که سازمان جهانی بهداشت در 130 کشور جهان انجام داد، مشخص شد اختلال در خدمات سلامت روانی برای افراد آسیب‌پذیر (سالمندان، افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن)، جلسات روان درمانی، کاهش آسیب‌های اجتماعی، درمان و نگهداری معتادان بسیار برجسته‌تر بود.
همچنین در سال 20220 سازمان جهانی بهداشت گزارش داد که ارائۀ خدمات روانشناختی و پزشکی در دوران شیوع کووید-19 برای اقشار مرفه جامعه در مقایسه با گروه‌های فقیر و آسیب‌پذیر بهتر صورت می‌گیرد و خطر نابرابری و تبعیض را افزایش می‌دهد (19). بحران کووید-19 را می‌توان فرصتی برای شناسایی ضعف‌های سیستم درمانی کشورها، کمبود امکانات، نبود آموزش کافی و آمادگی برخی از افراد درنظر گرفت که سبب شد این آگاهی و شناخت در مدیران و تصمیم‌گیرندگان شکل بگیرد؛ به همین منظو ر لاز م است بیمارستان‌ها بیشتر مجهز شوند، کادر درمانی آموزش خاصی دریافت‌کنند و بودجه‌ای در این باره برای آمادگی بهتر مراکز درمانی کشورها در دوران پساکرونا و بیماری‌های همه‌گیر دیگر درنظر گرفته شود (20).
آفتاب و همکاران چنین پیشنهاد کرد که نشخوار فکری، قابلیت تشدید انواع هیجان‌های منفی از جمله غم، ترس و خشم را دارد و تجربه این هیجان‌ها را طولانی‌تر می‌سازد. این چرخه ممکن است یک پاسخ عاطفی تقویت شده را حتی در برابر محرک‌های هیجانی ناچیز تولید کند، علاوه بر این، این چرخه خود را تداوم می‌بخشد به طوری‌که ممکن است برای مدت زمان طولانی دوام آورد (21، 22).
علاوه بر این، Sher پیشنهاد کرد نشخوار فکری، راهبرد تنظیم هیجانی ناسازگارانه‌ای است که در مواجهه با هیجان‌های منفی به کار می‌رود و با بازداری و انعطاف‌پذیری مختل و افزایش ارتباط بین فرایندهای عاطفی و هیجانی در طول تلاش فرد برای ارزیابی مجدد محتوای هیجانی و تلفیق نامناسب فرایندهای عاطفی و هیجانی در مناطق مغزی مرتبط با ارزیابی مجدد شناختی در ارتباط است (14).
آفتاب و همکاران چنین نتیجه گرفتند که عاطفه منفی آغازگر نشخوار فکری است که این خود منجر به تشدید عاطفه منفی و نشخوار فکری بیشتر میشود؛ در طول این فرآیند سرکوبی فکر با نشخوار فکری تعامل پیدا می‌کند و منجر به حفظ یا تشدید هیجان‌های منفی می‌شوند (22).
مطالعه حاضر بدین جهت به انجام رسید که بررسی شود که آیا استرس کرونا در رابطه بین نشخوار فکری با پرخاشگری در افراد وابسته به مواد تحت درمان نقش میانجی را دارد؟ آیا نشخوار فکری با میانجیگری استرس کرونا بر پرخاشگری افراد وابسته به مواد تحت درمان اثر غیرمستقیم دارد؟
روش کار
این مطالعه، تحلیلی از نوع همبستگی- تحلیل مسیر با روش نمونه‌گیری در دسترس در بهار 1401 در دو مرکز ترک اعتیاد در ناحیه 1 و 2 در رشت انجام شد. جامعه پژوهش را افراد مبتلا به بیماری اعتیاد که در زمان بررسی مطالعه در مراکر ترک اعتیاد مشغول درمان به روش متادون بودند تشکیل می دادند. حجم نمونه مطالعه شامل 136 نفر بود. نمونه‌گیری در این مطالعه از نوع نمونه‌گیری در دسترس بود.
جهت جمع‌آوری داده‌ها از مقیاس اضطراب بیماری کرونا قربانی و همکاران (23)، مقیاس پاسخ نشخوار نولن- هوکسما به نقل از ب(اقری نژاد و همکاران) (24) و پرسش‌نامه پرخاشگری Buss و Perry (25) استفاده شد. پرسش‌نامه‌ها به صورت حضوری از طریق مراجعه به مراکز ترک اعتیاد منتخب در اختیار مراجعه‌کنندگان قرار گرفت و از آن‌ها خواسته شد تا افرادی که تمایل به شرکت در پژوهش داشتند به سؤالات پاسخ دهند. به منظور رعایت اصول اخلاقی، کد اخلاق IR.GUMS.REC.1401.281 اخذ شد و پس از کسب رضایت آگاهانه به آزمودنی‌ها اطمینان داده شد که مشخصات و اطلاعات آن‌ها محرمانه باقی می‌ماند. معیار ورود به پژوهش محدوده سنی 20 تا 50 سال، اعتیاد به مواد مخدر، داشتن سواد کافی برای پاسخ دادن به سؤالات، دارا بودن سابقه بیش از یک‌سال در مراکز ترک اعتیاد، تمایل به شرکت در پژوهش و معیار خروج، عدم تمایل به تکمیل پرسش‌نامه‌ها بود.
مقیاس اضطراب بیماری کرونا (CDAS) با آلفاکرونباخ 919/0 شامل 18 سؤال مرتبط با ارزیابی سطوح اضطراب ناشی از بیماری COVID-19 که روایی و پایایی آن در مطالعه انجام شده قبلی تأیید شد. سؤالات این پرسش‌نامه به صورت 4 گزینه‌ای مقیاس لیکرت شامل: هرگز (صفر)، گاهی اوقات (یک)، بیشتر اوقات(دو) و همیشه (سه) طراحی شد. نمرات اضطراب فرد از 0 تا 54 اندازه‌گیری میشود (23).
مقیاس نشخوار فکری، یک مقیاس 22 سؤالی است که در سال 1991 توسط نولن- هوکسما (24) ساخته شده و از یک طیف لیکرت چهار نقطه‌ای (1 تا 4) تشکیل شده است. در این پرسش‌نامه حداکثر امتیاز، 88 و حداقل امتیاز، 22 می‌باشد. نمرات کمتر از 33 نشان‌دهنده نشخوار فکری پایین و نمرات بیشتر نشان‌دهنده نشخوار فکری بالا است. ضریب پایایی این مقیاس در مطالعه باقری‌نژاد و همکاران با آلفای کرونباخ 9/0 مورد تأیید قرار گرفت (24).
پرسش‌نامه پرخاشگری مورد استفاده، Buss و Perry بود. این پرسش‌نامه در سال 1992 توسط Buss و Perry ساخته شد که یک ابزار خودگزارشی است و شامل 29 گویه می‌باشد که به سنجش رفتارهای پرخاشگرانه در چهار بعد پرخاشگری بدنی، پرخاشگری کلامی، خشم و خصومت می‌پردازد. Buss و Perry ضریب همسانی درونی این پرسش‌نامه را 89/0 و پایایی آن را با استفاده از روش بازآزمایی 8/0 گزارش کرده‌اند (26). ضریب آلفای کرونباخ برای این پرسش‌نامه توسط سامانی، 78/0 گزارش گردید و دامنه نمرات آن از 29 تا 145 است. نمرات بالاتر نشانه پرخاشگری بیشتر بود (26).
برای بررسی فرضیه‌های پژوهش از روش تحلیل مسیر استفاده شد. قبل از استفاده از هر روش آماری، ابتدا باید پیش‌فرض‌های آماری مربوط به آن را بررسی کرد. در این تحلیل نیز ابتدا پیش‌فرض‌های آماری روش تحلیل مسیر را بررسی کرده و در صورت رعایت پیش‌فرض‌های اصلی، تحلیل مسیر انجام گردید. نرم‌افزار مورد استفاده لیزرل بود.
یافته‌ها
توزیع فراوانی متغیرهای مورد بررسی در افراد وارد شده به مطالعه در جدول 1 نشان داده شده است. بر اساس نتایج مشاهده شده، 4/79 درصد افراد شرکت‌کننده در مطالعه مرد، 6/20 درصد زن بودند. همچنین افراد با مدرک تحصیلی دیپلم با فراوانی 55 بیشترین فراوانی را دارند و افراد با مدرک تحصیلی ابتدایی با فراوانی 8 کمترین فراوانی را دارند.
جدول 1. فراوانی و درصد متغیرهای توصیفی مطالعه
جدول 2، یافته‌های مطالعه را پیرامون میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش نشان می‌دهد. همانطور که در جدول مشخص است، میانگین متغیر نشخوار فکری برابر 91/48 و میانگین متغیر استرس کرونا برابر با 46/44 و میانگین متغیر پرخاشگری برابر با 75/58 است. همچنین میانگین سنی شرکت‌کنندگان در این پژوهش برابر 63/36 سال می‌باشد.
جدول 2. میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش.
مقدارهای همبستگی بدست آمده همگی در سطح 01/0 > P معنی‌دار و مثبت هستند. بالاترین همبستگی هم مربوط به همبستگی بین استرس کرونا و نشخوار فکری با 61/0 می‌باشد.
برای بررسی نرمال بودن در داده‌ها از آزمون
Kolmogorov-Smirnov استفاده شد. نتایج بدست آمده درجدول 3 نشان می‌دهد که مقدار آماره بدست آمده برای آزمون
Kolmogorov-Smirnov در سطح 05/0 معنی‌دار نشده است. بنابراین می‌توان گفت که تمامی متغیرهای پژوهش دارای توزیع نرمال هستند. همچنین در این جدول فرض بعدی آنالیز تحلیل مسیر (آماره Leven برای بررسی همگنی واریانس‌ها) مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به نتایج بدست آمده مقدار آماره آزمون Leven برای برای متغیرهای پژوهش معنی‌دار نشده است. بنابراین می‌توان گفت فرض همگنی واریانس‌ها در این داده‌ها رعایت شده است.
جدول 3. آزمون Kolmogorov-Smirnov و Leven برای بررسی پیش‌فرض نرمال بودن و همگنی واریانس‌ها
وقوع کرونا باعث شد موج ابتلا به بیماری‌های روحی و روانی ناشی از آن شدیداً دستخوش افزایش شود. با وجود تمامی اقداماتی که برای پیشگیری از کووید-19 به انجام رسید، همه‌گیری این بیماری موجی از استرس را در بین مردم ایجاد کرد (1). مقدار کم این استرس می‌تواند به واکنش‌های مثبت و درست در مقابل بحران بیماری منجر شود، ولی اگر مقدار آن زیاد شود یا ادامه پیدا کند، ممکن است خطرآفرین باشد (2).
استرس یا تنش، تقریباً تمامی فعالیت‌های عصبی مغز و غدد درون‌ریز بدن که هورمون‌ها را می‌سازند، تحت تأثیر قرار می‌دهد (3). به گونه‌‌ای که تغییرات ناشی از استرس منجر به افزایش ترشح هورمون استرس (کورتیزول) میشود. علاوه بر این، استرس، می‌تواند باعث انجام رفتارهای پرخطر (مانند مصرف الکل یا استعمال دخانیات) گردد. به این ترتیب استرس به طور غیرمستقیم با ایجاد رفتارهای ناسالم در فرد باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن میشود و فرد را برای ابتلا به انواع عفونت‌ها مستعد می‌کند یا مراحل بهبودی افراد مبتلا به بیماری را به تعویق می‌اندازد (4).
استرس ناشی از کرونا بر افراد دارای شرایط مستعد برای بیماری‌های روحی و روانی بیشتر تأثیرگذار است (2). یکی از این گروه‌های در معرض خطر، افراد معتاد به مواد مخدر هستند (5، 6). اعتیاد به مواد، دارای ابعاد مختلف بوده و منجر به تخریب بالینی مشخص و یا ناراحتی میشود (7). اعتیاد به مواد یا هر فعالیت دیگری عمیقاً می‌تواند کارآیی عملکرد، سلامت و شادکامی افراد را تحت تأثیر قرار دهد و گاهی به مشکلات جدی اجتماعی منجر گردد (8، 9). توجه به پیامدهای انواع روش‌های پرهیز از مواد مانند درمان نگهدارنده متادون در درازمدت، از اهمیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار است و امروزه توجه شایانی به آن میشود (10، 11).
یکی از مهم‌ترین مسائل پیش روی اعتیاد، مسائل روحی و روانی و استرس این بیماران است (9). وجود روانشناسان بالینی در مراکز درمان متادون دلیلی بر اهمیت مسأله بررسی وضعیت روحی و روانی این بیماران است. افراد تحت درمان با متادون با تعداد زیادی از مشکلات روحی و روانی دست و پنجه نرم می‌کنند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها شامل افسردگی، اضطراب، فراموشی، روان‌پریشی و اختلالات مهم‌تری مانند دمانس و دلیریوم و از مشکلات اجتماعی ناشی از اعتیاد می‌توان از جرائم مختلف بیکاری، طلاق و بی‌خانمانی نام برد (8).
نشخوار فکری افکار و رفتارهایی است که به طور مکرر توجه شخص را بر هیجان‌ها و احساس‌های منفی‌اش همچنین بر ماهیت و مفاهیم ضمنی این احساس‌ها از جمله دلایل، مفاهیم و پیامدهای احساس‌ها معطوف می‌کند. Nolen-Hoeksema نشان داد که نشخوار فکری در مورد خشم منجر با افزایش احساس‌های پرخاشگرانه در فراخوانی آزمایشی خلق منفی میشود (12).
Bushman و همکاران در طرحی آزمایشی نشان داد که تخلیه خشم به هنگام نشخوار فکری در مورد منبع تحریک افکار هیجان‌های پرخاشگرانه را در حافظه فعال نگه می‌دارد و افراد را خشمگین‌تر و پرخاشگرتر می‌کند (13). اگرچه کووید-19، سومین ویروس کرونا طی
20 سال اخیر است که تأثیر قابل توجهی بر سلامت روانی و اقتصاد جهانی داشته، اولین بار در قرن 21 میلادی همه کشورهای جهان جز قطب جنوب تحت تأثیر این ویروس کشنده قرار گرفتند (14). پریشانی، اطمینان نداشتن و پیش‌بینی ناپذیر بودن به دلیل نبود درمان قطعی و مشخص نبودن پایان شیوع کووید-19 به ایجاد مشکلات روانشناختی زیادی مانند افسردگی، اضطراب و استرس منجر شده است (15). همچنین تصاویری که رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی از تعداد بیماران کرونایی، آمار فوتی، اجساد و تابوت‌هایی که د ر عمق زمین دفن می‌شدند، درحالی که خانواده آن‌ها نمی‌توانستند با آن‌ها خداحافظی کنند، سبب ایجاد پریشانی اجتماعی گسترده‌ای شده است (16).
همچنین اقدامات شدید فاصله‌گذاری اجتماعی و قرنطینه خانگی، سبب ورشکستگی و تعطیلی بسیاری از مشاغل در جهان شد. این موضوع بیشترین ضربه را به افرادی که روزانه حقوق می‌گرفتند و دستمزد ماهانه ثابتی نداشتند، وارد کرد (17). به همین دلیل این افراد برای مقابله با استرس خود به مواد مخدر، دخانیات، سوءمصرف الکل، قمار و بازی‌های آنلاین روی آوردند که این امر خود میزان خشونت خانگی و سوءاستفاده‌های جنسی را به میزان قابل توجهی بالا برد.
از سوی دیگر، سیستم‌های ارائه‌دهنده خدمات سلامت روانی طی شیوع کووید-19 با چالش‌های بی‌سابقه‌ای روبه‌رو شدند. نظرسنجی سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد درحالی که تقاضا برای دریافت خدمات روانشناختی در دوران کرونا افزایش یافته، خدمات سلامت روانی در 93 درصد از کشورهای جهان مختل یا متوقف شده است (18). در نظرسنجی دیگری که سازمان جهانی بهداشت در 130 کشور جهان انجام داد، مشخص شد اختلال در خدمات سلامت روانی برای افراد آسیب‌پذیر (سالمندان، افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن)، جلسات روان درمانی، کاهش آسیب‌های اجتماعی، درمان و نگهداری معتادان بسیار برجسته‌تر بود.
همچنین در سال 20220 سازمان جهانی بهداشت گزارش داد که ارائۀ خدمات روانشناختی و پزشکی در دوران شیوع کووید-19 برای اقشار مرفه جامعه در مقایسه با گروه‌های فقیر و آسیب‌پذیر بهتر صورت می‌گیرد و خطر نابرابری و تبعیض را افزایش می‌دهد (19). بحران کووید-19 را می‌توان فرصتی برای شناسایی ضعف‌های سیستم درمانی کشورها، کمبود امکانات، نبود آموزش کافی و آمادگی برخی از افراد درنظر گرفت که سبب شد این آگاهی و شناخت در مدیران و تصمیم‌گیرندگان شکل بگیرد؛ به همین منظو ر لاز م است بیمارستان‌ها بیشتر مجهز شوند، کادر درمانی آموزش خاصی دریافت‌کنند و بودجه‌ای در این باره برای آمادگی بهتر مراکز درمانی کشورها در دوران پساکرونا و بیماری‌های همه‌گیر دیگر درنظر گرفته شود (20).
آفتاب و همکاران چنین پیشنهاد کرد که نشخوار فکری، قابلیت تشدید انواع هیجان‌های منفی از جمله غم، ترس و خشم را دارد و تجربه این هیجان‌ها را طولانی‌تر می‌سازد. این چرخه ممکن است یک پاسخ عاطفی تقویت شده را حتی در برابر محرک‌های هیجانی ناچیز تولید کند، علاوه بر این، این چرخه خود را تداوم می‌بخشد به طوری‌که ممکن است برای مدت زمان طولانی دوام آورد (21، 22).
علاوه بر این، Sher پیشنهاد کرد نشخوار فکری، راهبرد تنظیم هیجانی ناسازگارانه‌ای است که در مواجهه با هیجان‌های منفی به کار می‌رود و با بازداری و انعطاف‌پذیری مختل و افزایش ارتباط بین فرایندهای عاطفی و هیجانی در طول تلاش فرد برای ارزیابی مجدد محتوای هیجانی و تلفیق نامناسب فرایندهای عاطفی و هیجانی در مناطق مغزی مرتبط با ارزیابی مجدد شناختی در ارتباط است (14).
آفتاب و همکاران چنین نتیجه گرفتند که عاطفه منفی آغازگر نشخوار فکری است که این خود منجر به تشدید عاطفه منفی و نشخوار فکری بیشتر میشود؛ در طول این فرآیند سرکوبی فکر با نشخوار فکری تعامل پیدا می‌کند و منجر به حفظ یا تشدید هیجان‌های منفی می‌شوند (22).
مطالعه حاضر بدین جهت به انجام رسید که بررسی شود که آیا استرس کرونا در رابطه بین نشخوار فکری با پرخاشگری در افراد وابسته به مواد تحت درمان نقش میانجی را دارد؟ آیا نشخوار فکری با میانجیگری استرس کرونا بر پرخاشگری افراد وابسته به مواد تحت درمان اثر غیرمستقیم دارد؟
روش کار
این مطالعه، تحلیلی از نوع همبستگی- تحلیل مسیر با روش نمونه‌گیری در دسترس در بهار 1401 در دو مرکز ترک اعتیاد در ناحیه 1 و 2 در رشت انجام شد. جامعه پژوهش را افراد مبتلا به بیماری اعتیاد که در زمان بررسی مطالعه در مراکر ترک اعتیاد مشغول درمان به روش متادون بودند تشکیل می دادند. حجم نمونه مطالعه شامل 136 نفر بود. نمونه‌گیری در این مطالعه از نوع نمونه‌گیری در دسترس بود.
جهت جمع‌آوری داده‌ها از مقیاس اضطراب بیماری کرونا قربانی و همکاران (23)، مقیاس پاسخ نشخوار نولن- هوکسما به نقل از ب(اقری نژاد و همکاران) (24) و پرسش‌نامه پرخاشگری Buss و Perry (25) استفاده شد. پرسش‌نامه‌ها به صورت حضوری از طریق مراجعه به مراکز ترک اعتیاد منتخب در اختیار مراجعه‌کنندگان قرار گرفت و از آن‌ها خواسته شد تا افرادی که تمایل به شرکت در پژوهش داشتند به سؤالات پاسخ دهند. به منظور رعایت اصول اخلاقی، کد اخلاق IR.GUMS.REC.1401.281 اخذ شد و پس از کسب رضایت آگاهانه به آزمودنی‌ها اطمینان داده شد که مشخصات و اطلاعات آن‌ها محرمانه باقی می‌ماند. معیار ورود به پژوهش محدوده سنی 20 تا 50 سال، اعتیاد به مواد مخدر، داشتن سواد کافی برای پاسخ دادن به سؤالات، دارا بودن سابقه بیش از یک‌سال در مراکز ترک اعتیاد، تمایل به شرکت در پژوهش و معیار خروج، عدم تمایل به تکمیل پرسش‌نامه‌ها بود.
مقیاس اضطراب بیماری کرونا (CDAS) با آلفاکرونباخ 919/0 شامل 18 سؤال مرتبط با ارزیابی سطوح اضطراب ناشی از بیماری COVID-19 که روایی و پایایی آن در مطالعه انجام شده قبلی تأیید شد. سؤالات این پرسش‌نامه به صورت 4 گزینه‌ای مقیاس لیکرت شامل: هرگز (صفر)، گاهی اوقات (یک)، بیشتر اوقات(دو) و همیشه (سه) طراحی شد. نمرات اضطراب فرد از 0 تا 54 اندازه‌گیری میشود (23).
مقیاس نشخوار فکری، یک مقیاس 22 سؤالی است که در سال 1991 توسط نولن- هوکسما (24) ساخته شده و از یک طیف لیکرت چهار نقطه‌ای (1 تا 4) تشکیل شده است. در این پرسش‌نامه حداکثر امتیاز، 88 و حداقل امتیاز، 22 می‌باشد. نمرات کمتر از 33 نشان‌دهنده نشخوار فکری پایین و نمرات بیشتر نشان‌دهنده نشخوار فکری بالا است. ضریب پایایی این مقیاس در مطالعه باقری‌نژاد و همکاران با آلفای کرونباخ 9/0 مورد تأیید قرار گرفت (24).
پرسش‌نامه پرخاشگری مورد استفاده، Buss و Perry بود. این پرسش‌نامه در سال 1992 توسط Buss و Perry ساخته شد که یک ابزار خودگزارشی است و شامل 29 گویه می‌باشد که به سنجش رفتارهای پرخاشگرانه در چهار بعد پرخاشگری بدنی، پرخاشگری کلامی، خشم و خصومت می‌پردازد. Buss و Perry ضریب همسانی درونی این پرسش‌نامه را 89/0 و پایایی آن را با استفاده از روش بازآزمایی 8/0 گزارش کرده‌اند (26). ضریب آلفای کرونباخ برای این پرسش‌نامه توسط سامانی، 78/0 گزارش گردید و دامنه نمرات آن از 29 تا 145 است. نمرات بالاتر نشانه پرخاشگری بیشتر بود (26).
برای بررسی فرضیه‌های پژوهش از روش تحلیل مسیر استفاده شد. قبل از استفاده از هر روش آماری، ابتدا باید پیش‌فرض‌های آماری مربوط به آن را بررسی کرد. در این تحلیل نیز ابتدا پیش‌فرض‌های آماری روش تحلیل مسیر را بررسی کرده و در صورت رعایت پیش‌فرض‌های اصلی، تحلیل مسیر انجام گردید. نرم‌افزار مورد استفاده لیزرل بود.
یافته‌ها
توزیع فراوانی متغیرهای مورد بررسی در افراد وارد شده به مطالعه در جدول 1 نشان داده شده است. بر اساس نتایج مشاهده شده، 4/79 درصد افراد شرکت‌کننده در مطالعه مرد، 6/20 درصد زن بودند. همچنین افراد با مدرک تحصیلی دیپلم با فراوانی 55 بیشترین فراوانی را دارند و افراد با مدرک تحصیلی ابتدایی با فراوانی 8 کمترین فراوانی را دارند.
جدول 1. فراوانی و درصد متغیرهای توصیفی مطالعه
| متغیرها | فراوانی (درصد) |
| مرد | (4/97) 108 |
| زن | (6/20) 28 |
| ابتدایی | (9/5) 8 |
| راهنمایی | (9/16) 23 |
| دیپلم | (4/40) 55 |
| فوق دیپلم | (1/30) 41 |
| لیسانس | (6/6) 9 |
| کل | (100) 136 |
جدول 2، یافته‌های مطالعه را پیرامون میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش نشان می‌دهد. همانطور که در جدول مشخص است، میانگین متغیر نشخوار فکری برابر 91/48 و میانگین متغیر استرس کرونا برابر با 46/44 و میانگین متغیر پرخاشگری برابر با 75/58 است. همچنین میانگین سنی شرکت‌کنندگان در این پژوهش برابر 63/36 سال می‌باشد.
جدول 2. میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش.
| نشخوار فکری (136 = n) |
استرس کرونا (136 = n) |
پرخاشگری (136 = n) |
سن (136 = n) |
|
| میانگین | 91/48 | 46/44 | 75/58 | 63/36 |
| انحراف استاندارد | 731/13 | 771/14 | 719/9 | 279/9 |
مقدارهای همبستگی بدست آمده همگی در سطح 01/0 > P معنی‌دار و مثبت هستند. بالاترین همبستگی هم مربوط به همبستگی بین استرس کرونا و نشخوار فکری با 61/0 می‌باشد.
برای بررسی نرمال بودن در داده‌ها از آزمون
Kolmogorov-Smirnov استفاده شد. نتایج بدست آمده درجدول 3 نشان می‌دهد که مقدار آماره بدست آمده برای آزمون
Kolmogorov-Smirnov در سطح 05/0 معنی‌دار نشده است. بنابراین می‌توان گفت که تمامی متغیرهای پژوهش دارای توزیع نرمال هستند. همچنین در این جدول فرض بعدی آنالیز تحلیل مسیر (آماره Leven برای بررسی همگنی واریانس‌ها) مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به نتایج بدست آمده مقدار آماره آزمون Leven برای برای متغیرهای پژوهش معنی‌دار نشده است. بنابراین می‌توان گفت فرض همگنی واریانس‌ها در این داده‌ها رعایت شده است.
جدول 3. آزمون Kolmogorov-Smirnov و Leven برای بررسی پیش‌فرض نرمال بودن و همگنی واریانس‌ها
| متغیر | Kolmogorov-Smirnov | معنی‌داری | Leven | معنی‌داری |
| نشخوار فکری | 69/0 | 51/0 | 54/3 | 242/0 |
| استرس کرونا | 84/0 | 55/0 | 48/2 | 266/0 |
| پرخاشگری | 86/0 | 13/0 | 31/2 | 304/0 |
|
نشخوار فکری
|
|
پرخاشگری
|
|
استرس کرونا
|
|
61/0
|
|
41/0
|
|
23/0
|
شکل 1. مدل تحلیل مسیر پرخاشگری
جدول 4. شاخص‌های برازش مدل
| شاخص برازش | /df χ2 | GFI | IFI | RMSEA | CFI |
| دامنه مورد قبول | 3≥ | 9/0< | 9/0< | 08/0> | 9/0< |
| مقدار مشاهده شده | 62/2 | 94/0 | 94/0 | 077/0 | 95/0 |
بر اساس داده‌های جدول 4، شاخص نسبت مجذور کای بر درجه آزادی (df/ χ 2) برازش مدل را تأیید می‌کند. df/χ2 که کمتر از 3 است و به معنی برازش مدل با داده‌هاست. ریشه دوم میانگین مربعات خطای برآورد (RMSEA) برابر 07/0 است که از میزان ملاک (08/0) کوچکتر می‌باشد و نسبت به مدل اولیه کاهش نشان می‌دهند و شاخص‌های IFI، CFI و GFI نیز از ملاک مورد نظر (9/0) بزرگتر هستند. با توجه به شاخص‌های برازش بدست آمده می‌توان گفت که مدل از برازش خوبی برخوردار است. بنابراین با توجه به نتایج جدول می‌توان گفت استرس کرونا در رابطه بین نشخوار فکری با پرخاشگری در بیماران تحت درمان نگهدارنده با متادون، نقش میانجی را دارد.
جدول شماره 5، ضرایب استاندارد مستقیم و غیر مستقیم و کل برآورد شده برای مدل پرخاشگری بر اساس نشخوار فکری و با میانجیگری استرس کرونا را نشان می‌دهد.
جدول5. برآورد ضرایب استاندارد شده اثرات مستقیم، غیر مستقیم و کل پرخاشگری
| اثر مستقیم | اثر غیر مستقیم | اثر کل | |||
| نشخوار فکری | ß | استرس کرونا | 61/0 | 61/0 | |
| نشخوار فکری | ß | پرخاشگری | 23/0 | 25/0 | 48/0 |
| استرس کرونا | ß | پرخاشگری | 41/0 | 41/0 | |
با توجه به نتایج جدول 5 می‌توان گفت که استرس کرونا در رابطه بین نشخوار فکری با پرخاشگری در بیماران تحت درمان نگهدارنده با متادون نقش میانجی را دارد. بعلاوه اینکه، مقدار اثر غیرمستقیم نشخوار فکری بر روی پرخاشگری برابر 25/0 است که این مقدار در سطح
01/0 > P معنی‌دار می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت نشخوار فکری بر روی پرخاشگری با میانجیگری استرس کرونا اثر غیرمستقیم دارد. همچنین مقدار اثر مستقیم نشخوار فکری بر روی پرخاشگری برابر 23/0 است که این مقدار در سطح 01/0 > P معنی‌دار می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت بین نشخوار فکری بر پرخاشگری، اثر مثبت و مستقیمی وجود دارد.
بحث
یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد که استرس کرونا در رابطه بین نشخوار فکری با پرخاشگری در بیماران تحت درمان نگهدارنده با متادون نقش میانجی را دارد. این مطالعه اهمیت کنترل روانی بیشتر بیماران مبتلا به اعتیاد را برای همگان آشکار کرد. کووید- 19 و استرس ناشی از آن یک عامل تشدید‌کننده در ارتباط بین نشخوار فکری و پرخاشگری بیماران بود. مسأله اینجاست که افراد مبتلا به اعتیاد به طور معمول دسترسی پایینی به مراقبت‌های سلامت داشته و این موضوع آن‌ها را در معرض خطر افزایش یافته برای بیماری‌های مختلف قرار می‌دهد. مطالعه مشابهی در این حیطه یافت نشد.
در پژوهش حاضر و بر اساس مطالعات انجام شده اینگونه نتیجه گرفته شد که شیوع کرونا باعث بروز بسیاری از ناهنجاری‌ها در سیستم روانی افراد جامعه شده که سلامت روان افراد را دچار مشکل کرده است و بر اساس ایجاد رعب و وحشت در بین افراد و خطرات موجود در این امر، سلامت روانی افراد کاهش پیدا می‌کند و شاهد بسیاری از اضطراب‌ها، افسردگی‌ها، کارکردهای ضعیف‌تر اجتماعی و علائم جسمانی‌سازی در بین افراد هستیم.
در شرایط همه‌گیری کووید-19، که امکانات بهداشتی و درمانی برای پاسخ به نیازهای درمان افراد مبتلا محدود است، افراد معتاد به دلیل انگ و تبعیض، با موانعی بیشتری برای دریافت مراقبت‌های پیشگیری و درمان کووید- 19 مواجه می‌شوند (11). اقداماتی همچون جداسازی یا خودقرنطینه‌سازی توسط خود افراد، می‌تواند دسترسی به درمان‌های دارویی اعتیاد، سرنگ و سرسوزن استریل و سایر حمایت‌های مورد نیاز را کاهش دهد. در شرایط اضطراری ناشی از شیوع کووید-19 بسیاری از درمان‌های گروهی همچون جلسات معتادین گمنام یا درمان گروهی کنگره تعطیل شده است. این موضوع نیز می‌تواند مانعی برای دسترسی به خدمات درمانی مورد نیاز خصوصاً در بیماران جدید باشد (11، 27).
برخی برنامه‌ها کمک متقابل اقدام به راه‌اندازی گروه‌های مجازی نموده‌اند، اما نداشتن گوشی هوشمند و یا سایر امکانات لازم برای پیوستن به این گروه‌ها یا ناآشنایی با نحوه استفاده از امکانات گوشی همراه، از دیگر موانع برای دسترسی به خدمات در افراد مبتلا به اختلالات مصرف مواد است (10، 28-30). مسأله دیگر اینجاست که مصرف سیگار و وابستگی به نیکوتین در افراد مبتلا به اختلالات مصرف مواد شدیداً شایع است. مصرف سیگار احتمالاً خطر ابتلا به اشکال عارضه‌دار کووید-19 را تشدید کند (29).
اختلالات روانپزشکی در افراد مبتلا به اختلالات مصرف مواد 3-2 برابر از جمعیت عمومی شایع‌تر است (7، 11، 28). اختلالات روانپزشکی، توانایی افراد برای خودتنظیمی و خودمراقبتی را تضعیف می‌کند. تا جایی که ممکن است مداخلات لازم برای کاهش این عوامل خطر باید در برنامه مراقبت بیماران مبتلا به اختلالات مصرف مواد در جریان همه‌گیری کووید-19 ادغام گردد. ضمن اینکه انتظارات مثبت از مواد می‌تواند، خطر عود و لغزش را در بیماران دریافت‌کننده درمان بالا برد. به منظور پیشگیری از لغزش و عود بیماران، آموزش‌های روانشناختی معطوف به اصلاح باورهای غلط و حمایت‌های روانشناختی برای مقابله با لغزش و وسوسه توصیه می‌گردد (7).
نتیجه‌گیری
بر اساس یافته‌های حاصل از مطالعه حاضر می‌توان بیان کرد که استرس کرونا باعث پرخاشگری و نشخوار فکری در بیماران تحت درمان نگهدارنده با متادون شده است. با این وجود انجام اقدامات لازم جهت حفظ سلامت روان برای کاهش عود و لغزش بیماران ضروری به نظر می‌رسد.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از کلیه بیماران که در انجام این پژوهش همکاری نمودند، صمیمانه سپاسگزاری می‌گردد.
سهم نویسندگان
طراحی مطالعه توسط زهره تیموری و محمد دوزنده نرگسی، آنالیز آماری توسط مهنوش توکلی‌فرد، نگارش مقاله توسط زهره تیموری و محمد دوزنده نرگسی انجام گرفت.
تضاد منافع
نویسندگان مقاله هیچ گونه تعارضی در منافع اعلام نکردند.
فهرست منابع
1. Brown SM, Doom JR, Lechuga-Peña S, Watamura SE, Koppels T. Stress and parenting during the global COVID-19 pandemic. Child Abuse Negl. 2020; 110(Pt 2):104699. pmid: 32859394 doi: 10.1016/j.chiabu.2020.104699
2. Vindegaard N, Benros ME. COVID-19 pandemic and mental health consequences: Systematic review of the current evidence. Brain Behav Immun. 2020;89:531-542. pmid: 32485289 doi: 10.1016/j.bbi.2020.05.048
3. Lai J, Ma S, Wang Y, Cai Z, Hu J, Wei N, et al. Factors associated with mental health outcomes among health care workers exposed to coronavirus disease 2019. JAMA Netw Open. 2020;3(3):e203976. pmid: 32202646 doi: 10.1001/jamanetworkopen.2020.3976
4. Islam MA, Barna SD, Raihan H, Khan MNA, Hossain MT. Depression and anxiety among university students during the COVID-19 pandemic in Bangladesh: A web-based cross-sectional survey. PLoS One. 2020;15(8):e0238162. pmid: 32845928 doi: 10.1371/journal.pone.0238162
5. La Rosa VL, Gori A, Faraci P, Vicario CM, Craparo G. Traumatic distress, alexithymia, dissociation, and risk of addiction during the first wave of COVID-19 in Italy: results from a cross-sectional online survey on a non-clinical adult sample. International Int J Ment Health Addict. 2022;20(5):3128-44. pmid: 34131416 doi: 10.1007/s11469-021-00569-0
6. Columb D, Hussain R, O’Gara C. Addiction psychiatry and COVID-19: Impact on patients and service provision. Ir J Psychol Med. 2020;37(3):164-8. pmid: 32434597 doi: 10.1017/ipm.2020.47
7. Meng L, Hua F, Bian Z. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): emerging and future challenges for dental and oral medicine. J Dent Res. 2020;99(5):481-7. pmid: 32162995 doi: 10.1177/0022034520914246
8. Leshner AI. Drug abuse and addiction treatment research: the next generation. Arch Gen Psychiatry. 1997;54(8):691-4. pmid: 9283502 doi: 10.1001/archpsyc.1997.01830200015002
9. Liu J-f, Li J-x. Drug addiction: a curable mental disorder? Acta Pharmacol Sin. 2018;39(12):1823-9. pmid: 30382181 doi: 10.1038/s41401-018-0180-x
10. Mohammadi M, Kazeminia M, Abdoli N, Khaledipaveh B, Shohaimi S, Salari N, et al. The effect of methadone on depression among addicts: a systematic review and meta-analysis. Health Qual Life Outcomes. 2020;18(1): 373. pmid:
11. 33225933 doi: 10.1186/s12955-020-01599-3
12. Brothers S, Viera A, Heimer R. Changes in methadone program practices and fatal methadone overdose rates in Connecticut during COVID-19. J Subst Abuse Treat. 2021;131:108449. pmid: 34098303 doi: 10.1016/j.jsat.2021.108449
13. Nolen-Hoeksema S. The role of rumination in depressive disorders and mixed anxiety/depressive symptoms.
14. J Abnorm Psychol. 2000;109(3):504-11. pmid: 11016119
15. Bushman BJ, Bonacci AM, Pedersen WC, Vasquez EA, Miller N. Chewing on it can chew you up: effects of rumination on triggered displaced aggression. J Pers Soc Psychol. 2005;88(6):969-83. pmid: 15982116 doi: 10.1037/0022-3514.88.6.969
16. Sher L. Post-COVID syndrome and suicide risk. QJM. 2021;114(2):95-8. pmid: 33486531 doi: 10.1093/qjmed/hcab007
17. Liu D, Baumeister RF, Veilleux JC, Chen C, Liu W, Yue Y, et al. Risk factors associated with mental illness in hospital discharged patients infected with COVID-19 in Wuhan, China. Psychiatry Res. 2020;292:113297. pmid: 32707218 doi: 10.1016/j.psychres.2020.113297
18. Torales J, O’Higgins M, Castaldelli-Maia JM, Ventriglio A. The outbreak of COVID-19 coronavirus and its impact on global mental health. Int J Soc Psychiatry. 2020; 66(4):317-20. pmid: 32233719 doi: 10.1177/0020764020915212
19. Einvik G, Dammen T, Ghanima W, Heir T, Stavem, K. Prevalence and Risk Factors for Post-Traumatic Stress in Hospitalized and Non-Hospitalized COVID-19 Patients. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(4):2079. pmid: 33672759 doi: 10.3390/ijerph18042079
20. Tsamakis K, Tsiptsios D, Ouranidis A, Mueller C, Schizas D, Terniotis C, et al. COVID-19 and its consequences on mental health. Exp Ther Med. 2021;21(3):344. pmid: 33603852 doi: 10.3892/etm.2021.9675
21. Galal I, Hussein AAM, Amin MT, Saad MM, Zayan HEE, Abdelsayed MZ, et al. Determinants of persistent post-COVID-19 symptoms: value of a novel COVID-19 symptom score. Egypt J Bronchol. 2021;15(1):10. doi: 10.1186/s43168-020-00049-4
22. Mrklas K, Shalaby R, Hrabok M, Gusnowski A, Vuong W, Surood S, et al. Prevalence of perceived stress, anxiety, depression, and obsessive-compulsive symptoms in health care workers and other workers in alberta during the COVID-19 Pandemic: cross-sectional survey. JMIR Ment Health. 2020;7(9):e22408. pmid: 32915764 doi: 10.2196/22408
23. Watkins E, Scott J, Wingrove J, Rimes K, Bathurst N, Steiner H, et al. Rumination-focused cognitive behaviour therapy for residual depression: A case series. Behav Res Ther. 2007;45(9):2144-54. pmid: 17367751 doi: 10.1016/j.brat.2006.09.018
24. Aftab R, Meigouni AKM, Taghiloo S. The mediating role of emotion regulation strategies in the relationship between borderline personality and conjugal violence [in Persian].
25. J Appl Psychol. 2015;8(4):6-27.
26. Ghorbani F, Ghandi M, Yousefi N, Shokri Mojdeh M. Evaluation of COVID19 Pandemic Associated Anxiety and Stress Levels among Dental Students of Qazvin University of Medical Sciences, Spring 2020 [in Persian]. J Arak Uni Med Sci. 2023;25(6):50-57. doi: 10.61186/jams.25.6.50
27. Bagherinezhad M, Salehi Fadardi J, Tabatabayi SM. The relationship between rumination and depression in a sample of Iranian student [in Persian]. Research in Clinical Psychology and Counseling. 2010;011(1):21-38. doi: 10.22067/ijap.v11i1.6910
28. Buss AH, Perry M. The aggression questionnaire. J Pers Soc Psychol. 1992;63(3):452-9. pmid: 1403624 doi: 10.1037//0022-3514.63.3.452
29. Samani S. Study of Reliability and Validity of the Buss and
30. Perry's Aggression Questionnaire [in Persian]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2008;13(4):359-65.
31. Liu X, Jin X, Zhang Y, Zhang L, Li Y, Ma J. Effect of Coronavirus disease 2019 on the psychology and behavior of patients on methadone maintenance treatment in wuhan, china: A clinical observational study. Front Psychiatry. 2021;12:653662. pmid: 33859585 doi: 10.3389/fpsyt.2021.653662
32. Amram O, Amiri S, Panwala V, Lutz R, Joudrey PJ, Socias E. The impact of relaxation of methadone take-home protocols on treatment outcomes in the COVID-19 era. Am J Drug Alcohol Abuse. 2021;47(6):722-9. pmid: 34670453 doi: 10.1080/00952990.2021.1979991
33. Farhoudian A, Baldacchino A, Clark N, Gerra G, Ekhtiari H, Dom G, et al. COVID-19 and substance use disorders: Recommendations to a comprehensive healthcare response. an international society of addiction medicine practice and policy interest group position paper. Basic Clin Neurosci. 2020;11(2):133-50. pmid: 32855772 doi: 10.32598/bcn.11.covid19.1
34. Marmarosh CL, Forsyth DR, Strauss B, Burlingame GM. The psychology of the COVID-19 pandemic: A group-level perspective. Group Dynamics: Theory, Research, and Practice. 2020;24(3):122-38.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
