مقدمه
سلامت ‌دهان و دندان یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در سلامت عمومی افراد جامعه است. در خدمات دندان‌پزشکی بیشترین تأکید بر ارائه خدمات پیشگیری اولیه است و در مراحل بعدی تأکید بر پیشگیری سطح دوم، سطح سوم، ارتقا و توسعه سلامت است [1]. وضعیت سلامت عمومی و دندان بستگی به روابط دینامیک و متقابل چندین فاکتور ازقبیل صفات شخصی افراد، رفتار و ادارک دارد [2]. دهان سالم عاری از هرگونه بیماری در حفره دهان و ساختمان درونی دندان بوده که بخش جدایی‌ناپذیر سلامت کلی افراد است [3]. 
سازمان بهداشت جهانی، دهان سالم را این‌گونه تعریف می‌کند: دهانی عاری از درد صورت، سرطان گلو و دهان، جراحت و عفونت دهان، جرم دندان، پوسیدگی دندان و دندان کشیده شده [4]. حفظ بهداشت دهان یکی از مهم‌ترین فاکتورها برای سلامت دندان و لثه‌ها است، تا آنجا که حفظ بهداشت دهان، نه ‌تنها باعث می‌شود که افراد احساس خوبی داشته باشند، بلکه عملکرد طبیعی دهان را نیز حفظ می‌کند [3]. در مقابل نیز بهداشت ضعیف دهان عامل زمینه‌ساز برای بیماری‌های دهانی است [5].
 شاخص ‌پوسیدگی دندان یکی از متداول‌ترین شاخص‌ها در دندان‌پزشکی است که نشان‌دهنده وضعیت بهداشت دهان و دندان در میان افراد جامعه است [6]. پوسیدگی دندان در اثر انحلال موضعی و تخریب قسمت‌های کالسیفیه دندان به وجود می‌آید که شایع‌ترین بیماری عفونی است [7]. پوسیدگی دندان دامن‌گیرترین و شایع‌ترین بیماری بشر است و بـیش از 99 درصد افراد به این بیماری مبتلا می‌شوند و فقط افـراد بسیار محدودی هـستند کـه در طـول عمـر خـود دچـار آن نمی‌شوند. پوسیدگی‌های دندانی همچنـان به ‌صورت مشکل عمده‌ای در دندان‌پزشکی باقی‌مانده و لازم است در درمان‌های روزانه مورد توجه خاص قـرار گیـرد که علاوه بر کارهای ترمیمی، بایـد طوری اقدامات پیـشگیرانه طرح‌ریزی شود تا این مشکلات را کاهش دهند [8]. 
پوسیدگی دندان مشکلی شایع و فراگیر در کشورهای پیشرفته و در حال ‌توسعه است و اعتقاد بر این است که پوسیدگی دندان به طور فزاینده‌ای، به‌خصوص در کشورهای در حال ‌توسعه در حال گسترش است و این خود باعث افزایش هزینه‌های درمانی می‌شود [9]. 
بیشتر بیماری‌های دندان در نتیجه عدم دسترسی مناسب، مطلوب و مؤثر به خدمات دندان‌پزشکی، بدون درمان باقی می‌مانند. در بیشتر کشورهای در حال ‌توسعه در مقابل 150 هزار نفر، تنها یک دندان‌پزشک وجود دارد که امکان ارائه خدمات دندان‌پزشکی را با مشکل مواجه کرده است [10]. آگاهی کافی نسبت به بهداشت دهان برای القای رفتارهای بهداشتی به ‌منظور پیشگیری از بیماری‌های دهان ضروری گزارش ‌شده است [11]. افزایش سطح دانش نسبت به بهداشت دهان و دندان موجب افزایش آگاهی در این خصوص می‌شود که خود باعث توجه بیشتر افراد نسبت به بهداشت دهان و دندان می‌شود. همچنین افرادی با نگرش مثبت با دیدن آموزش نسبت به بهداشت دهان بیشتر تحت ‌تأثیر قرار می‌گیرند [5].
شیوع پوسیدگی دندان در دانش‌آموزان 12 ساله در ایران بیشتر از استانداردهای جهانی‌ سازمان بهداشت در سال 2010 بوده است [12]. در مطالعات انجام‌شده در کودکان 7 تا 12 ساله ایرانی، شاخص پوسیدگی دندان در دانش‌آموزان 87 درصد بوده است [8، 13]. در مطالعه محبی و همکاران، شاخص پوسیدگی دندان 1/04 به‌ دست ‌آمده است[ 8]. 
آگاهی ‌از میـزان‌ شاخص پوسیدگی دندان  یا سـایر شاخص‌های دیگر به جوامع امکان می‌دهد تا برنامه‌های خود را در جهت آموزش، پیشگیری و درمان، گسترش دهند، قبل از برنامه‌ریزی برای برنامه‌های بهداشت دهان و دندان در مدارس بهتر است ابتدا از میزان پوسیدگی دندان و عوامل مرتبط با آن در جامعه مورد نظر اطلاعات کافی داشته باشیم. 
در شهرستان اسلام‌آباد غرب تاکنون مطالعه‌ای دال بر شیوع پوسیدگی و بررسی آگاهی نگرش و عملکرد دانش‌آموزان انجام ‌نشده است. با توجه ‌به اهمیت موضوع انجام این طرح به ‌منظور آگاهی از موارد ذکرشده ضروری به ‌نظر رسید. از این ‌رو، مطالعه حاضر با هدف بررسی میزان پوسیدگی دندان و ارتباط آن با آگاهی، نگرش و رفتار در دانش‌آموزان متوسطه اول شهرستان اسلام‌آباد غرب انجام شد.

مواد و روش‌ها
این مطالعه از نوع توصیفی بود که به ‌صورت مقطعی در سال 1398 انجام شد. در این پژوهش با بهره‌گیری از فرمول کوکران، خطای 5 درصد و سطح اطمینان 95 درصد تعداد 348 نفر از دانش‌آموزان دختر و پسر پایه‌های اول، دوم و سوم مدارس متوسطه اول شهرستان اسلام‌آباد غرب انتخاب و مطالعه شدند. نحوه انجام مطالعه بدین شرح بود که پس از انجام هماهنگی‌های لازم با مسئولین آموزش ‌و پرورش شهر اسلام‌آباد غرب، نمونه‌گیری به‌ صورت خوشه‌ای در 2 مرحله انجام شد. 
در مرحله اول، تعداد 10 مدرسه در نقاط مختلف شهر انتخاب شدند. در مرحله دوم، به ‌صورت تصادفی از هر مدرسه یک کلاس برای هر پایه انتخاب و به‌ صورت سرشماری اقدام به جمع‌آوری داده‌ها و انجام معاینه شد. چنانچه دانش‌آموزی به هر دلیل مایل به شرکت در مطالعه نبود، حذف شده و با توجه‌ به در دسترس بودن نمونه‌ها، جایگزین انتخاب می‌شد. معیار ورود به مطالعه تحصیل در یکی از پایه‌های اول، دوم و سوم متوسطه اول و رضایت به شرکت در مطالعه و معیار خروج از مطالعه عدم رضایت دانش‌آموز در مطالعه بود.
جمع‌آوری داده‌ها بر پایه معاینه بالینی و استفاده از پرسش‌نامه بود. تجهیزات استفاده‌شده در این مطالعه آیینه، سوند و چراغ ‌قوه بود. انجام معاینه دندان توسط تکنیسین دهان و دندان با همکاری کارشناسان بهداشت انجام شد و برای سنجش سایر اطلاعات از پرسش‌نامه طراحی‌شده سنجش آگاهی، نگرش و عملکرد که توسط‌ یاوری و همکاران طراحی و در مدارس شهرستان یزد اجراشده بود، استفاده شد [14]. این پرسش‌نامه چهار بخش دارد:
بخش اول پرسش‌نامه، اطلاعات زمینه‌ای و جمعیت‌شناختی بود و اطلاعات شرکت‌کنندگان در خصوص سن (سال)، پایه تحصیلی (اول، دوم و سوم)، میزان تحصیلات پدر و مادر (بی‌سواد، ابتدایی، سیکل، دیپلم و دانشگاهی) و شغل پدر و مادر (بیکار، شغل آزاد، کارمند، بازنشسته و کارگر) را ارزیابی می‌کرد. 
بخش دوم، آگاهی که 12 سؤال داشته که به جواب درست امتیاز 1 و به جواب غلط امتیاز 0 تعلق می‌گرفت، دامنه نمرات بین 0 تا 12 بود که نمره بالا نشان‌دهنده آگاهی بیشتر بود. در مطالعه حاضر ضریب پایایی این بخش با استفاده از روش آلفای کرونباخ، 81 درصد به دست آمد.
بخش سوم، شامل 10 سؤال در زمیه نگرش بود که پاسخ‌ها شامل 1 طیف لیکرت 5 گزینه‌ای بودند. (بسیار موافقم امتیاز 5 تا بسیار مخالفم با امتیاز 1) دامنه نمرات بین 10 تا 50 بود که نمره بالا نشان‌دهنده سطح بالای نگرش بود. در مطالعه حاضر، ضریب پایایی این بخش با استفاده از روش آلفای کرونباخ 80 درصد به ‌دست آمد.
بخش چهارم، شامل 14 سؤال در زمینه عملکرد بود که با جواب‌های «بل»، «گاهی» و «خیر» طراحی ‌شده بود. به جواب «بله» امتیاز 2 به گزینه «گاهی» امتیاز 1 و به گزینه «خیر» امتیاز «0» تعلق می‌گرفت. این بخش مقیاس خود‌گزارشی سلامت دهان و دندان بود که بر اساس مطالعات گذشته و تجربه متخصصان پرودونتیک از کار با بیماران طراحی‌ شده است [15]. دامنه سؤالات 0 تا 28 است که نمره بالا نشان‌دهنده عملکرد بهتر است. در مطالعه حاضر ضریب پایایی این بخش با استفاده از روش آلفای کرونباخ 89 درصد به‌ دست آمد. شاخص ‌پوسیدگی دندان برای هر شخص از جمع دندان‌های کشیده، پوسیده و پر شده به دست می‌آید.
با اخذ معرفی‌نامه از طرف شبکه بهداشت و درمان اسلام‌آباد غرب به اداره آموزش‌وپرورش شهرستان مراجعه و با انتخاب مدارس، هماهنگی با مدیران و درنهایت، اخذ رضایت از طرف شرکت‌کنندگان اقدام به شروع کار شد. اطلاعات حاصل از طرح کاملاً محرمانه بود و پرسش‌نامه‌ها بدون نام و نام خانوادگی در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گرفت.
پس از جمع‌آوری پرسش‌نامه‌ها، داده‌ها با استفاده از آماره توصیفی، تی‌تست مستقل، آنالیز واریانس یک‌طرفه، تست تعقیبی شفه و ضریب همبستگی اسپیرمن در سطح معنا‌داری کمتر از 05/0 با استفاده از SPSS نسخه 22 آنالیز شدند.

یافته‌ها
در این مطالعه میانگین و انحراف ‌معیار سنی دانش‌آموزان پایه اول 1/65±12/63، پایه دوم 0/58±13/86، پایه سوم 0/61±14/78 و در کل 1/37±13/78 سال بود. تعداد 348 دانش‌آموز در این مطالعه شرکت کردند. از این تعداد، 197 (56/6 درصد) نفر دختر و 151 (43/4 درصد) نفر پسر بودند، تعداد 113 (32/47 درصد) نفر از دانش‌آموزان پایه اول، 117 (33/62 درصد) دانش‌آموز پایه دوم و 118 (33/91 درصد) دانش‌آموز از پایه سوم بودند. اطلاعات شغل و سطح تحصیلات والدین در جدول شماره 1 نشان داده ‌شده است.



در این مطالعه، تعداد 335 (96/3 درصد) دانش‌آموزان دندان پوسیده داشتند. میانگین و انحراف‌ معیار آگاهی1/80±5/40، نگرش 5/18±37/86 و رفتار 4/28±15/71 به ‌دست آمد. اطلاعات توصیفی متغیرها در جدول شماره 2 نشان داده ‌شده است.



آزمون آنالیز واریانس نشان داد تعداد دندان‌های پوسیده (0/023=P) و شاخص پوسیدگی دندان (0/038=P) با تحصیلات مادر ارتباط معنا‌دار دارد. با توجه ‌به تست تعقیبی شفه، نمره میانگین و انحراف ‌معیار تعداد دندان‌های پوسیده و شاخص پوسیدگی دندان بین دانش‌آموزانی که مادران آن‌ها بی‌سواد، ابتدایی یا سیکل بودند، تفاوت آماری معناداری نداشت، اما در دانش‌آموزانی که مادران آن‌ها سطح سواد دیپلم و دانشگاهی داشتند، به ‌طور معنا‌داری کمتر از مادران بی‌سواد، ابتدایی و سیکل بود (جدول شماره 3).



نتایج آنالیز واریانس نشان داد شاخص پوسیدگی دندان و تعداد دندان‌های پوسیده با شغل والدین ارتباطی ندارد (P>0/05))جدول شماره 3 .)همچنین این آزمون نشان داد تعداد دندانهای پوسیده در سطح پایه تحصیلی دارای اختالف معناداری است. با استفاده از آزمون تعقیبی شفه و میانگین امتیازات بهدستآمده مشخص شد که میزان پوسیدگی در دانشآموزان پایه دوم (P=0/012) و پایه سوم (P<0/001) بیشتر از پایه اول است. پوسیدگی دندان بین دانش‌آموزان پایه دوم و سوم دارای اختلاف معنا‌دار نبود (0/256=P). شاخص پوسیدگی دندان در دانش‌آموزان پایه اول بیشتر از پایه دوم (0/005= P) و سوم بود (0/001>P). 
نتایج آنالیز واریانس نشان داد میزان آگاهی در دانش‌آموزان با پایه تحصیلی متفاوت، اختلاف معنا‌دار دارد که با آزمون تعقیبی فیشر و مقدار میانگین مشخص شد که این اختلاف میان دانش‌آموزان پایه اول و سوم است (P=0/010) که میزان آگاهی در سطح سوم بیشتر بود. میزان نگرش و رفتار در دانش‌آموزان با پایه‌های متفاوت اختلاف معناداری نداشت (جدول شماره 4).



ضریب همبستگی اسپیرمن نشان داد پوسیدگی دندان با آگاهی (P=0/075  و r=0/053) و نگرش (P=0/062 و r=0/025) دانش‌آموزان ارتباط معنا‌دار ندارد، اما با رفتار دانش‌آموزان ارتباط معکوس و معنادار دارد (P=0/015 و r= 0/131). میزان دندان‌های ترمیم‌شده با آگاهی (P=0/157 و r=0/076) نگرش (P=0/964 و  r=0/002) و رفتار (P=0/326 و  r=0/053) ارتباط معنادار نداشت. بر اساس آزمون ضریب همبستگی، تعداد دندان‌های کشیده با آگاهی (P=0/413 و r=0/041)، نگرش (P=0/093 و  r=0/090) رابطه معنا‌دار نداشت، اما با رفتار ارتباط معکوس و معنا‌دار داشت (P=0/031 و r=-0/116) با استفاده از آزمون ذکرشده مشخص شد که شاخص پوسیدگی دندان با عملکرد رابطه معنادار دارد (P=0/021 و r=-0/124) اما با آگاهی و نگرش رابطه معنا‌دار نداشت (P>0/05) (جدول شماره 5). میانگین پوسیدگی دندان در دختران (2/93) 5/26 و در پسران (2/84) 5/36 بود. آزمون تی‌تست مستقل نشان داد میان 2 جنس تفاوت معنا‌داری نبود (0/794=P). میانگین شاخص پوسیدگی دندان در دختران (3/44) 5/98 و در پسران (3/47) 6/17 به ‌دست آمد. با استفاده از آزمون تی‌تست مستقل معلوم شد که شاخص پوسیدگی دندان با جنسیت تفاوت معناداری ندارد (0/614=P).



بحث 
در این مطالعه به بررسی شیوع پوسیدگی دندان‌های دانش‌آموزان و ارتباط آن با آگاهی، نگرش و عملکرد آن‌ها پرداخته شد که نتایج مطالعه نشان داد 3/96 درصد دانش‌آموزان دندان پوسیده داشتند که شیوع نسبتاً بالایی را نشان می‌دهد و نشان‌دهنده وضعیت بهداشت دهان و دندان ضعیف در جامعه مطالعه‌شده است. پوسیدگی زودرس دندان در کودکان و نوجوانان کشورهای در حال ‌توسعه بیش از کشورهای پیشرفته گزارش ‌شده است [15]. در این راستا مطالعه بصیر و همکاران که بر روی دانش آموزان 12 تا 1۵ ساله شهر اهواز انجام شد نشان داد که 75 درصد از شرکت کنندگان حداقل یک دندان پوسیده داشتند[16].
همچنین مطالعه ماینت و همکاران نشان داد که شیوع پوسیدگی دندان در دانش‌آموزان میانمار 5/68 درصد بوده و وضعیت اقتصادی اجتماعی، وضعیت بهداشت دهان و دندان و رفتارهای بهداشتی دهان و دندان، ازجمله شاخص‌های خطر قابل ‌توجه در شیوع بالای پوسیدگی دندان بود [17].
اختلاف‌های موجود در شیوع پوسیدگی در کشورهای توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته می‌تواند به ‌علت تفاوت‌های قومی، فرهنگی، جغرافیایی، نژادی، توسعه‌یافتگی و دسترسی به خدمات دندان‌پزشکی، عادات رفتاری و رفتارهای مراقبتی و بهداشتی، تغذیه‌ای و سبک زندگی باشد [18]. در مطالعه حاضر، پوسیدگی دندان در دانش‌آموزان با تحصیلات مادر ارتباط عکس و معنا‌دار داشت، اما بین تحصیلات پدران و پوسیدگی دندان در دانش‌آموزان ارتباط معناداری دیده نشد. همسو با نتایج مطالعه ما، اسکندرزاده و همکاران بیان کردند دانش‌آموزانی که والدین آن‌ها تحصیلات دانشگاهی دارند، به‌ طور قابل ‌توجهی پوسیدگی کمتری نسبت به دانش‌آموزانی که والدین آن‌ها سطح تحصیلات پایین‌تری دارند، داشتند [19]. به ‌نظر می‌رسد آموزه‌های بهداشتی والدین، به ویژه مادران با افزایش سطح تحصیلات آن‌ها ارتقا می‌یابد و مادران با سطح تحصیلات بالاتر، بهتر می‌توانند نقش کلیدی خویش را در سلامت دهان فرزندان بازی کنند.
در مطالعه حاضر، میزان پوسیدگی دندان، سطح آگاهی و نگرش دانش‌آموزان با شغل والدین ارتباط معناداری نداشت. ‌همچنین نتایج گویای تفاوت معنادار میزان پوسیدگی دندان بین پایه‌های تحصیلی متفاوت است. به این معنا که میزان پوسیدگی دندان در پایه‌های بالاتر بیشتر بود، زیرا دانش‌آموزان پایه سوم و دوم تفاوت سنی با پایه اول دارند که مطالعه این واقعیت را نشان می‌دهد [20]. تفسیر مهم برای این نتیجه ممکن است تفاوت سنی باشد. خلاف نتایج مطالعه حاضر، مطالعه شیام و همکاران نشان داد میزان پوسیدگی دندان در دانش‌آموزان سنین 11 تا 14 سال از تفاوت آماری معناداری برخوردار نبود [21]. این نتایج گویای این امر است که علاوه ‌بر سن، عوامل مهم دیگری همچون تفاوت‌های قومی، فرهنگی، جغرافیایی، نژادی، توسعه‌یافتگی، دسترسی به مراکز دندان‌پزشکی، عادات و رفتارهای مراقبتی و بهداشتی، تغذیه‌ای و سبک زندگی وجود دارد که می‌تواند بر میزان پوسیدگی دندان‌ها مؤثر باشد [13].
در مطالعه حاضر، شاخص پوسیدگی دندان و میزان دندان‌های پوسیده در 2 جنس تفاوت معناداری نداشت. در این راستا، مطالعات متعدد نشان دادند که شاخص پوسیدگی دندان و میزان دندان‌های پوسیده در دانش‌آموزان پسر و دختر تفاوت معناداری ندارد [22، 23]. این درحالی است که ماهارانی و همکاران نشان دادند که میزان پوسیدگی دندان‌ها در دختران بیشتر از پسرها بود [24]. به ‌نظر می‌رسد انجام مطالعات بیشتر و تحقیقات جامع‌تر در این زمینه ضروری باشد.
یافته‌های مطالعه حاضر نشان می‌دهد که دانش‌آموزان از عملکرد متوسطی نسبت به رعایت بهداشت دهان و دندان برخوردار بودند. این یافته با نتایج مطالعه میرزایی علویجه و همکاران که روی دانش‌آموزان دختر و پسر شهر یزد انجام شد، هم‌راستاست [1]. برگزاری کلاس‌های آموزشی توسط مربی بهداشت مدارس برای دانش‌آموزان و برگزاری جلسات با اولیا ممکن است باعث بهبود عملکرد دانش‌آموزان شود که انجام آن توصیه می‌شود.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد پوسیدگی دندان با آگاهی و نگرش دانش‌آموزان ارتباط معنادار نداشت، اما با رفتار دانش‌آموزان ارتباط معکوس و معنا‌دار داشت. بدین‌ معنا که با کاهش رفتارهای بهداشتی، میانگین شاخص پوسیدگی دندان افزایش می‌یافت. هم‌سو با نتایج ما مطالعه شکوهی‌نیا و همکاران نشان داد که آگاهی و نگرش دختران با شاخص پوسیدگی دندان ارتباط معنادار نداشت و تنها رفتار بهداشتی با شاخص پوسیدگی دندان ارتباط معکوس و معنادار داشت [25]. در تفسیر نتایج ذکرشده می‌توان گفت که صرفاً آگاهی و نگرش باعث عملکرد نمی‌شود، چراکه با وجود سطح نسبتاً بالای نگرش ارتباطی با شاخص و پوسیدگی دندان نشان داده نشد و این عملکرد دانش‌آموزان بود که رابطه‌ای معکوس و معنا‌دار با پوسیدگی و شاخص پوسیدگی داشت.
پیشنهاد می‌شود در مطالعات آتی بر عواملی که می‌توان عملکرد دانش‌آموزان را ارتقا دهد، بیشتر تمرکز شود، زیرا پیش‌یری بهتر از درمان است و بررسی راه‌های پیشگیری از پوسیدگی دندان می‌تواند مفید باشد. در این میان، می‌توان بر برنامه‌های عمل مسواک قبل از شروع کلاس یا معاینه دندان دانش‌آموزان با نمونه‌گیری تصادفی توسط کارشناس بهداشت مدارس تمرکز کرد.
 از محدودیت‌های مطالعه استفاده از ابزار خود‌گزارش‌دهی و عدم مشاهده عینی رفتارهای بهداشتی و مقطعی بودن مطالعه است که امکان تعمیم نتایج مطالعه را به دیگر گروه‌های جمعیتی، محدود می‌کند.

نتیجه‌گیری
شیوع ‌پوسیدگی دندان در دانش‌آموزان پایه اول متوسط دختر و پسر شهر اسلام‌آباد در سطح بالایی است. آگاهی، نگرش و عملکرد بهداشتی دانش‌آموزان درباره بهداشت دهان و دندان در سطح متوسطی قرار داشت. با توجه ‌به آگاهی و نگرش ناکافی دانش‌آموزان بررسی‌شده درباره بهداشت دهان و دندان و نیز سطح عملکرد متوسط آنان، به‌ ویژه در مواردی از قبیل استفاده از دهان‌شوی ضدباکتری و حاوی فلوراید، مسواک ‌زدن بعد از هر وعده غذایی و خوردن شیرینی، ارائه برنامه‌های آموزشی به‌ منظور بهبود آگاهی، نگرش و عملکرد دانش‌آموزان، به ‌ویژه در زمینه‌های فوق، ضروری به‌ نظر می‌رسد.

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله برگرفته از طرح مصوب در دانشگاه علوم‌پزشکی کرمانشاه است  و با کد طرح    97555 و شناسه اخلاق IR.KUMS.REC.1397.548 تصویب شد. در این پژوهش، تمام اصول اخلاقی مرتبط، ازجمله محرمانه بودن و رضایت آگاهانه شرکت کنندگان در پژوهش لحاظ شد.

حامی مالی
این مقاله برگرفته از طرح مصوب در ‌دانشگاه علوم‌پزشکی کرمانشاه است و معاونت پژوهشی این دانشگاه حامی مالی این مطالعه بوده است.

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و تحلیل داده‌ها: نوشین سلیمی، احسان بخشی و الهه عزتی؛ روش پژوهش و نمونه‌گیری: نوشین سلیمی، احسان بخشی، فائزه عزتی؛ نگارش متن و بازبینی: نوشین سلیمی، احسان بخشی، الهه عزتی و فائزه عزتی.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از همکاران محترم معاونت پژوهشی، مدیران و معاونین آموزش‌ و پرورش و همه دانش‌آموزانی که نهایت همکاری را با ما داشتند، صمیمانه تشکر و قدردانی می‌شود.

 

1. Mirzaei Alavijeh M, Jalilian F, Baghiani Moghadam M, Hatamzadeh N, ZinatMotlagh F, Dahaghin N. [Knowledge, attitude and practice of elementary schools students about oral health in Yazd (Persian)]. Iran J Pediatr.Dent. 2013; 9(1):43-50. [DOI:10.29252/ijpd.9.1.43]
2. Halawany HS, Abraham NB, Jacob V, Al-Maflehi N. The perceived concepts of oral health attitudes and behaviors of dental students from four Asian countries. Saudi J Dent Res. 2015; 6(2):79-85. [DOI:10.1016/j.sjdr.2014.09.002]
3. Al Subait AA, Alousaimi M, Geeverghese A, Ali A, El Metwally A. Oral health knowledge, attitude and behavior among students of age 10-18 years old attending Jenadriyah festival Riyadh; a cross-sectional study. Saudi J Dent Res. 2016; 7(1):45-50. [DOI:10.1016/j.sjdr.2015.05.001]
4. WHO. Oral health. Geneva: WHO; 2018. [Link]
5. Farhadtoski K, Bayani M, Sarlak H, Salimi Z. [Factors associated with chronic periodontitis risk: A case-control study (Persian)]. J Arak Uni Med Sci. 2020; 23(2):264-77. [DOI:10.32598/JAMS.23.2.6015.2]
6. Babaei Hatkehlouei M, Tari H, Goudarzian AH, Hali H. Decayed, Missing, and Filled Teeth (DMFT) Index among first-grade elementary students in Mazandaran province, Northern Iran. Int J Pediatr. 2011; 5(6):5069-77. [Link]
7. Shaghaghian S, Malekmakan L, Rahimian V, Savadi N. Dental caries status and its associated factors in pregnant women, Shiraz, Iran, 2014. J Oral Health Oral Epidemiol. 2017; 6(3):165-72. [Link]
8. Mohebi S, RamezaniI A, Matlabi M, Mohammadpour L, Nour Nsa, Hosseini E. The survey of oral-dental health of grade 3 students of Gonabad primary schools in 2007. Intern Med Today. 2009, 14(4):69-76. [Link]
9. Bazrafshan E, Kamani H, Mostafapour FK, Mahvi AH. Determination of the decayed, missing, filled teeth index in Iranian students: A case study of Zahedan city. J Health Scope. 2012; 1(2):84-8. [DOI:10.5812/jhs.5120]
10. Andegiorgish AK, Weldemariam BW, Kifle MM, Mebrahtu FG, Zewde HK, Tewelde MG, et al. Prevalence of dental caries and associated factors among 12 years old students in Eritrea. BMC oral health. 2017; 17(1):169. [DOI:10.1186/s12903-017-0465-3] [PMID] [PMCID]
11. Gao J, Ruan J, Zhao L, Zhou H, Huang R, Tian J. Oral health status and oral health knowledge, attitudes and behavior among rural children in Shaanxi, western China: A cross-sectional survey. BMC Oral Health. 2014; 14:144. [DOI:10.1186/1472-6831-14-144] [PMID] [PMCID]
12. Peyman N, Samiee Roudi K. [The effect of education based on the theory of planned behavior on caries prevention of permanent teeth in fifth grade students in Khaf city (Persian)]. J Mashhad Dent Sch. 2015; 39(2):123-36. [doi:10.22038/jmds.2015.4065]
13. Yousofi M, Behrouzpour K, Kazemi S, Afroughi S. [Dental caries and related factors among 7-12 year-old school children in Yasuj, Iran, in 2014 (Persian)] . Armaghane Danesh. 2015; 20(9):836-47. [Link]
14. Yavari M, Morowatisharifabad M, Haghi M, Rezaeipandari H, Hatamzadeh N, Azad E. [Study of knowledge, attitude, practice and oral health status among high school students in Yazd (Persian)]. J Tolooe behdasht. 2016; 14(6):261-75. [Link]
15. Oleksyn K, Rozhko M. Prevalence of dental caries among young people living in the regions with low fluoride levels. Galician Med J. 2018; 25(3):1-9. [DOI:10.21802/gmj.2018.3.7]
16. Basir L, Khanehmasjedi M, Araban M, Khanehmasjedi S. [Caries risk factors in students in Ahvaz, Iran (Persian)]. Payesh. 2020; 19(3):311-8. [DOI:10.29252/payesh.19.3.311]
17. Myint ZCK, Zaitsu T, Oshiro A, Ueno M, Soe KK, Kawaguchi Y. Risk indicators of dental caries and gingivitis among 10− 11-year-old students in Yangon, Myanmar. Int Dent J. 2020; 70(3):167-75. [DOI:10.1111/idj.12537] [PMID] [PMCID]
18. Mohammadi M, Vaisi Raiegani AK, Jalali R, Ghobadi A, Salari N. [The prevalence of dental caries in deciduous and permanent teeth in iranian children: A systematic review and meta-analysis (Persian)]. J Res Dent Sci. 2018; 15(3):180-9. [DOI:10.29252/jrds.15.3.10]
19. Eskandarizadeh A, Sajadi FS, Torabi M, Sharifi M, Amini Z, Sahebghalam B, et al. [Caries free prevalence among 6, 12 & 15-year old school children in Kerman during 2000-2005 (Persian)]. J Health Dev. 2015; 4(1):42-51. [Link]
20. Asdagh S, Nuroloyuni S, Amani F, Sadeghi Mazidi T. [Dental caries prevalence among 6-12 years old school children in Ardabil city, 2012 (Persian)]. J Ardabil Univ Med Sci. 2015; 15(1):39-45. [Link]
21. Shyam R, Manjunath B, Kumar A, Narang R, Ghanghas M. Relationship of sociodemographic factors on dental caries experience among 11-14-year-old schoolchildren in India. Indian J Dent Res. 2019; 30(6):948-53. [DOI:10.4103/ijdr.IJDR_380_17] [PMID]
22. Hemmati N, Setarehdan SK, Noubari HA. Multi-channel Near-Infrared Spectroscopy (NIRS) system for noninvasive monitoring of brain activity. Proceedings of 2012 IEEE-EMBS International Conference on Biomedical and Health Informatics. Jan 5 2012; Hong Kong, China. [DOI:10.1109/BHI.2012.6211548]
23. Shirzaiy M, Mohageri G. Evaluation DMFT and CPTIN Indices and related personal behaviors in the 12-years-old students. Dent Clin Exp J. 2018; 3(1):e65179. [DOI:10.5812/dcej.65179]
24. Maharani DA, Zhang S, Gao SS, Chu CH, Rahardjo A. Dental caries and the erosive tooth wear status of 12-year-old children in Jakarta, Indonesia. Int J Environ Res Public Health. 2019; 16(16):2994. [DOI:10.3390/ijerph16162994] [PMID] [PMCID]
25. Shokouhinia E, Mohammadi NK, Marashi T, Ghorbani Z. [Comparison of tooth brushing related knowledge, attitude and health behavior as well as dental health status among boy and girl students in elementary schools in district 4 of Tehran in 2015 (Perrsian)]. J Health Field. 2016; 4(1):11-7. [Link]