مقدمه: مایکوباکتریوم توبرکلوزیس معمولا در ریه ها ایجاد عفونت میکند. اما ممکن است اندامهای غیر از ریه ها را نیز درگیر نماید. هدف این مطالعه بررسی تحلیلی وضعیت بیماری سل خارج ریوی در استان مرکزی می باشد.

مواد و روش ها: در این مطالعه توصیفی مقطعی اطلاعات موجود در نرم افزار و دفاتر ثبت اطلاعات موجود درمراکز بهداشت شهرستان ها جمع اوری و با کمک نرم افزار اماری SPSS 16 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته ها: در مدت فوق جمعا 1787 بیمار مبتلا به سل شناسایی شدند که از این تعداد 24.2% مبتلا به سل خارج ریوی بودند. 9/1 درصدبیماران مبتلا به سل خارج ریوی همراه با عفونت HIV بودند . نسبت جنسی زن به مرد برابر3/1 می باشد. 5/82 درصد از مسلولین خارج ریوی دارای ملیت ایرانی ومیانگین سنی 3/43 سال بود . سل غدد لنفاوی ، استخوان و مفاصل و سل پلوربیشترین شیوع را داشتند. همچنین سل خارج ریوی بطور معنی داری در جنس مونث ، سن 55-15 بیشتر بوده و تاخیر در تشخیص آن بیشتر از سل ریوی است و برعکس میزان عود در سل ریوی بطور معنی داری بیشتر از سل خارج ریوی است.

نتیجه گیری: با توجه به اینکه نسبت سل ریوی اسمیر مثبت به مجموع سل ریوی اسمیر منفی و سل خارج ریوی کمتر از یک می باشد و همچنین بالاتر بودن تاخیر تشخیص سل خارج ریوی لازم است نسبت به اموزش پزشکان و کارکنان بهداشتی درمانی در زمینه اشنایی بیشتر با سل خارج ریوی و راههای تشخیص ان برنامه ریزی بیشتری انجام شود.