دوره 27، شماره 2 - ( 3-1403 )
جلد 27 شماره 2 صفحات 114-106 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Goudarzi H, Heidarianpour A, Keshvari M. Effect of 12 Weeks of Combined Training on the Serum Levels of Nesfatin-1 and Some Liver Enzymes in Men with Non-Alcoholic Fatty Liver Disease. J Arak Uni Med Sci 2024; 27 (2) :106-114
URL: http://jams.arakmu.ac.ir/article-1-7714-fa.html
URL: http://jams.arakmu.ac.ir/article-1-7714-fa.html
گودرزی هادی، حیدریان پور علی، کشوری مریم. تأثیر 12 هفته تمرین ترکیبی بر سطوح سرمی نسفاتین-1 و برخی آنزیم‌های کبدی مردان مبتلا به کبد چرب غیرالکلی. مجله دانشگاه علوم پزشكي اراك. 1403; 27 (2) :106-114
هادی گودرزی1 
، علی حیدریان پور2 ، مریم کشوری3
، علی حیدریان پور2 ، مریم کشوری3
1- گروه فیزیولوژی ورزشی، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
2- گروه فیزیولوژی ورزشی، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران ،heidarian317@gmail.com
3- گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
2- گروه فیزیولوژی ورزشی، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران ،
3- گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
واژه‌های کلیدی: کبد چرب غیر الکلی، نسفاتین1، تمرین ترکیبی، تمرین مقاومتی، تمرین تناوبی با شدت بالا، آنزیم‌های کبدی
متن کامل [PDF 1300 kb]
(371 دریافت)
| چکیده (HTML) (766 مشاهده)
جدول 1. تغییرات درون‌گروهی و بین گروهی ویژگیهای آنتروپومتریک، فاکتورهای بیوشیمیایی و اکسیژن مصرفی بیشینه
*: 05/0>P از نظر آماری معنی‌دار است.
شکل 1: میانگین و انحراف معیار سطوح سرمی نسفاتین 1 (a)، آلانین ترنسفراز (b)، آمینوترانسفراز (c) و آلکالین فسفاتاز (d) در مردان مبتلا به NAFLD.
*: نشان‌دهنده سطح معنی‌داری 05/0 > P، **: نشان‌دهنده 01/0 > P و ***: نشان‌دهنده 001/0 > P است.
به نظر می‌رسد تمرینات ترکیبی محرک مناسب‌تری برای افزایش سطح سرمی نسفاتین1 است و باعث افزایش اکسیداسیون چربی و افزایش نسفاتین1 بیشتری نسبت به تمرینات هوازی یا مقاومتی پس از 8 هفته می‌باشد (19). همچنین تمرینات ورزشی طولانیمدت که با تغییر در شاخص‌های تن‌سنجی و شاخص گلایسمی و درصد چربی بدن همراه است، می‌تواند بر افزایش معنی‌دار نسفاتین1 تأثیر داشته باشد (18).
Ahmadizad و همکاران، به مقایسه تمرینات HIITوMICT پرداختند که تمرینات HIIT نسبت به تمرینات MICT افزایش معنی‌داری در نسفاتین1 را نشان داده بود، طبق نتایج این مطالعه، افزایش نسفاتین1 ممکن است به تولید بیشتر لاکتات در تمرینات ترکیبی (مقاومتی و HIIT) نسبت به دیگر روش‌های تمرینی نسبت داده شود، زیرا مشخص شده است که تجویز محیطی و مرکزی لاکتات باعث افزایش سطح لاکتات هیپوتاموس می‌شود که به نوبه خود مصرف غذا را از طریق سیستم سیگنالینگ AMP kinase/malonyl coA سرکوب می‌کند، علاوه بر این لاکتات بیان ژن پروپیوملانوکورتین افزایش می‌دهد که αMSH (مولکول بی‌اشتهایی) را کد می‌کند که به نوبه خود بر دریافت غذا به شیوه‌ای مشابه نسفاتین1 تأثیر می‌گذارد (25)، با این حال اولین انتخاب اکثر برنامه‌های ورزشی، تمرینات MICT است در حالی که تمرینات HIIT تأثیرات معنی‌داری در مقایسه با تمرینات MICTدر بهبود آمادگی قلبی- تنفسی داشته که نتایج ما نیز نشان داد که تمرینات HIIT در ترکیب با تمرینات مقاومتی برای افراد مبتلا به کبد چرب در تعدیل آنزیم‌های کبدی مؤثر است. همچنین باعث صرفه‌جویی در زمان و سطح بالاتری از لذت و پایبندی را برای شرکت‌کنندگان به همراه دارد (12، 26).
اما نتایج تحقیق حاضر با نتایج مطالعه کاظمی و همکاران که به بررسی تأثیر 8 هفته تمرین هوازی بر غلظت سرمی نسفاتین1 در زنان چاق بود تغییر معنی‌داری در سطوح سرمی نسفاتین1 مشاهده نکردند (20)، همچنین نتایج پژوهش Arıkan نشان داد که تمرین حاد و همچنین پس از 8 هفته تمرین هوازی بر میزان نسفاتین1 تأثیر معنی‌داری نداشت (27)، همچنین نتایج سوری و همکاران در بررسی تأثیر 12 هفته تمرین مقاومتی بر نسفاتین1 در مردان چاق کم تحرک تغییر معنی‌داری را در سطوح نسفاتین1 مشاهده نکردند (28)، از دلایل احتمالی مغایرت این پژوهش‌ها با مطالعه حاضر می‌توان به تفاوت در نوع آزمودنی‌ها اشاره کرد، همچنین نوع و شدت و تفاوت در پروتکل تمرین و کم بودن مدت تمرین اشاره نمود.
نسفاتین،1 یک پلی‌پپتید بی‌اشتهایی است که در کاهش وزن و تنظیم اشتها نقش دارد و در نواحی محیطی معده، قلب، سلول‌های بتای پانکراس و بافت چربی و ماهیچه بیان می‌شود و می‌تواند از سد خونی- مغزی عبور کند (29)، مطالعات نشان داده‌اند، تزریق محیطی و مرکزی نسفاتین1 مستقل از لپتین به سرکوب تغذیه کمک می‌کند (30).
از آن‌جایی که رابطه نزدیکی بین تغذیه بیش از حد، چاقی، مقاومت به انسولین و کبد چرب غیرالکلی وجود دارد Başar و همکاران به مقایسه نسفاتین1 در افراد سالم و NAFLD پرداختند که دریافتند نسفاتین1 سرم در موارد چاقی، مقاومت به انسولین و NAFLD به طور معنی‌داری کاهش می‌یابد (9).
همچنین در مطالعه‌ای دیگر به مقایسه سطوح نسفاتین1 در افراد سالم، دیابت نوع یک و دیابت نوع دو پرداختند که به‌صورت معنی‌داری در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 نسبت به افراد سالم و دیابت نوع 1 کمتر بود (31).
در مطالعه‌ای دیگر به مقایسه نسفاتین1 در افراد سالم با وزن طبیعی، افراد چاق و دیابت نوع دو نشان از بالاتر بودن نسفاتین1 در افراد سالم نسبت به گروه‌های دیگر بود (32). این یافته‌ها حاکی از نقش مهم این پپتید در پاتوژنز ناهنجاری‌های مرتبط با چاقی و دیابت نوع دو بود و ممکن است این نقطه مشترکی با چاقی، دیابت نوع دو و NAFLD داشته باشد.
همچنین، نسفاتین1 می‌تواند افزایش بافت چربی قهوه‌ای را با سیگنالینگ mTOR و تولید mRNA پروتئین جداکننده (UCP1) تحریک کند، تزریق مزمن نسفاتین1 به مغز می‌تواند افزایش وزن بدن را با تحریک تولید UCP1 در بافت چربی قهوه‌ای کاهش دهد و در نتیجه تعادل منفی انرژی ایجاد کند (29).
در مطالعه‌ای دیگر، نسفاتین1 با اثر مستقیم بر سلول‌های کبدی از طریق سیگنالینگ AMPK باعث کاهش تجمع چربی در سلول‌های کبدی شد (33)، در همین راستا ممکن است ورزش از طریق تأثیر بر نسفاتین1 باعث بهبود در بیماران NAFLD شود.
در پژوهش حاضر، کلسترول و LDL در گروه تمرین کاهش یافت، از آن‌جایی که LDL تشکیل دهنده 20 تا 30 درصد کلسترول خون است، کاهش LDL یک دلیل مهم برای کاهش کلسترول خون و مرتبط باهم هستند که در یک متاآنالیز در سال 2021 نشان داد، تمرینات بیشتر از چهار هفته باعث کاهش معنی‌داری در کلسترول و LDL در بیماران NAFLD می‌شوند (34). از یافته‌های دیگر این مطالعه کاهش BMI، وزن و درصد چربی بدن در گروه تمرین ترکیبی بود، Tsuchiya و همکاران نیز ارتباط منفی بین BMI و نسفاتین1 مشاهده کردند (35) بنابراین با توجه به افزایش نسفاتین1 و کاهش BMI در این پژوهش می‌توان ارتباط منفی بین BMI و نسفاتین1 را تأیید کرد و احتمالاً سطوح نسفاتین1 با کاهش وزن و درصد چربی نیز ارتباط دارد.
فعالیت بدنی به طور مستقیم و غیرمستقیم با ایجاد تغییراتی در سطوح انسولین و گلوکز خون مقادیر نسفاتین1 را تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند در حساسیت انسولینی نقش داشته باشد، بنابراین احتمال می‌رود افزایش نسفاتین1 به عنوان استدلالی برای افزایش GLUT4 و در نتیجه کاهش گلوکز و مقاومت به انسولین در نظر گرفته شود (19)، این شواهد نشان می‌دهد که تمرینات ورزشی ترکیبی و طولانیمدت ممکن است راهی مؤثر برای افزایش نسفاتین1 باشد، با توجه به اثرات مفید نسفاتین1 بر متابولیسم بدن ممکن است تمرینات ورزشی اثرات درمانی خود را از طریق نسفاتین1 بر برخی بیماری‌های مزمن از جمله چاقی، سندرم متابولیک و NAFLD اعمال کند.
نتیجه‌گیری
بر اساس نتایج این مطالعه می‌توان اظهار داشت که اجرای تمرینات ترکیبی مقاومتی و HIIT به مدت 12 هفته، موجب افزایش در پلی‌پپتید نسفاتین1 و کاهش میزان آنزیم‌های کبدی آلانین ترنسفراز و آمینوترانسفراز و آلکالین فسفاتاز می‌شود و همچنین با بهبود در فاکتورهای متابولیسمی (قند خون، پروفایل لیپیدی) و فاکتورهای آمادگی جسمانی، اثر مطلوبی بر بیماران NAFLD داشته باشد. با توجه به تأثیرات مثبت 12 هفته تمرین ترکیبی مقاومتی و HIIT در سطوح متغیرهای آنتروپومتریکی، فاکتورهای بیوشیمیایی، اکسیژن مصرفی بیشینه و آنزیم‌های کبدی بیماران NAFLD، این روش تمرینی می‌تواند برای این بیماران توصیه شود.
تشکر و قدردانی
مقاله حاضر برگرفته از پایان‌نامه دانشجویی دوره کارشناسی ارشد فیزیولوژی ورزشی (نویسنده اول) دانشگاه بوعلی سینا همدان می‌باشد. از تمامی دوستان و همکارانی که در طی مراحل این پژوهش یاری‌کننده ما بودند، صمیمانه سپاسگزاری می‌نماییم.
سهم نویسندگان
همه نویسندگان در طراحی مطالعه، تحلیل و تفسیر داده‌ها، تهیه پیش‌نویس مقاله و اصلاح نمودن آن، تأیید نهایی نسخه آماده شده برای ارسال به مجله، مشارکت داشتند.
تضاد منافع
نویسندگان اعلام می‌دارند که هیچ تضاد منافعی در رابطه با نویسندگی و یا انتشار این مقاله ندارند.
متن کامل: (89 مشاهده)
مقدمه
بیماری کبد چرب غیرالکلی (Non-alcoholic fatty Liver disease) NAFLD، مهم‌ترین علت بیماری کبدی در سطح جهان و شیوع این بیماری که در ارتباط با سندرم متابولیک است در حال افزایش می‌باشد. (NAFLD) در اثر تجمع غیرطبیعی چربی در کبد با مصرف کم یا عدم مصرف الکل ایجاد می‌شود. این بیماری طیف گسترده‌ای از آسیب‌های کبدی را پوشش می‌دهد که از استئاتوز ساده کبد تا استئاتوهپاتیت غیرالکلی
(Nonalcoholic Steatohepatitis) NASH، فیبروز، سیروز، نارسایی کبدی و در نهایت سرطان سلول‌های کبدی پیشرفت می‌نماید (1).
اگرچه تاکنون بیماری‌زایی NAFLD به‌طور کامل شناخته نشده
است، اما فرضیه دو و چند ضربه‌ای در پاتوژنز کبد چرب مطرح شده است، در ضربه اول مقاومت به انسولین و افزایش اسیدهای چرب در گردش باعث استئاتوز ساده کبد می‌شود و ضربه‌های بعدی که شامل پراکسیداسیون لیپیدی، استرس اکسیداتیو، اختلال در عملکرد میتوکندری‌ها، فاکتورهای ژنتیکی، تغذیه و سبک زندگی، استرس رتیکولوم اندوپلاسمیک، التهاب و تغییر در میکروبیوم روده باعث توسعه کبد چرب ساده به کبد چرب همراه با التهاب می‌گردد (2).
NAFLD از اجزای کبدی سندرم متابولیک در نظر گرفته می‌شود، زیرا ویژگیهای آن شبیه به اختلالات متابولیک مانند چاقی، التهاب، مقاومت به انسولین و دیابت نوع دو است (2)، شیوع کبد چرب در افراد چاق، 80 تا 90 درصد، در افراد مبتلا به دیابت، 30 تا 50 درصد و در افراد هایپرلیپیدمی 90 درصد برآورد شده است (1) به‌طور کلی شیوع NAFLD در جهان 25 درصد و در ایران 39 درصد تخمین زده شده است (3، 4).
بیماران مبتلا به NAFLDتغییراتی در آنزیم‌های کبدی مانند آلانین آمینوترانسفراز (Alanine transaminase) ALT (5، 6)، آسپارتات آمینوترانسفراز (Aminotransferase) AST (7) و گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز (γ-GTP) نشان می‌دهند (6). مطالعات نشان داده‌اند که سطح سرمی ALT اغلب در بیماران NAFLD افزایش می‌یابد که نشان‌دهنده‌ی آسیب کبدی است (6). علاوه بر این، وجود سطوح بالای ALT با افزایش خطر مرگ و میر در بیماران NAFLD مرتبط است (6). این یافته‌ها بر اهمیت نظارت بر سطح آنزیم‌های کبدی، به‌ویژه ALT، در ارزیابی و مدیریت NAFLD برای کاهش پیشرفت بیماری و خطرات مرتبط تأکید می‌کند.
علاوه بر این، نسفاتین1، پپتید 396 اسید آمینه‌ای شناسایی شده در مایع مغزی- نخاعی و هسته پارابطنی، باعث کاهش اشتها، گرسنگی کمتر و احساس سیری می‌شود (8). به احتمال زیاد ممکن است نسفاتین1، نقش مهمی در کنترل تعادل انرژی و حساسیت به انسولین داشته باشد، همچنین مشاهده شده است که غلظت سرمی نسفاتین1 در موارد مقاومت به انسولین و کبد چرب کاهش می‌یابد. این احتمال وجود دارد که کاهش نسفاتین1، باعث افزایش اشتها و تغذیه بیش از حد شود و از این‌رو ممکن است باعث NAFLD شود (9).
از آن‌جا که هیچ درمان دارویی تأیید شده‌ای برای NAFLD و NASH وجود ندارد، استراتژی‌های رژیم غذایی و ورزش با هدف کاهش وزن از طریق تعادل انرژی منفی سنگ بنای مدیریت بیماری است. کاهش وزن بیش از 5 درصد وزن کل بدن باعث بهبود کبد چرب و معکوس کردن التهاب و فیبروز می‌شود، هر دو ورزش هوازی و مقاومتی با ویژگیهای متفاوت‌شان باعث افزایش سلامتی در بیماران مبتلا به NAFLD می‌شوند با این‌حال مؤثرترین پروتکل ورزشی با توجه به شدت، مدت و تواتر تمرینات هوازی و مقاومتی برای بیماران NAFLD نامشخص است (10).
افراد مبتلا به NAFLD آمادگی قلبی- تنفسی، قدرت عضلات و فعالیت فیزیکی کمتر از حد مطلوب دارند و به منظور بهبودی، باید به انجام تمرینات ورزشی تشویق شوند (11)، استفاده از مزایای تمرینات تناوبی با شدت بالا (High Intensity Interval Training) HIIT در مقایسه با تمرینات مداوم با شدت متوسط (Moderate-intensity continuous training) MICT برای بهبود در آمادگی قلبی- تنفسی و همچنین تمرینات مقاومتی برای توسعه قدرت و استقامت و توده عضلانی می‌تواند راه‌کاری ضروری برای بیماران NAFLD باشد (12، 13).
برای بررسی اثرات محافظتی تمرینات ورزشی، بررسی تغییرات سرمی آنزیم‌ها، شاخص مناسبی برای تعیین صدمه‌ها و تخریب بافتی و سلولی در افراد است (14)، ALT و AST آنزیم‌هایی هستند که برای نظارت بر آسیب کبدی استفاده می‌شوند و ممکن است در خون بیماران کبد چرب افزایش یابند. به‌طور کلی تمرینات هوازی و مقاومتی باعث کاهش آمینوترانسفراز‌‌های کبدی و چربی درون کبدی می‌شوند (15).
همچنین تحقیقات نشان داده است که هورمون پپتیدی نسفاتین1، تحت تأثیر ورزش قرار می‌گیرد، اما این تحقیقات با توجه به سن، جنس، نوع و شدت ورزش، سالم و مبتلا بودن به بیماری ناهمسو می‌باشد (16، 17).
همچنین Amanat و همکاران، پس از 12 هفته افزایش معنی‌داری را در سطوح نسفاتین1 در زنان دارای اضافه وزن پس از تمرینات ترکیبی نشان دادند (18). در حالی که Koroni و همکاران، افزایش معنی‌داری را در سطوح سرمی نسفاتین1 در زنان مبتلا به دیابت نوع 2 پس از تمرینات ترکیبی نشان دادند (19). کاظمی و همکاران، تغییرات معنی‌داری را در سطوح سرمی نسفاتین1 در زنان چاق پس از 8 هفته تمرین هوازی مشاهده نکردند (20).
با توجه به تأیید اثرات مثبت تمرین ورزشی در برخی تحقیقات انجام شده در افراد NAFLD، اما تاکنون دستورالعمل تمرین ورزشی مشخصی به صورت قطعی برای این بیماران گزارش نشده و اطلاعات کافی در زمینه اجرای تمرینات ترکیبی (مقاومتی و HIIT) در این بیماران وجود ندارد، به همین دلیل این مطالعه با هدف بررسی همزمان تأثیر تمرین ترکیبی مقاومتی و HIIT بر سطوح سرمی پلی پپتید نسفاتین1 و برخی آنزیم‌های کبدی مردان مبتلا به NAFLD طراحی شده است.
روش کار
مطالعه حاضر از نوع نیمه تجربی و کاربردی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون می‌باشد، جامعه آماری این مطالعه را مردان مبتلا به NAFLD شهرستان بروجرد با دامنه سنی 30 تا 50 سال تشکیل دادند که با نصب اطلاعیه در درمانگاه و بیمارستان‌ها و اطلاع‌رسانی در شبکه‌های اجتماعی شهر بروجرد از داوطلبان برای شرکت در این مطالعه دعوت به عمل آمد. در نهایت 20 مرد میان‌سال بعنوان نمونه آماری انتخاب شد. این افراد مبتلا به NAFLD بودندکه از طریق نتایج سونوگرافی (درجه 2 و 3) و افزایش مقادیر آنزیم کبدی ALT انتخاب شدند. معیارهای عدم ورود به مطالعه شامل شرکت منظم در فعالیت ورزشی، مبتلا به بیماری‌های کبدی (هپاتیت A و B)، قلبی- عروقی، تنفسی، کلیوی، عضلانی- اسکلتی، دیابت، فشارخون بالا و بیماری‌هایی که مانع انجام فعالیت آنها می‌گردید، بودند. آزمودنی‌ها پس از تکمیل فرم رضایت‌نامه شرکت و همکاری در مطالعه به طور تصادفی به دو گروه تمرین (10 نفر) و شاهد (10 نفر) تقسیم شدند. پیش از شروع پروتکل پژوهش، اهداف، جزئیات و نحوه اجرای مطالعه برای آزمودنی‌ها تشریح شد.
در شروع مطالعه، قد و وزن آزمودنی‌ها توسط دستگاه استادیومتر آنیا و سپس شاخص توده بدن، درصد چربی و توده بدون چربی با دستگاه دیجیتال آنیا ساخت کشور ایران اندازه‌گیری شد، برای تعیین اکسیژن مصرفی بیشینه (VO2max) از آزمون بروس و یک تکرار بیشینه (1RM) با استفاده از فرمول برزیسکی تعیین گردید.
پروتکل تمرین ورزشی: برنامه ورزشی شامل ترکیبی از تمرینات مقاومتی و HIIT بود که طی 12 هفته با تواتر 3 روز در هفته که دو جلسه تمرین مقاومتی و یک جلسه HIIT بود، انجام شد. حرکات در
6 هفته اول تمرین مقاومتی شامل 6 حرکت (پرس سینه هالتر- زیربغل قایقی- پرس سرشانه دمبل- جلو بازو- جلو ران-پشت ران) و در 6 هفته دوم 8 حرکت (پرس سینه هالتر- زیربغل قایقی- پرس سرشانه دمبل- جلو بازو- جلو ران-پشت ران- پرس پا- سیمکش از بالا) اجرا شد. هر حرکت شامل 3 ست با 8 تا 12 تکرار که به صورت تدریجی تکرارها افزایش یافت. استراحت بین ست‌ها یک تا دو دقیقه و شدت 60 تا 75 درصد 1RM در نظر گرفته شد (13).
تمرین HIIT یک جلسه در هفته که با شدت 70 درصد ضربان قلب ذخیره یا 84 درصد ضربان قلب بیشینه که 4 تا 5 ست 3 دقیقه‌ای با 3 دقیقه استراحت بین ست‌ها انجام گردید، برای دستیابی به ضربان قلب هدف از ضربان سنج و کم و زیاد کردن شیب و سرعت تردمیل استفاده شد (21).
ارزیابی متغیرهای بیوشیمیایی: جهت ارزیابی متغیرهای مورد مطالعه، نمونه‌گیری خون در شرایط آزمایشگاهی پس از 12 ساعت ناشتایی پیش از آزمون و 48 ساعت بعد از آخرین جلسه تمرین به مقدار دو تا
5 میلی‌لیتر از ورید چپ آزمودنی‌ها در لوله آزمایش گرفته شد، نمونه‌ها
15 دقیقه برای لخته شدن در دمای اتاق برای نگه‌داشته سپس برای جدا سازی نمونه‌های سرم، خون در دستگاه سانتریفیوژ با سرعت 3000 دور بر دقیقه به مدت 15 دقیقه قرار داده شدند. نمونه‌های سرم بدست آمده به منظور اندازه‌گیری مقادیر نسفاتین1 و آنزیم‌های کبدی در دمای
80- درجه سانتی‌گراد منجمد شد.
سپس به روش الایزا، سطح نسفاتین1 را با استفاده از کیت انسانی NES1 ساخت کشور چین (حساسیت این روش 9/38 پیکو گرم بر میلی‌لیتر و درصد ضریب تغییرات درونی 10 درصد بود) و مقادیر آنزیم‌های ALT، AST، ALP، قند خون و نیمرخ لیپیدی شامل کلسترول، تری‌گلیسرید، HDL، LDL نیز با استفاده از دستگاه اتوماتیک OLYMPUS AU 400,RAYTO,DIRUI ساخت کشور ژاپن و توسط کیت‌های مخصوص (پارس آزمون ایران) در همان روز در آزمایشگاه اندازه‌گیری شد.
روش آماری: جهت تحلیل آماری از نرم افزار SPSS نسخه 26 (version 26, IBM Corporation, Armonk, NY) استفاده گردید. به منظور بررسی طبیعی بودن توزیع داده‌ها و همسانی واریانس‌ها از آزمون آماری Shapiro-Wilk و Leven استفاده شد، برای بررسی تغییرات درون‌گروهی و بین گروهی، به ترتیب از آزمون Paired T-test و Independent sample T-test استفاده گردید. در همه آزمون‌ها سطح معنی‌داری 05/0 > P در نظر گرفته شد.
این مطالعه پس از دریافت کد (IRCT20170411033378N10) از مرکز ثبت کارآزمایی بالینی انجام شد.
یافته‌ها
تغییرات درون‌گروهی و بین گروهی ویژگیهای آنتروپومتریک، فاکتورهای بیوشیمیایی و اکسیژن مصرفی بیشینه افراد در مطالعه به تفکیک گروه‌های تمرین و شاهد در جدول 1 گزارش شده است. بر اساس این نتایج،
12 هفته تمرین ترکیبی (مقاومتی و HIIT) سبب کاهش وزن، شاخص توده بدنی، (Low-density Lipoprotein) LDL و درصد چربی بدن افراد گروه تمرین نسبت به قبل از تمرینات شد (05/0 > P). بعلاوه VO2max افراد گروه تمرین نسبت به قبل از تمرینات، افزایش قابل توجهی داشت (001/0 > P). همچنین مقایسه بین گروهی و درون‌گروهی متغیرهای قند خون، تری‌گلیسرید، کلسترول و
(High-density Lipoprotein) HDL تغییرات معنی‌داری را
نشان ندادند.
مقایسه سطوح سرمی نسفاتین1 بین دو گروه تمرین
(05/18 ± 80/52 پیکوگرم بر لیتر) و شاهد (93/23 ± 94/55 پیکوگرم بر لیتر) قبل از شروع تمرین از نظر آماری اختلاف معنی‌داری نداشت. پس از 12 هفته تمرین ترکیبی (مقاومتی و HIIT) سطح سرمی نسفاتین1 در گروه تمرین (04/8 ± 40/116 پیکوگرم بر لیتر) در مقایسه با گروه شاهد (23/20 ± 68/61 پیکوگرم بر لیتر) و پیش‌آزمون افزایش معنی‌داری را نشان داد (001/0 > P) (شکل 1 بخش a).
مقایسه سطوح سرمی ALT بین دو گروه تمرین (98/10 ± 10/60 واحد در لیتر) و شاهد (84/9 ± 40/63 واحد در لیتر) قبل از شروع تمرین از نظر آماری اختلاف معنی‌داری نداشت. پس از 12 هفته تمرین ترکیبی (مقاومتی و HIIT) سطح سرمی ALT در گروه تمرین
(85/11 ± 90/44 واحد در لیتر) در مقایسه با گروه شاهد
(38/9 ± 80/61 واحد در لیتر) و پیش‌آزمون کاهش معنی‌داری را نشان داد (01/0 > P) (شکل 1 بخش b).
مقایسه سطوح سرمی AST بین دو گروه تمرین (98/40 ± 5/33 واحد در لیتر) و شاهد (15/5 ± 20/33 واحد در لیتر) قبل از شروع تمرین از نظر آماری اختلاف معنی‌داری نداشت، پس از 12 هفته تمرین ترکیبی (مقاومتی و HIIT) سطح سرمی AST در گروه تمرین
(98/50 ± 5/27 واحد در لیتر) در مقایسه با گروه شاهد (92/60 ± 4/32 واحد در لیتر) و پیش‌آزمون کاهش معنی‌داری را نشان داد (05/0 > P) (شکل 1 بخش c).
مقایسه سطوح سرمی ALP بین دو گروه تمرین (60/40 ± 40/199 واحد در لیتر) و شاهد (15/31 ± 40/216) قبل از شروع تمرین از نظر آماری اختلاف معنی‌داری نداشت، پس از 12 هفته تمرین ترکیبی (مقاومتی و HIIT) سطح سرمی ALP در گروه تمرین (99/34 ± 177 واحد در لیتر) در مقایسه با گروه شاهد (06/28 ± 40/215 واحد در لیتر) و پیش‌آزمون، کاهش معنی‌داری را نشان داد (05/0 > P)
(شکل 1 بخش d).
بحث
هدف از مطالعه حاضر، بررسی پلی‌پپتید (هورمون) بی‌اشتهایی نسفاتین1 و آنزیم‌های کبدی به دنبال 12 هفته تمرین ترکیبی مقاومتی و HIIT بود. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد که پس از 12 هفته تمرین ترکیبی، کاهش معنی‌داری در شاخص (Body Mass Index) BMI، وزن، درصد چربی بدن و LDL و افزایش معنی‌داری در اکسیژن مصرفی بیشینه در مقایسه درون‌گروهی مشاهده شد، همچنین نتایج Independent sample T-test در مقایسه بین‌گروهی، افزایش معنی‌داری نسفاتین1 پلاسما و از سوی دیگر کاهش معنی‌دار آنزیم‌های آلانین ترنسفراز و آمینوترانسفراز و آلکالین فسفاتاز حکایت داشت.
بیماری کبد چرب غیرالکلی (Non-alcoholic fatty Liver disease) NAFLD، مهم‌ترین علت بیماری کبدی در سطح جهان و شیوع این بیماری که در ارتباط با سندرم متابولیک است در حال افزایش می‌باشد. (NAFLD) در اثر تجمع غیرطبیعی چربی در کبد با مصرف کم یا عدم مصرف الکل ایجاد می‌شود. این بیماری طیف گسترده‌ای از آسیب‌های کبدی را پوشش می‌دهد که از استئاتوز ساده کبد تا استئاتوهپاتیت غیرالکلی
(Nonalcoholic Steatohepatitis) NASH، فیبروز، سیروز، نارسایی کبدی و در نهایت سرطان سلول‌های کبدی پیشرفت می‌نماید (1).
اگرچه تاکنون بیماری‌زایی NAFLD به‌طور کامل شناخته نشده
است، اما فرضیه دو و چند ضربه‌ای در پاتوژنز کبد چرب مطرح شده است، در ضربه اول مقاومت به انسولین و افزایش اسیدهای چرب در گردش باعث استئاتوز ساده کبد می‌شود و ضربه‌های بعدی که شامل پراکسیداسیون لیپیدی، استرس اکسیداتیو، اختلال در عملکرد میتوکندری‌ها، فاکتورهای ژنتیکی، تغذیه و سبک زندگی، استرس رتیکولوم اندوپلاسمیک، التهاب و تغییر در میکروبیوم روده باعث توسعه کبد چرب ساده به کبد چرب همراه با التهاب می‌گردد (2).
NAFLD از اجزای کبدی سندرم متابولیک در نظر گرفته می‌شود، زیرا ویژگیهای آن شبیه به اختلالات متابولیک مانند چاقی، التهاب، مقاومت به انسولین و دیابت نوع دو است (2)، شیوع کبد چرب در افراد چاق، 80 تا 90 درصد، در افراد مبتلا به دیابت، 30 تا 50 درصد و در افراد هایپرلیپیدمی 90 درصد برآورد شده است (1) به‌طور کلی شیوع NAFLD در جهان 25 درصد و در ایران 39 درصد تخمین زده شده است (3، 4).
بیماران مبتلا به NAFLDتغییراتی در آنزیم‌های کبدی مانند آلانین آمینوترانسفراز (Alanine transaminase) ALT (5، 6)، آسپارتات آمینوترانسفراز (Aminotransferase) AST (7) و گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز (γ-GTP) نشان می‌دهند (6). مطالعات نشان داده‌اند که سطح سرمی ALT اغلب در بیماران NAFLD افزایش می‌یابد که نشان‌دهنده‌ی آسیب کبدی است (6). علاوه بر این، وجود سطوح بالای ALT با افزایش خطر مرگ و میر در بیماران NAFLD مرتبط است (6). این یافته‌ها بر اهمیت نظارت بر سطح آنزیم‌های کبدی، به‌ویژه ALT، در ارزیابی و مدیریت NAFLD برای کاهش پیشرفت بیماری و خطرات مرتبط تأکید می‌کند.
علاوه بر این، نسفاتین1، پپتید 396 اسید آمینه‌ای شناسایی شده در مایع مغزی- نخاعی و هسته پارابطنی، باعث کاهش اشتها، گرسنگی کمتر و احساس سیری می‌شود (8). به احتمال زیاد ممکن است نسفاتین1، نقش مهمی در کنترل تعادل انرژی و حساسیت به انسولین داشته باشد، همچنین مشاهده شده است که غلظت سرمی نسفاتین1 در موارد مقاومت به انسولین و کبد چرب کاهش می‌یابد. این احتمال وجود دارد که کاهش نسفاتین1، باعث افزایش اشتها و تغذیه بیش از حد شود و از این‌رو ممکن است باعث NAFLD شود (9).
از آن‌جا که هیچ درمان دارویی تأیید شده‌ای برای NAFLD و NASH وجود ندارد، استراتژی‌های رژیم غذایی و ورزش با هدف کاهش وزن از طریق تعادل انرژی منفی سنگ بنای مدیریت بیماری است. کاهش وزن بیش از 5 درصد وزن کل بدن باعث بهبود کبد چرب و معکوس کردن التهاب و فیبروز می‌شود، هر دو ورزش هوازی و مقاومتی با ویژگیهای متفاوت‌شان باعث افزایش سلامتی در بیماران مبتلا به NAFLD می‌شوند با این‌حال مؤثرترین پروتکل ورزشی با توجه به شدت، مدت و تواتر تمرینات هوازی و مقاومتی برای بیماران NAFLD نامشخص است (10).
افراد مبتلا به NAFLD آمادگی قلبی- تنفسی، قدرت عضلات و فعالیت فیزیکی کمتر از حد مطلوب دارند و به منظور بهبودی، باید به انجام تمرینات ورزشی تشویق شوند (11)، استفاده از مزایای تمرینات تناوبی با شدت بالا (High Intensity Interval Training) HIIT در مقایسه با تمرینات مداوم با شدت متوسط (Moderate-intensity continuous training) MICT برای بهبود در آمادگی قلبی- تنفسی و همچنین تمرینات مقاومتی برای توسعه قدرت و استقامت و توده عضلانی می‌تواند راه‌کاری ضروری برای بیماران NAFLD باشد (12، 13).
برای بررسی اثرات محافظتی تمرینات ورزشی، بررسی تغییرات سرمی آنزیم‌ها، شاخص مناسبی برای تعیین صدمه‌ها و تخریب بافتی و سلولی در افراد است (14)، ALT و AST آنزیم‌هایی هستند که برای نظارت بر آسیب کبدی استفاده می‌شوند و ممکن است در خون بیماران کبد چرب افزایش یابند. به‌طور کلی تمرینات هوازی و مقاومتی باعث کاهش آمینوترانسفراز‌‌های کبدی و چربی درون کبدی می‌شوند (15).
همچنین تحقیقات نشان داده است که هورمون پپتیدی نسفاتین1، تحت تأثیر ورزش قرار می‌گیرد، اما این تحقیقات با توجه به سن، جنس، نوع و شدت ورزش، سالم و مبتلا بودن به بیماری ناهمسو می‌باشد (16، 17).
همچنین Amanat و همکاران، پس از 12 هفته افزایش معنی‌داری را در سطوح نسفاتین1 در زنان دارای اضافه وزن پس از تمرینات ترکیبی نشان دادند (18). در حالی که Koroni و همکاران، افزایش معنی‌داری را در سطوح سرمی نسفاتین1 در زنان مبتلا به دیابت نوع 2 پس از تمرینات ترکیبی نشان دادند (19). کاظمی و همکاران، تغییرات معنی‌داری را در سطوح سرمی نسفاتین1 در زنان چاق پس از 8 هفته تمرین هوازی مشاهده نکردند (20).
با توجه به تأیید اثرات مثبت تمرین ورزشی در برخی تحقیقات انجام شده در افراد NAFLD، اما تاکنون دستورالعمل تمرین ورزشی مشخصی به صورت قطعی برای این بیماران گزارش نشده و اطلاعات کافی در زمینه اجرای تمرینات ترکیبی (مقاومتی و HIIT) در این بیماران وجود ندارد، به همین دلیل این مطالعه با هدف بررسی همزمان تأثیر تمرین ترکیبی مقاومتی و HIIT بر سطوح سرمی پلی پپتید نسفاتین1 و برخی آنزیم‌های کبدی مردان مبتلا به NAFLD طراحی شده است.
روش کار
مطالعه حاضر از نوع نیمه تجربی و کاربردی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون می‌باشد، جامعه آماری این مطالعه را مردان مبتلا به NAFLD شهرستان بروجرد با دامنه سنی 30 تا 50 سال تشکیل دادند که با نصب اطلاعیه در درمانگاه و بیمارستان‌ها و اطلاع‌رسانی در شبکه‌های اجتماعی شهر بروجرد از داوطلبان برای شرکت در این مطالعه دعوت به عمل آمد. در نهایت 20 مرد میان‌سال بعنوان نمونه آماری انتخاب شد. این افراد مبتلا به NAFLD بودندکه از طریق نتایج سونوگرافی (درجه 2 و 3) و افزایش مقادیر آنزیم کبدی ALT انتخاب شدند. معیارهای عدم ورود به مطالعه شامل شرکت منظم در فعالیت ورزشی، مبتلا به بیماری‌های کبدی (هپاتیت A و B)، قلبی- عروقی، تنفسی، کلیوی، عضلانی- اسکلتی، دیابت، فشارخون بالا و بیماری‌هایی که مانع انجام فعالیت آنها می‌گردید، بودند. آزمودنی‌ها پس از تکمیل فرم رضایت‌نامه شرکت و همکاری در مطالعه به طور تصادفی به دو گروه تمرین (10 نفر) و شاهد (10 نفر) تقسیم شدند. پیش از شروع پروتکل پژوهش، اهداف، جزئیات و نحوه اجرای مطالعه برای آزمودنی‌ها تشریح شد.
در شروع مطالعه، قد و وزن آزمودنی‌ها توسط دستگاه استادیومتر آنیا و سپس شاخص توده بدن، درصد چربی و توده بدون چربی با دستگاه دیجیتال آنیا ساخت کشور ایران اندازه‌گیری شد، برای تعیین اکسیژن مصرفی بیشینه (VO2max) از آزمون بروس و یک تکرار بیشینه (1RM) با استفاده از فرمول برزیسکی تعیین گردید.
پروتکل تمرین ورزشی: برنامه ورزشی شامل ترکیبی از تمرینات مقاومتی و HIIT بود که طی 12 هفته با تواتر 3 روز در هفته که دو جلسه تمرین مقاومتی و یک جلسه HIIT بود، انجام شد. حرکات در
6 هفته اول تمرین مقاومتی شامل 6 حرکت (پرس سینه هالتر- زیربغل قایقی- پرس سرشانه دمبل- جلو بازو- جلو ران-پشت ران) و در 6 هفته دوم 8 حرکت (پرس سینه هالتر- زیربغل قایقی- پرس سرشانه دمبل- جلو بازو- جلو ران-پشت ران- پرس پا- سیمکش از بالا) اجرا شد. هر حرکت شامل 3 ست با 8 تا 12 تکرار که به صورت تدریجی تکرارها افزایش یافت. استراحت بین ست‌ها یک تا دو دقیقه و شدت 60 تا 75 درصد 1RM در نظر گرفته شد (13).
تمرین HIIT یک جلسه در هفته که با شدت 70 درصد ضربان قلب ذخیره یا 84 درصد ضربان قلب بیشینه که 4 تا 5 ست 3 دقیقه‌ای با 3 دقیقه استراحت بین ست‌ها انجام گردید، برای دستیابی به ضربان قلب هدف از ضربان سنج و کم و زیاد کردن شیب و سرعت تردمیل استفاده شد (21).
ارزیابی متغیرهای بیوشیمیایی: جهت ارزیابی متغیرهای مورد مطالعه، نمونه‌گیری خون در شرایط آزمایشگاهی پس از 12 ساعت ناشتایی پیش از آزمون و 48 ساعت بعد از آخرین جلسه تمرین به مقدار دو تا
5 میلی‌لیتر از ورید چپ آزمودنی‌ها در لوله آزمایش گرفته شد، نمونه‌ها
15 دقیقه برای لخته شدن در دمای اتاق برای نگه‌داشته سپس برای جدا سازی نمونه‌های سرم، خون در دستگاه سانتریفیوژ با سرعت 3000 دور بر دقیقه به مدت 15 دقیقه قرار داده شدند. نمونه‌های سرم بدست آمده به منظور اندازه‌گیری مقادیر نسفاتین1 و آنزیم‌های کبدی در دمای
80- درجه سانتی‌گراد منجمد شد.
سپس به روش الایزا، سطح نسفاتین1 را با استفاده از کیت انسانی NES1 ساخت کشور چین (حساسیت این روش 9/38 پیکو گرم بر میلی‌لیتر و درصد ضریب تغییرات درونی 10 درصد بود) و مقادیر آنزیم‌های ALT، AST، ALP، قند خون و نیمرخ لیپیدی شامل کلسترول، تری‌گلیسرید، HDL، LDL نیز با استفاده از دستگاه اتوماتیک OLYMPUS AU 400,RAYTO,DIRUI ساخت کشور ژاپن و توسط کیت‌های مخصوص (پارس آزمون ایران) در همان روز در آزمایشگاه اندازه‌گیری شد.
روش آماری: جهت تحلیل آماری از نرم افزار SPSS نسخه 26 (version 26, IBM Corporation, Armonk, NY) استفاده گردید. به منظور بررسی طبیعی بودن توزیع داده‌ها و همسانی واریانس‌ها از آزمون آماری Shapiro-Wilk و Leven استفاده شد، برای بررسی تغییرات درون‌گروهی و بین گروهی، به ترتیب از آزمون Paired T-test و Independent sample T-test استفاده گردید. در همه آزمون‌ها سطح معنی‌داری 05/0 > P در نظر گرفته شد.
این مطالعه پس از دریافت کد (IRCT20170411033378N10) از مرکز ثبت کارآزمایی بالینی انجام شد.
یافته‌ها
تغییرات درون‌گروهی و بین گروهی ویژگیهای آنتروپومتریک، فاکتورهای بیوشیمیایی و اکسیژن مصرفی بیشینه افراد در مطالعه به تفکیک گروه‌های تمرین و شاهد در جدول 1 گزارش شده است. بر اساس این نتایج،
12 هفته تمرین ترکیبی (مقاومتی و HIIT) سبب کاهش وزن، شاخص توده بدنی، (Low-density Lipoprotein) LDL و درصد چربی بدن افراد گروه تمرین نسبت به قبل از تمرینات شد (05/0 > P). بعلاوه VO2max افراد گروه تمرین نسبت به قبل از تمرینات، افزایش قابل توجهی داشت (001/0 > P). همچنین مقایسه بین گروهی و درون‌گروهی متغیرهای قند خون، تری‌گلیسرید، کلسترول و
(High-density Lipoprotein) HDL تغییرات معنی‌داری را
نشان ندادند.
مقایسه سطوح سرمی نسفاتین1 بین دو گروه تمرین
(05/18 ± 80/52 پیکوگرم بر لیتر) و شاهد (93/23 ± 94/55 پیکوگرم بر لیتر) قبل از شروع تمرین از نظر آماری اختلاف معنی‌داری نداشت. پس از 12 هفته تمرین ترکیبی (مقاومتی و HIIT) سطح سرمی نسفاتین1 در گروه تمرین (04/8 ± 40/116 پیکوگرم بر لیتر) در مقایسه با گروه شاهد (23/20 ± 68/61 پیکوگرم بر لیتر) و پیش‌آزمون افزایش معنی‌داری را نشان داد (001/0 > P) (شکل 1 بخش a).
مقایسه سطوح سرمی ALT بین دو گروه تمرین (98/10 ± 10/60 واحد در لیتر) و شاهد (84/9 ± 40/63 واحد در لیتر) قبل از شروع تمرین از نظر آماری اختلاف معنی‌داری نداشت. پس از 12 هفته تمرین ترکیبی (مقاومتی و HIIT) سطح سرمی ALT در گروه تمرین
(85/11 ± 90/44 واحد در لیتر) در مقایسه با گروه شاهد
(38/9 ± 80/61 واحد در لیتر) و پیش‌آزمون کاهش معنی‌داری را نشان داد (01/0 > P) (شکل 1 بخش b).
مقایسه سطوح سرمی AST بین دو گروه تمرین (98/40 ± 5/33 واحد در لیتر) و شاهد (15/5 ± 20/33 واحد در لیتر) قبل از شروع تمرین از نظر آماری اختلاف معنی‌داری نداشت، پس از 12 هفته تمرین ترکیبی (مقاومتی و HIIT) سطح سرمی AST در گروه تمرین
(98/50 ± 5/27 واحد در لیتر) در مقایسه با گروه شاهد (92/60 ± 4/32 واحد در لیتر) و پیش‌آزمون کاهش معنی‌داری را نشان داد (05/0 > P) (شکل 1 بخش c).
مقایسه سطوح سرمی ALP بین دو گروه تمرین (60/40 ± 40/199 واحد در لیتر) و شاهد (15/31 ± 40/216) قبل از شروع تمرین از نظر آماری اختلاف معنی‌داری نداشت، پس از 12 هفته تمرین ترکیبی (مقاومتی و HIIT) سطح سرمی ALP در گروه تمرین (99/34 ± 177 واحد در لیتر) در مقایسه با گروه شاهد (06/28 ± 40/215 واحد در لیتر) و پیش‌آزمون، کاهش معنی‌داری را نشان داد (05/0 > P)
(شکل 1 بخش d).
بحث
هدف از مطالعه حاضر، بررسی پلی‌پپتید (هورمون) بی‌اشتهایی نسفاتین1 و آنزیم‌های کبدی به دنبال 12 هفته تمرین ترکیبی مقاومتی و HIIT بود. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد که پس از 12 هفته تمرین ترکیبی، کاهش معنی‌داری در شاخص (Body Mass Index) BMI، وزن، درصد چربی بدن و LDL و افزایش معنی‌داری در اکسیژن مصرفی بیشینه در مقایسه درون‌گروهی مشاهده شد، همچنین نتایج Independent sample T-test در مقایسه بین‌گروهی، افزایش معنی‌داری نسفاتین1 پلاسما و از سوی دیگر کاهش معنی‌دار آنزیم‌های آلانین ترنسفراز و آمینوترانسفراز و آلکالین فسفاتاز حکایت داشت.
جدول 1. تغییرات درون‌گروهی و بین گروهی ویژگیهای آنتروپومتریک، فاکتورهای بیوشیمیایی و اکسیژن مصرفی بیشینه
| سطح معنی‌داری | Paired T-test |
بعد از تمرین )میانگین ± انحراف استاندارد( |
قبل از تمرین (میانگین ± انحراف استاندارد) |
گروه ها | متغیرها |
| *029/0 | 593/2 | 84/12±51/91 | 56/13±28/93 | تمرین | وزن )کیلوگرم( |
| 337/0 | 013/1 | 46/8±45/89 | 86/8±86/89 | شاهد | |
| 424/0 | 667/0 | تی مستقل | |||
| 677/0 | 513/0 | سطح معنی‌داری | |||
| *011/0 | 170/3 | 40/3±24/30 | 51/3±89/30 | تمرین | شاخص توده بدن (کیلوگرم/مترمربع) |
| 410/0 | 864/0 | 65/1±06/29 | 60/1±18/29 | کنترل | |
| 986/0 | 400/1 | Independent sample T-test | |||
| 337/0 | 179/0 | سطح معنی‌داری | |||
| 141/0 | 613/1 | 83/29±93/83 | 14/7±70/99 | تمرین | قند خون (میلی‌گرم/دسی‌لیتر) |
| 261/0 | 201/1 | 02/10±60/98 | 35/7±60/101 | شاهد | |
| 474/1 | 586/0 | Independent sample T-test | |||
| 158/0 | 565/0 | سطح معنی‌داری | |||
| 088/0 | 911.1 | 69/145±90/272 | 16/136±40/333 | تمرین | تری‌گلیسرید (میلی‌گرم/دسی‌لیتر) |
| 373/0 | 938/0 | 34/97±80/304 | 48/102±80/309 | شاهد | |
| 576/0 | 438/0 | Independent sample T-test | |||
| 572/0 | 667/0 | سطح معنی‌داری | |||
| 059/0 | 163/2 | 12/47±20/174 | 42/09±10/185 | تمرین | کلسترول (میلی‌گرم/دسی‌لیتر) |
| 400/0 | 884/0 | 45/25±10/162 | 28/54±10/161 | شاهد | |
| 714/0 | 301/1 | Independent sample T-test | |||
| 484/0 | 054/0 | سطح معنی‌داری | |||
| 083/0 | 950/1 | 10/10±60/41 | 58/9±90/37 | تمرین | HDL (میلی‌گرم/دسی‌لیتر) |
| 118/0 | 728/1 | 70/6±70/34 | 04/9±38 | شاهد | |
| 800/1 | 024/0 | Independent sample T-test | |||
| 089/0 | 981/0 | سطح معنی‌داری | |||
| *002/0 | 276/4 | 83/36±90/86 | 12/32±40/105 | تمرین | LDL (میلی‌گرم/دسی‌لیتر) |
| 264/0 | 192/1 | 18/22±20/91 | 27/23±60/83 | شاهد | |
| 316/0 | 738/1 | Independent sample T-test | |||
| 755/0 | 099/0 | سطح معنی‌داری | |||
| *005/0 | 736/3 | 70/4±31/32 | 75/3±24/34 | تمرین | چربی بدن (درصد) |
| 286/0 | 134/1 | 3/53±07/32 | 65/0±22/33 | شاهد | |
| 129/0 | 615/0 | Independent sample T-test | |||
| 899/0 | 546/0 | سطح معنی‌داری | |||
| *001/0 | 884/5 | 59/3±54/30 | 58/3±16/28 | تمرین | VO2max (میلی‌لیتر/کیلوگرم/دقیقه) |
| 257/0 | 210/1 | 02/3±25/28 | 03/3±05/28 | شاهد | |
| 534/1 | 075/0 | Independent sample T-test | |||
| 142/0 | 941/0 | سطح معنی‌داری |
مطابق با نتایج این مطالعه، یک متاآنالیز در سال 2021 نشان داد، تمرینات هوازی و مقاومتی می‌توانند آنزیم‌های کبدی را به طور معنی‌داری کاهش دهند. ورزش به عنوان یک الگوی رفتاری از سبک زندگی سالم و یک درمان کارآمد و مقرون به صرفه به پیشگیری و درمان NAFLD کمک می‌کند، تمرینات ورزشی با کاهش چربی کبد و ذخایر چربی از طریق مکانیسم افزایش کالری مصرفی و همچنین کاهش آنزیم‌های کبدی، باعث سلامت کبد می‌شود (15، 22).
در پژوهش‌هایی که توسط بارانی و همکاران (23) و همت فر و همکاران (24) در حیطه بررسی تأثیر ورزش بر بیماران NAFLDانجام شد، افزایش معنی‌داری در آنزیم ALT گزارش نشد. از دلایل ناهمخوانی مطالعه بارانی و همکاران (23) با نتایج ما به متفاوت بودن آزمودنی‌ها و کم بودن مدت تحقیق که 8 و 6 هفته بودند و همچنین تفاوت در پروتکل تمرینی می‌توان اشاره کرد.
از اهداف مهم مطالعه حاضر، بررسی سطح نسفاتین1 در افراد NAFLD بود و نتایج بدست آمده، افزایش معنی‌دار نسفاتین1 را پس از تمرینات ورزشی نشان داد، عوامل مختلفی از جمله ورزش بر تنظیم نسفاتین1 نقش دارند اما تاکنون مکانیسم اساسی پاسخ نسفاتین1 به ورزش به خوبی مشخص نشده است و تغییرات نسفاتین1 در اثر تمرینات ورزشی در مطالعات مختلف متناقض بود (20)، نتایج مطالعه حاضر در زمینه تأثیر تمرین ورزشی بر سطوح نسفاتین1 با نتایج مطالعات Koroni و همکاران (19)، Amanat و همکاران (18) که تغییرات معنی‌داری را پس از تمرینات ورزشی مشاهده کردند، همخوانی داشت.
در پژوهش‌هایی که توسط بارانی و همکاران (23) و همت فر و همکاران (24) در حیطه بررسی تأثیر ورزش بر بیماران NAFLDانجام شد، افزایش معنی‌داری در آنزیم ALT گزارش نشد. از دلایل ناهمخوانی مطالعه بارانی و همکاران (23) با نتایج ما به متفاوت بودن آزمودنی‌ها و کم بودن مدت تحقیق که 8 و 6 هفته بودند و همچنین تفاوت در پروتکل تمرینی می‌توان اشاره کرد.
از اهداف مهم مطالعه حاضر، بررسی سطح نسفاتین1 در افراد NAFLD بود و نتایج بدست آمده، افزایش معنی‌دار نسفاتین1 را پس از تمرینات ورزشی نشان داد، عوامل مختلفی از جمله ورزش بر تنظیم نسفاتین1 نقش دارند اما تاکنون مکانیسم اساسی پاسخ نسفاتین1 به ورزش به خوبی مشخص نشده است و تغییرات نسفاتین1 در اثر تمرینات ورزشی در مطالعات مختلف متناقض بود (20)، نتایج مطالعه حاضر در زمینه تأثیر تمرین ورزشی بر سطوح نسفاتین1 با نتایج مطالعات Koroni و همکاران (19)، Amanat و همکاران (18) که تغییرات معنی‌داری را پس از تمرینات ورزشی مشاهده کردند، همخوانی داشت.
شکل 1: میانگین و انحراف معیار سطوح سرمی نسفاتین 1 (a)، آلانین ترنسفراز (b)، آمینوترانسفراز (c) و آلکالین فسفاتاز (d) در مردان مبتلا به NAFLD.
*: نشان‌دهنده سطح معنی‌داری 05/0 > P، **: نشان‌دهنده 01/0 > P و ***: نشان‌دهنده 001/0 > P است.
Ahmadizad و همکاران، به مقایسه تمرینات HIITوMICT پرداختند که تمرینات HIIT نسبت به تمرینات MICT افزایش معنی‌داری در نسفاتین1 را نشان داده بود، طبق نتایج این مطالعه، افزایش نسفاتین1 ممکن است به تولید بیشتر لاکتات در تمرینات ترکیبی (مقاومتی و HIIT) نسبت به دیگر روش‌های تمرینی نسبت داده شود، زیرا مشخص شده است که تجویز محیطی و مرکزی لاکتات باعث افزایش سطح لاکتات هیپوتاموس می‌شود که به نوبه خود مصرف غذا را از طریق سیستم سیگنالینگ AMP kinase/malonyl coA سرکوب می‌کند، علاوه بر این لاکتات بیان ژن پروپیوملانوکورتین افزایش می‌دهد که αMSH (مولکول بی‌اشتهایی) را کد می‌کند که به نوبه خود بر دریافت غذا به شیوه‌ای مشابه نسفاتین1 تأثیر می‌گذارد (25)، با این حال اولین انتخاب اکثر برنامه‌های ورزشی، تمرینات MICT است در حالی که تمرینات HIIT تأثیرات معنی‌داری در مقایسه با تمرینات MICTدر بهبود آمادگی قلبی- تنفسی داشته که نتایج ما نیز نشان داد که تمرینات HIIT در ترکیب با تمرینات مقاومتی برای افراد مبتلا به کبد چرب در تعدیل آنزیم‌های کبدی مؤثر است. همچنین باعث صرفه‌جویی در زمان و سطح بالاتری از لذت و پایبندی را برای شرکت‌کنندگان به همراه دارد (12، 26).
اما نتایج تحقیق حاضر با نتایج مطالعه کاظمی و همکاران که به بررسی تأثیر 8 هفته تمرین هوازی بر غلظت سرمی نسفاتین1 در زنان چاق بود تغییر معنی‌داری در سطوح سرمی نسفاتین1 مشاهده نکردند (20)، همچنین نتایج پژوهش Arıkan نشان داد که تمرین حاد و همچنین پس از 8 هفته تمرین هوازی بر میزان نسفاتین1 تأثیر معنی‌داری نداشت (27)، همچنین نتایج سوری و همکاران در بررسی تأثیر 12 هفته تمرین مقاومتی بر نسفاتین1 در مردان چاق کم تحرک تغییر معنی‌داری را در سطوح نسفاتین1 مشاهده نکردند (28)، از دلایل احتمالی مغایرت این پژوهش‌ها با مطالعه حاضر می‌توان به تفاوت در نوع آزمودنی‌ها اشاره کرد، همچنین نوع و شدت و تفاوت در پروتکل تمرین و کم بودن مدت تمرین اشاره نمود.
نسفاتین،1 یک پلی‌پپتید بی‌اشتهایی است که در کاهش وزن و تنظیم اشتها نقش دارد و در نواحی محیطی معده، قلب، سلول‌های بتای پانکراس و بافت چربی و ماهیچه بیان می‌شود و می‌تواند از سد خونی- مغزی عبور کند (29)، مطالعات نشان داده‌اند، تزریق محیطی و مرکزی نسفاتین1 مستقل از لپتین به سرکوب تغذیه کمک می‌کند (30).
از آن‌جایی که رابطه نزدیکی بین تغذیه بیش از حد، چاقی، مقاومت به انسولین و کبد چرب غیرالکلی وجود دارد Başar و همکاران به مقایسه نسفاتین1 در افراد سالم و NAFLD پرداختند که دریافتند نسفاتین1 سرم در موارد چاقی، مقاومت به انسولین و NAFLD به طور معنی‌داری کاهش می‌یابد (9).
همچنین در مطالعه‌ای دیگر به مقایسه سطوح نسفاتین1 در افراد سالم، دیابت نوع یک و دیابت نوع دو پرداختند که به‌صورت معنی‌داری در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 نسبت به افراد سالم و دیابت نوع 1 کمتر بود (31).
در مطالعه‌ای دیگر به مقایسه نسفاتین1 در افراد سالم با وزن طبیعی، افراد چاق و دیابت نوع دو نشان از بالاتر بودن نسفاتین1 در افراد سالم نسبت به گروه‌های دیگر بود (32). این یافته‌ها حاکی از نقش مهم این پپتید در پاتوژنز ناهنجاری‌های مرتبط با چاقی و دیابت نوع دو بود و ممکن است این نقطه مشترکی با چاقی، دیابت نوع دو و NAFLD داشته باشد.
همچنین، نسفاتین1 می‌تواند افزایش بافت چربی قهوه‌ای را با سیگنالینگ mTOR و تولید mRNA پروتئین جداکننده (UCP1) تحریک کند، تزریق مزمن نسفاتین1 به مغز می‌تواند افزایش وزن بدن را با تحریک تولید UCP1 در بافت چربی قهوه‌ای کاهش دهد و در نتیجه تعادل منفی انرژی ایجاد کند (29).
در مطالعه‌ای دیگر، نسفاتین1 با اثر مستقیم بر سلول‌های کبدی از طریق سیگنالینگ AMPK باعث کاهش تجمع چربی در سلول‌های کبدی شد (33)، در همین راستا ممکن است ورزش از طریق تأثیر بر نسفاتین1 باعث بهبود در بیماران NAFLD شود.
در پژوهش حاضر، کلسترول و LDL در گروه تمرین کاهش یافت، از آن‌جایی که LDL تشکیل دهنده 20 تا 30 درصد کلسترول خون است، کاهش LDL یک دلیل مهم برای کاهش کلسترول خون و مرتبط باهم هستند که در یک متاآنالیز در سال 2021 نشان داد، تمرینات بیشتر از چهار هفته باعث کاهش معنی‌داری در کلسترول و LDL در بیماران NAFLD می‌شوند (34). از یافته‌های دیگر این مطالعه کاهش BMI، وزن و درصد چربی بدن در گروه تمرین ترکیبی بود، Tsuchiya و همکاران نیز ارتباط منفی بین BMI و نسفاتین1 مشاهده کردند (35) بنابراین با توجه به افزایش نسفاتین1 و کاهش BMI در این پژوهش می‌توان ارتباط منفی بین BMI و نسفاتین1 را تأیید کرد و احتمالاً سطوح نسفاتین1 با کاهش وزن و درصد چربی نیز ارتباط دارد.
فعالیت بدنی به طور مستقیم و غیرمستقیم با ایجاد تغییراتی در سطوح انسولین و گلوکز خون مقادیر نسفاتین1 را تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند در حساسیت انسولینی نقش داشته باشد، بنابراین احتمال می‌رود افزایش نسفاتین1 به عنوان استدلالی برای افزایش GLUT4 و در نتیجه کاهش گلوکز و مقاومت به انسولین در نظر گرفته شود (19)، این شواهد نشان می‌دهد که تمرینات ورزشی ترکیبی و طولانیمدت ممکن است راهی مؤثر برای افزایش نسفاتین1 باشد، با توجه به اثرات مفید نسفاتین1 بر متابولیسم بدن ممکن است تمرینات ورزشی اثرات درمانی خود را از طریق نسفاتین1 بر برخی بیماری‌های مزمن از جمله چاقی، سندرم متابولیک و NAFLD اعمال کند.
نتیجه‌گیری
بر اساس نتایج این مطالعه می‌توان اظهار داشت که اجرای تمرینات ترکیبی مقاومتی و HIIT به مدت 12 هفته، موجب افزایش در پلی‌پپتید نسفاتین1 و کاهش میزان آنزیم‌های کبدی آلانین ترنسفراز و آمینوترانسفراز و آلکالین فسفاتاز می‌شود و همچنین با بهبود در فاکتورهای متابولیسمی (قند خون، پروفایل لیپیدی) و فاکتورهای آمادگی جسمانی، اثر مطلوبی بر بیماران NAFLD داشته باشد. با توجه به تأثیرات مثبت 12 هفته تمرین ترکیبی مقاومتی و HIIT در سطوح متغیرهای آنتروپومتریکی، فاکتورهای بیوشیمیایی، اکسیژن مصرفی بیشینه و آنزیم‌های کبدی بیماران NAFLD، این روش تمرینی می‌تواند برای این بیماران توصیه شود.
تشکر و قدردانی
مقاله حاضر برگرفته از پایان‌نامه دانشجویی دوره کارشناسی ارشد فیزیولوژی ورزشی (نویسنده اول) دانشگاه بوعلی سینا همدان می‌باشد. از تمامی دوستان و همکارانی که در طی مراحل این پژوهش یاری‌کننده ما بودند، صمیمانه سپاسگزاری می‌نماییم.
سهم نویسندگان
همه نویسندگان در طراحی مطالعه، تحلیل و تفسیر داده‌ها، تهیه پیش‌نویس مقاله و اصلاح نمودن آن، تأیید نهایی نسخه آماده شده برای ارسال به مجله، مشارکت داشتند.
تضاد منافع
نویسندگان اعلام می‌دارند که هیچ تضاد منافعی در رابطه با نویسندگی و یا انتشار این مقاله ندارند.
فهرست منابع
1. Goodarzi R, Jafarirad S, Mohammadtaghvaei N, Dastoorpoor M, Alavinejad P. The effect of pomegranate extract on anthropometric indices, serum lipids, glycemic indicators, and blood pressure in patients with nonalcoholic fatty liver disease: A randomized double‐blind clinical trial. Phytother Res. 2021;35(10):5871-82. pmid: 34498307 doi: 10.1002/ptr.7249
2. Kitade H, Chen G, Ni Y, Ota T. Nonalcoholic fatty liver disease and insulin resistance: new insights and potential new treatments. Nutrients. 2017;9(4):387. pmid: 28420094 doi: 10.3390/nu9040387
3. Moghaddasifar I, Lankarani K, Moosazadeh M, Afshari M, Ghaemi A, Aliramezany M, et al. Prevalence of non-alcoholic fatty liver disease and its related factors in Iran. Int J Organ Transplant Med. 2016;7(3):149-60. pmid: 27721961
4. Araújo AR, Rosso N, Bedogni G, Tiribelli C, Bellentani S. Global epidemiology of non‐alcoholic fatty liver disease/non‐alcoholic steatohepatitis: What we need in the future. Liver Int. 2018;38(Suppl 1):47-51. pmid: 29427488 doi: 10.1111/liv.13643
5. Chien T-H, Lin C-L, Chen L-W, Chien C-H, Hu C-C. Patients with non-alcoholic fatty liver disease and alcohol dehydrogenase 1b/aldehyde dehydrogenase 2 mutant gene have higher values of serum alanine transaminase. J Pers Med. 2023;13(5):758. pmid: 37240928 doi: 10.3390/jpm13050758
6. Zheng J-R, Wang Z-L, Jiang S-Z, Chen H-S, Feng B. Lower alanine aminotransferase levels are associated with increased all-cause and cardiovascular mortality in nonalcoholic fatty liver patients. World J Hepatol. 2023;15(6):813-25. pmid: 37397938 doi: 10.4254/wjh.v15.i6.813
7. Sugimoto R, Iwasa M, Eguchi A, Tamai Y, Shigefuku R, Fujiwara N, et al. Effect of pemafibrate on liver enzymes and shear wave velocity in non-alcoholic fatty liver disease patients. Front Med (Lausanne). 2023;10:1073025. pmid: 36824614 doi: 10.3389/fmed.2023.1073025
8. Dore R, Levata L, Lehnert H, Schulz C. Nesfatin-1: functions and physiology of a novel regulatory peptide. J Endocrinol. 2017;232(1):R45-R65. pmid: 27754932 doi: 10.1530/JOE-16-0361
9. Başar Ö, Akbal E, Köklü S, Koçak E, Tuna Y, Ekiz F, et al. A novel appetite peptide, nesfatin-1 in patients with non-alcoholic fatty liver disease. Scand J Clin Lab Invest. 2012;72(6):479-83. pmid: 22950627 doi: 10.3109/00365513.2012.699097
10. Hashida R, Kawaguchi T, Bekki M, Omoto M, Matsuse H, Nago T, et al. Aerobic vs. resistance exercise in non-alcoholic fatty liver disease: A systematic review. J Hepatol. 2017;66(1):142-52 pmid: 27639843 doi: 10.1016/j.jhep.2016.08.023
11. Frith J, Day CP, Robinson L, Elliott C, Jones DE, Newton JL. Potential strategies to improve uptake of exercise interventions in non-alcoholic fatty liver disease. J Hepatol. 2010;52(1):112-6. pmid: 19897272 doi: 10.1016/j.jhep.2009.10.010
12. Hannan AL, Hing W, Simas V, Climstein M, Coombes JS, Jayasinghe R, et al. High-intensity interval training versus moderate-intensity continuous training within cardiac rehabilitation: a systematic review and meta-analysis. Open Access J Sports Med. 2018;9:1-17. pmid: 29416382 doi: 10.2147/OAJSM.S150596
13. Zelber-Sagi S, Buch A, Yeshua H, Vaisman N, Webb M, Harari G, et al. Effect of resistance training on non-alcoholic fatty-liver disease a randomized-clinical trial. World J Gastroenterol. 2014;20(15):4382. pmid: 24764677 doi: 10.3748/wjg.v20.i15.4382
14. Bashiri J, Hadi H, Bashiri M, Nikbakht H, Gaeini A. Effect of concurrent creatine monohydrate ingestion and resistance training on hepatic enzymes activity levels in non-athlete males [in Persian]. Iranian Journal of Endocrinology and Metabolism. 2010;12(1):42-7.
15. Glass OK, Radia A, Kraus WE, Abdelmalek MF. Exercise training as treatment of nonalcoholic fatty liver disease. J Funct Morphol Kinesiol. 2017;2(4):35. doi: 10.3390/jfmk2040035
16. Tavassoli H, Tofighi A, Hedaytai M. Appetite and exercise influence of 12 weeks of circuit resistance training on the Nesfatin-1 to Acylated ghrelin ratio of plasma in overweight adolescents [in Persian]. Iranian Journal of Endocrinology and Metabolism. 2014;15(6):519-26.
17. Ghanbari-Niaki A, Kraemer RR, Soltani R. Plasma nesfatin-1 and glucoregulatory hormone responses to two different anaerobic exercise sessions. Eur J Appl Physiol. 2010;110(4):863-8. pmid:20625762 doi: 10.1007/s00421-010-1531-6
18. Amanat S, Sinaei E, Panji M, MohammadporHodki R, Bagheri-Hosseinabadi Z, Asadimehr H, et al. A randomized controlled trial on the effects of 12 weeks of aerobic, resistance, and combined exercises training on the serum levels of nesfatin-1, irisin-1 and HOMA-IR. Front Physiol. 2020;11:562895. pmid: 33178035 doi: 10.3389/fphys.2020.562895
19. Koroni R, Yonesyan A, Donyaei A. Comparison of the effect of 8 weeks of different exercises (endurance, resistance and combined) on serum levels of nesfatin-1 and insulin resistance index in women with type 2 diabetes. Journal of Applied Health Studies in Sport Physiology. 2023;10(1):83-96. doi: 10.22049/jahssp.2023.27986.1495
20. Kazemi A, Kerendi H, Iranmanesh M. The effects of eight weeks of aerobic exercise on plasma nesfatin-1, insulin, glucose and insulin resistance in obese women [in Persian]. J Isfahan Med Sch. 2023;41(709):110-7. 10.48305/jims.v41.i709.0110
21. Mendes R, Sousa N, Themudo-Barata JL, Reis VM. High-intensity interval training versus moderate-intensity continuous training in middle-aged and older patients with type 2 diabetes: a randomized controlled crossover trial of the acute effects of treadmill walking on glycemic control. Int J Environ Res Public Health. 2019;16(21):4163. pmid: 31661946 doi: 10.3390/ijerph16214163
22. Xiong Y, Peng Q, Cao C, Xu Z, Zhang B. Effect of different exercise methods on non-alcoholic fatty liver disease: a meta-analysis and meta-regression. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(6):3242. pmid: 33801028 doi: 10.3390/ijerph18063242
23. Barani F, Afzalpour M E, Ilbiegi S, Kazemi T, Mohammadi Fard M. The effect of resistance and combined exercise on serum levels of liver enzymes and fitness indicators in women with nonalcoholic fatty liver disease [in Persian]. J Birjand Univ Med Sci. 2014;21(2):188-202.
24. Hematfar A, Sharif MAS, Valizadeh Y, Siavoshy H, Keihanshokouh J. Effect of a six-week combined aerobic and resistance exercise training on some liver function parameters in middle-aged men with non-alcoholic fatty liver disease [in Persian]. Avicenna J Clin Med. 2017;24(3):206-14. doi: 10.21859/ajcm.24.3.206
25. Ahmadizad S, Avansar AS, Ebrahim K, Avandi M, Ghasemikaram M. The effects of short-term high-intensity interval training vs. moderate-intensity continuous training on plasma levels of nesfatin-1 and inflammatory markers. Horm Mol Biol Clin Investig. 2015;21(3):165-73. pmid: 25581765 doi: 10.1515/hmbci-2014-0038
26. Guo Z, Li M, Cai J, Gong W, Liu Y, Liu Z. Effect of high-intensity interval training vs. moderate-intensity continuous training on fat loss and cardiorespiratory fitness in the young and middle-aged a systematic review and meta-analysis. Int J Environ Res Public Health. 2023;20(6):4741. pmid: 36981649 doi: 10.3390/ijerph20064741
27. Arıkan S. Effects of acute and chronic exercises on plasma nesfatin-1 levels in young adults. Cyprus J Med Sci. 2020;5(1):77-80. doi: 10.5152/cjms.2020.1626
28. Soori R, Mahmoodi F, Ramezankhani A, Ranjbar K. Effect of 12 weeks resistance training on nesfatn-1 and neuropeptide Y hormones in sedentary obese men [in Persian]. Journal of Practical Studies of Biosciences in Sport. 2019;7(13):99-111. 10.22077/jpsbs.2019.233.1095
29. Öztürk Özkan G. Effects of nesfatin-1 on food intake and hyperglycemia. J Am Coll Nutr. 2020;39(4):345-51. pmid: 31369353 doi: 10.1080/07315724.2019.1646678
30. Ayada C, Toru Ü, Korkut Y. Nesfatin-1 and its effects on different systems. Hippokratia. 2015;19(1):4-10. pmid: 26435639
31. Li QingChun LQ, Wang HaiYan WH, Chen Xi CX, Guan HongZai GH, Jiang ZhengYao JZ. Fasting plasma levels of nesfatin-1 in patients with type 1 and type 2 diabetes mellitus and the nutrient-related fluctuation of nesfatin-1 level in normal humans. Regul Pept. 2010;159(1-3):72-7. pmid: 19896982 doi: 10.1016/j.regpep.2009.11.003
32. Samani SM, Ghasemi H, Bookani KR, Shokouhi B. Serum nesfatin-1 level in healthy subjects with weight-related abnormalities and newly diagnosed patients with type 2 diabetes mellitus; a case-control study. Acta Endocrinol (Buchar). 2019;15(1):69-73. pmid: 31149062 doi: 10.4183/aeb.2019.69
33. Yin Y, Li Z, Gao L, Li Y, Zhao J, Zhang W. AMPK-dependent modulation of hepatic lipid metabolism by nesfatin-1. Mol Cell Endocrinol. 2015;417:20-6. pmid: 26363221 doi: 10.1016/j.mce.2015.09.006
34. Gao Y, Lu J, Liu X, Liu J, Ma Q, Shi Y, et al. Effect of long-term exercise on liver lipid metabolism in Chinese patients with NAFLD: a systematic review and meta-analysis. Front Physiol. 2021;12:748517. pmid: 34880774 doi: 10.3389/fphys.2021.748517
35. Tsuchiya T, Shimizu H, Yamada M, Osaki A, Oh‐I S, Ariyama Y, et al. Fasting concentrations of nesfatin‐1 are negatively correlated with body mass index in non‐obese males. Clin Endocrinol (Oxf). 2010;73(4):484-90. pmid: 20550530 doi: 10.1111/j.1365-2265.2010.03835.x
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
